1923-2020
 |
| Ο Οικογενειακός τάφος της οικογένειας Σεβαστίκογλου Τμήμα 2/ 590β |
Εισαγωγή
Το 2023 συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη γέννηση της κοσμαγάπητης Άλκης Ζέη. Με αυτή την αφορμή το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ανακηρύσσει το 2023 «Λογοτεχνικό Έτος Άλκης Ζέη».
Δικαίως την έχουν αποκαλέσει Πρύτανη της παιδικής λογοτεχνίας! Τα μυθιστορήματά της για παιδιά δημιούργησαν ολόκληρη σχολή στην Ελλάδα και επηρέασαν γενιές νεότερων συγγραφέων. Ειδικότερα, το πρώτο της μυθιστόρημα, Το Καπλάνι της Βιτρίνας, υπήρξε έργο-σταθμός για την ελληνική παιδική λογοτεχνία και θεωρείται πλέον ένα κλασικό έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας για παιδιά.
Η ζωή της
Η Άλκη ήταν το δεύτερο παιδί του Ζήνωνος και της πανέμορφης Έλλης. Ο πατέρας της είχε καταγωγή από την Άνδρο - αλλά ήταν μεγαλωμένος στο Ηράκλειο, Κρήτης - ενώ η μητέρα της ήταν από την Σάμο. 'Όλα τα καλοκαίρια τα περνούσε με την αδελφή της στην Σάμο μαζί με τον παππού και τις θείες της. Ο παππούς της Άλκης ήταν Βενιζελικός, (1) διευθυντής της Ευαγγελικής Σχολής της Σμύρνης και καθηγητής αρχαίων Ελληνικών και μόλις έκλειναν τα σχολεία πήγαινε στην Σάμο. Μαζί με τα ρούχα του έπαιρνε κι όλα τα βιβλία του.
 |
| Η Άλκη με την μεγαλύτερη αδελφή της, την Λενούλα |
Όταν αρρώστησε η μητέρα της Άλκης από φυματίωση τα παιδιά ήταν ήδη στην Σάμο. Παρέμειναν τα κορίτσια εκεί μαζί με τον παππού και τις θείες. Εκεί, στην Σάμο έζησαν αλησμόνητα χρόνια, κοντά στη φύση. Ο παππούς, όχι μόνο τους έδινε μεγάλες ελευθερίες αλλά τους έμαθε για τους αρχαίους και τη μυθολογία. Η ίδια είχε πει πόσο στεναχωρήθηκαν οι δύο αδελφές όταν γύρισαν στην Αθήνα διότι περνούσαν τόσο καλά.
Ούτε που είχαν πεθυμήσει τους γονείς τους αλλά ούτε καν τους αναγνώριζε η Άλκη όταν επέστρεψαν στην Αθήνα. Σε αντίθεσή με τον παππού τους ο πατέρας, ήταν Διευθυντής στη Τράπεζα Αθηνών, ήταν αυστηρός, λίγο απόμακρος και υπερβολικά προστατευτικός και δεν τους άφηνε καλά- καλά να παίξουν έξω.
Όταν το 1937 τα κορίτσια επέστρεψαν στην Αθήνα γράφτηκαν στην αυστηρή και φιλο- Μεταξά -ική Ιονική σχολή. Στον πατέρα της δεν άρεσε καθόλου που έβαζαν τα κορίτσια του σχολείου να ενταχθούν στη νεολαία του Μεταξά κι έτσι τα τελευταία τρία χρόνια του Λυκείου η Άλκη Ζέη φοίτησε στην επίσης ιδιωτική Σχολή Αηδονοπούλου το οποίο ήταν προοδευτικό και δημοκρατικό και οι καθηγητές ήταν αστέρια.
Παρόλο που έμειναν σιωπηλές μπροστά στον πατέρα τους η Λενούλα ήταν κατά τα άλλα φλύαρη και η ωραία ενώ η Άλκη ή το Κούλι (από το Κουτοκούλι) όπως τη φώναζαν όλοι οι αγαπημένοι της άνθρωποι, είχε έφεση στον γραπτό λόγο. Από μικρή ανέλαβε την αλληλογραφία των υπηρετριών. Θυμόταν αποσπάσματα από ποιήματα ή από της Πηνελόπης Δέλτα τα βιβλία και έγραφε για κάθε υπηρέτρια γράμματα. Το κάθε γράμμα ήταν διαφορετικό για την κάθε μία υπηρέτρια. Στο βιβλίο της, Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο θυμάται ότι είχε γράψει σε ένα από τα πολλά γράμματα: Και τα βράδια μόλις ακουμπήσω στο μαξιλάρι μου σε θυμάμαι και θέλω να κλάψω, αλλά δάκρυα δεν έρχονται να δροσίσουν τα θερμιασμένα βλέφαρά μου, έχουν στερέψει στη λάβα του καημού μου. Οι υπηρέτριες ενθουσιαζόταν με τα γράμματα και έριχναν πολύ κλάμα. Έτσι, οι πρώτες αναγνώστριες της ήταν οι οικιακοί βοηθοί και της άρεσε αυτή η αναγνώριση.
Στον όμιλο της Σχολής Αηδονοπούλου είχε την τύχη να διδάσκει η Ελένη Θεοχάρη Περράκη η οποία είχε σπουδάσει στην Σχολή Καλών Τεχνών στο Παρίσι και είχε παρακολουθήσει μαθήματα κουκλοθέατρου.
Η Άλκη ήταν μία από τις μαθήτριές της. Γιατί γράφτηκε στο μάθημα της αφού δεν ήταν καθόλου καλή στη χειροτεχνία; Πραγματικά αξιοπερίεργο. Αλλά η Θεοχάρη είχε διαβάσει κείμενα της Άλκης στη σχολική εφημερίδα και από την πρώτη μέρα της είπε να γράψει κείμενα για τον Καραγκιόζη!
Το 1941-42 έγραψε τις Κλαψωδίες, μια παροδία των Ραψωδιών της Οδύσσειας. Η Κίρκη ήταν μια διανοούμενη σουρεαλίστρια, η Σκύλλα και η Χάρυβδη ήταν αντίστοιχα η τσιγγάνα και η αραπίνα. 'Ενας από τους χαρακτήρες που δημιούργησε, ήταν το μικρό ναυτάκι, ο Κλούβιος, ο οποίος έγινε μετέπειτα ένας από τους κυριότερους ήρωες του κουκλοθεάτρου Αθηνών, «Μπάρμπα Μυτούσης» που ίδρυσε η Περράκη-Θεοχάρη.
Συνέχισαν να δίνουν παραστάσεις μέσα στην Κατοχή στους τραυματίες και αργότερα στα παιδικά συσσίτια. Η Θεοχάρη γνώριζε τους σπουδαίους λογοτέχνες και τους κάλεσε σε μια από τις παραστάσεις. Μιλάμε για τους Νίκο Γκάτσο, τον Οδυσσέα Ελύτη, τον Μάριο Πλωρίτη, τον Ανδρέα Εμπειρίκο! Στην παρέα ήταν και ο μετέπειτα σύζυγός της, ο Γιώργος Σεβαστίκογλου.
Μάλιστα, ο Νίκος Γκάτσος ενθουσιάστηκε με την Λενούλα, την αδελφή της Άλκης, και ζήτησε να πιούν καφέ την επόμενη στου Λουμίδη. Μεγάλος έρωτας!
 |
| Η Λενούλα με τον ποιητή Νίκο Γκάτσο |
Εκείνη την εποχή μπήκε - σαν σίφουνας- στη ζωή της οικογένειας Ζέη, η δημοσιογράφος και μετέπειτα συγγραφέας Διδώ Σωτηρίου, η οποία ήταν καλή φίλη της μητέρας της Άλκης, της Έλλης. (Αδελφή της Διδώ ήταν η Έλλη Παπά. Σύντροφός της ήταν ο Νίκος Μπελογιάννης. Η Διδώ Σωτηρίου μεγάλωσε τον γιο τους τα χρόνια της φυλακής).
Εκείνη σκέφτηκε να κάνει προξενιό τον δίδυμο αδελφό της τον Πλάτωνα. Και πέτυχε το προξενιό.
 |
| Στο γάμο της Διδώς Σωτηρίου, από αριστερά η Άλκη Ζέη οκτώ χρονών, η Διδώ, η αδελφή της Άλκης, η Λενούλα, εννιάμιση χρονών και η Έλλη Παππά, αδελφή της Διδώς. Φωτογραφία από το άρθρο Ο μεγάλος περίπατος της Άλκης Ζέη - Η ιστορία ενός αιώνα μιας μεγάλης συγγραφέως, της Μαρίας Θερμού: https://www.mononews.gr/politismos/o-megalos-peripatos-tis-alkis-zei-i-istoria-enos-eona-mia-megalis-singrafeos |
Δεν άργησαν τα κορίτσια να την αγαπήσουν - παρόλο που τους έκλεψε τον αγαπημένο θείο και νονό της Άλκης. Η ίδια σε μια συνέντευξή της είπε ότι η Διδώ τους άνοιξε τα μυαλά: "Η Διδώ μέσα σε 15 ημέρες το πολύ άπλωσε τα δίχτυα της γοητείας της πάνω σε όλη την οικογένεια. Κατέκτησε ακόμα και τον πατέρα μου, που δεν ενέκρινε τις ιδέες της. Εγώ και η Λενούλα συγκινηθήκαμε που μας μιλούσε σα να είμαστε μεγάλες, που μας έδινε τόση προσοχή. Δεν ήταν μόνο περιβόλι σαν άνθρωπος, σου άνοιγε και παράθυρα στον κόσμο, σου έφερνε βιβλία, σου έλεγε ιστορίες δικές της, σε έσπρωχνε να βρεις ό,τι καλύτερο είχες μέσα σου." (2)
Γεγονός είναι ότι η Διδώ ήταν ο μέντορας της Άλκης στα πρώτα χρόνια του γραψίματος. Και μια μέρα της είπε ότι θα βγάλει περιοδικό που θα έβαζε το δικό της όνομα - όπως είχαν τα άρθρα της Διδώ Σωτηρίου. Και η Διδώ την ενεθάρρυνε. Έτσι, έβγαλε ένα περιοδικό με τίτλο Ο Αστείος Κόσμος το οποίο σατίριζε την οικογένεια. 'Όταν όμως άρχισε η Άλκη να γράφει για πράγματα που δεν είχε δει ή δεν ήξερε τη συμβούλεψε να γράφει μόνο για πράγματα που ήξερε.
 |
| Η Άλκη με τη Διδώ Σωτηρίου |
Η Άλκη ακολούθησε αυτήν τη συμβουλή σε όλα τα βιβλία της. 'Έγραψε για τη ζωή της και ας ήταν ακόμα κάποια θέματα ταμπού τα οποία δεν είχαμε διαβάσει σε άλλα βιβλία. Όπως έγραψε η Μαρία Στασινοπούλου "...η Άλκη Ζέη αφηγείται τις εμπειρίες της ζωής της, με την αμεσότητα του βιωμένου και, όπου χρειάζεται, με την ικανότητα αποστασιοποίησης του ασκημένου τεχνίτη. Με την ίδια όμως πάντα νεανική και σκανταλιάρικη διάθεση που τη χαρακτηρίζει."
Κατοχή
"Ζούσαμε μια φρίκη, ζούσαμε τον πόλεμο κάθε μέρα... αλλά απ΄ ότι θυμάμαι όμως - κι μπορούμε να το πούμε όλοι της δικής μας γενιάς - ήταν τα καλύτερα χρόνια της ζωής μας, όσο και να φανεί παράξενο. Γιατί υπήρχε ζωντάνια, μια ζωή που ζούσαμε πάρα πολύ έντονα [..] είχαμε όραμα, πιστεύαμε ότι βάζουμε κι εμείς το λιθαράκι μας για να απελευθερωθούμε και να ζήσουμε μια ωραία ζωή, και έτσι ξεχνούσαμε την πείνα, τον φόβο τον κίνδυνο. (3)
Κατά την περίοδο της Κατοχής, η Διδώ Σωτηρίου έβαλε την Άλκη στην Αντίσταση. Οργανώθηκε και η μητέρα της, και η αδελφή της και όλο της το σπίτι! Γιατί εκεί γίνονταν πολλές συναντήσεις τις ώρες που ο πατέρας της ήταν στην δουλειά ή αργά μέσα στην νύκτα. Μάλιστα η Διδώ ήταν στην αρχισυνταξία της εφημερίδας Ριζοσπάστη.
Τότε η Άλκη γνώρισε τον Διευθυντή της εφημερίδας Ριζοσπάστη Κώστα Καραγιώργη ο οποίος ερχόταν μέσα στην νύκτα να συζητήσει με τη Διδώ για την γραμμή του κόμματος ενώ οι δύο αδελφές έκαναν πως κοιμόταν στο ντιβάνι. (4)
Παράλληλα η Άλκη σπούδαζε στην Φιλοσοφική του Πανεπιστημίου των Αθηνών. Χάρη στη σχέση της με τον Γιώργο Σεβαστίκογλου γνωρίστηκε περισσότερο με το θέατρο. Τότε, ο Γιώργος συνεργαζόταν με το Θέατρο Τέχνης και ήταν πολύ καλός φίλος με τον Κάρολο Κουν. 'Εκανε πολλές μεταφράσεις θεατρικών έργων. Μεταξύ άλλων είχε συνεργαστεί και με την Μαρίκα Κοτοπούλη.
Η Άλκη γοητεύτηκε από ατμόσφαιρα του θεάτρου και γράφτηκε στη δραματική σχολή του Ροντήρη - Βεάκη Αθηνών. Αλλά το ταλέντο της ήταν το γράψιμο.
 |
| Η Άλκη Ζέη με την Έλλη Λαμπέτη σε παράσταση |
Αυτό πίστευε κι ο Γιώργος και την παρότρυνε να συνεχίσει να γράφει. Το 1945 ο Γιώργος πήρε υποτροφία για σπουδές στη Γαλλία. Το ζευγάρι παντρεύτηκε άρον-άρον προκειμένου η ΄Αλκη να έχει την δυνατότητα να ταξιδέψει στην Γαλλία. Ο Σεβαστίκογλου θα έφευγε με το γνωστό πλοίο Ματαρόα τον Δεκέμβρη του 1945. Συνταξιδιώτες του θα ήταν καλλιτέχνες και επιστήμονες. Έτσι, θα γλίτωναν από τις πολιτικές διώξεις. Το ταξίδι οργανώθηκε από τον τότε Διευθυντή του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών, τον φιλέλληνα Οκτάβιο Μερλιέ και τον Ροζέ Μιλλιέξ.
Τελικά ο Γιώργος δεν επιβιβάστηκε στο Ματαρόα γιατί το ΚΚΕ του έδωσε εντολή να μείνει στην Ελλάδα και να συνεχίσει το θέατρο. Κατ΄ αρχήν στεναχωρήθηκε - στεναχωρήθηκε για την Άλκη που δεν θα έβλεπε το Παρίσι- αλλά ο Γιώργος αμέσως δραστηριοποιήθηκε. Έτσι ιδρύθηκε το θέατρο των Ενωμένων Καλλιτεχνών. Δύο θίασοι. Στο θίασο των Νέων συνεργαζόταν μαζί με τον Γιώργο ο Μάνος Χατζιδάκις!
"Το 1947 ο Γιώργος κρύφτηκε γιατί του είπαν να παρουσιαστεί στον Στρατό. Θα πήγαινε Μακρόνησο γι΄ αυτό έφυγε παράνομα και αφού διέσχισε όλη την Ευρώπη, γύρισε πίσω στον...Γράμμο". (5) Το 1948, ύστερα από την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας στον εμφύλιο, ο Γ. Σεβαστίκογλου διέφυγε στην Τασκένδη.
Η Άλκη δεν ήξερε που βρισκόταν ο σύζυγός της - εξάλλου απαγορευόταν η αλληλογραφία και δεν είχε καμία επαφή. 'Ελαβε κάποια στιγμή γράμμα της συγγραφέως Τατιάνας Μιλλιέξ και εκεί έγραψε ο Γιώργος, "Προσπάθησε να φύγεις κάπου στο εξωτερικό και μετά να έρθεις να με βρεις".
Εν τω μεταξύ, ζήτησαν της Άλκης να παρουσιαστεί στην αστυνομία και αποφάσισε να κρυφτεί. Το μόνο σπίτι που την δέχτηκε να την κρύψει ήταν του Δρ. Λίνου Πολίτη, που είχε πέντε παιδιά. Μετά από τρεις - τέσσερις μέρες στου Πολίτη συναντήθηκε με τη Διδώ, και την ρώτησε πού μένει. Μόλις το άκουσε της είπε: "Να πας να παρουσιαστείς στην αστυνομία. Το πολύ- πολύ να σε στείλουν εξορία. Το σκέφτηκες ποτέ τι θα γίνει αν πιάσουν τον Δρ. Λίνο Πολίτη και τη γυναίκα του, και τους εκτελέσουν ή τους πάνε φυλακή με τα πέντε παιδιά;»" Και έτσι παρουσιάστηκε και πήγε εξορία στην Χίο όπου έμεινε για ένα χρόνο. (6)
Μια Ιστορική Αναδρομή:
Η πλειονότητα των αντιστασιακών στο Δημοκρατικό Στρατό της Ελλάδας είχαν καταφύγει στην Τασκένδη της Σοβιετικής Ένωσης, ενώ άλλοι στάλθηκαν στην Πολωνία, την Ουγγαρία και τη Ρουμανία.
Ενώ ο εμφύλιος πόλεμος είχε λήξει το 1947 εκδόθηκε η νομική πράξη: '''Οπου όλοι οι άνθρωποι που είχαν πολεμήσει ενάντια στην ελληνική κυβέρνηση κατά τη διάρκεια του ελληνικού εμφυλίου πολέμου και είχαν εγκαταλείψει την χώρα είχαν απολέσει την υπηκοότητά τους και τους απαγορευόταν να επιστρέψουν στη χώρα. Τον επόμενο χρόνο εκδόθηκε άλλη νομική πράξη η οποία επέτρεπε στην ελληνική κυβέρνηση να δημεύσει την περιουσία εκείνων που τους είχαν αφαιρεθεί η ιθαγένειά τους.
Η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή εφάρμοσε το 1962 το νομοθετικό διάταγμα, με το οποίο "Έλληνες υπήκοοι, δράσαντες ή δρώντες αντεθνικώς και διαμένοντες εις το εξωτερικόν, μέλη διαλυθέντων κομμάτων" κηρύχθηκαν έκπτωτοι της ελληνικής ιθαγένειας και απαγορεύθηκε η επιστροφή τους στην Ελλάδα. Κυβερνητικοί παράγοντες υποστήριζαν ότι πιθανή επιστροφή των φυγάδων θα δημιουργούσε "αναμόχλευση των παθών", επειδή αυτοί δεν θα μπορούσαν να ενσωματωθούν στην ελληνική κοινωνία.
Η ανάληψη της εξουσίας από την Ένωση Κέντρου και τον Γ. Παπανδρέου το 1964 δημιούργησε ελπίδες για ελεύθερο επαναπατρισμό των πολιτικών προσφύγων. Εν τούτοις, η θέση του Γ. Παπανδρέου, για το θέμα του επαναπατρισμού είχε διατυπωθεί το Νοέμβριο του 1964, ότι δεν επρόκειτο να υπάρξει ομαδικός επαναπατρισμός των συμμοριτών. Εξακολούθησε η εφαρμογή της κατ' άτομον εξέτασης αιτήσεων. (7)
Ωστόσο, μέχρι το 1979 είχαν επαναπατριστεί 17.600 άτομα. Παρ’ όλες τις δυσκολίες, οι επαναπατρισμοί έγιναν ως εξής: 795 άτομα το 1957, 1.377 το 1958, 2.017 το 1959, 747 το 1960, 353 το 1961, 506 το 1962 και 627 άτομα το 1963.
Από τα επίσημα στοιχεία ο αριθμός των πολιτικών προσφύγων ανερχόταν το 1981 σε περίπου 35.000, κατανεμημένοι ως εξής: Τσεχοσλοβακία 8.000, Πολωνία 8.000, Σοβιετική 'Ενωση 7.000, Ουγγαρία 4.000, Βουλγαρία 4.000, Ρουμανία 3.500, Ανατολική Γερμανία 1.500.
Οι αιτήσεις γίνονταν σε ατομική βάση ενώ ταυτόχρονα ζητούσαν από τους συγγενείς, όσοι είχαν, να ενεργήσουν στην Ελλάδα για να πάρουν όσο πιο γρήγορα την πολυπόθητη έγκριση. (8)
Το 1974 επί Κωνσταντίνου Καραμανλή νομιμοποιείται το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας.
Δυστυχώς, έπρεπε να περάσουν πάνω από τριάντα χρόνια να αναγνωριστεί η Εθνική Αντίσταση. Ο Γιώργος Γεννηματάς μιλώντας στην Βουλή των Ελλήνων είπε μεταξύ άλλων τα ακόλουθα: "Να σταθούμε στο παρελθόν σημαίνει να γυρίσουμε πίσω, σημαίνει χειρότερη σκλαβιά και ταπείνωση, χειρότερο μαρασμό και αποτελμάτωση από την προπολεμική. Από τα ερείπια πρέπει να δημιουργήσουμε ένα νέο οικοδόμημα πάνω σε νέο σχέδιο με σύγχρονη πνοή ικανό να δώσει στον ελληνικό λαό τη δύναμη και τη δυνατότητα να ζήσει, να προοδεύσει και να μεγαλουργήσει".
Το 1982, ο Ανδρέας Παπανδρέου εξήγγειλε τον ελεύθερο επαναπατρισμό των πολιτικών προσφύγων και την απόδοση της ιθαγένειας σε όλους όσοι ήταν 'Έλληνες το γένος.
Δημοσίευση στις εφημερίδες διαζυγίου της Άλκης και του Γιώργου
Όταν επέστρεψε η Άλκη στην Αθήνα από την εξορία έκανε αιτήσεις για να της εκδώσουν διαβατήριο αλλά λόγω του συζύγου δεν είχε καμία τύχη. Έτσι σκέφτηκε η Ζέη να δημοσιεύσει στις στήλες των εφημερίδων με τα διαζύγια ότι χωρίζει - γιατί την εγκατέλειψε ο σύζυγος. Με την επόμενη αίτηση απέκτησε διαβατήριο αλλά ίσχυε μόνον για την Ιταλία, γιατί οι αρχές φοβόντουσαν ότι οι Έλληνες θα πήγαιναν στη Γαλλία και θα έφευγαν για την Ανατολική Ευρώπη. Έτσι, στην Ιταλία έμεινε δύο χρόνια περιμένοντας τη βίζα να πάει να συναντήσει τον άνδρα της.
Τον πρώτο καιρό στην Ιταλία έστελνε λίγα χρήματα ο θείος της Άλκη μέσω της μητέρας της - μόνο από την αγάπη του - γιατί κατά τα άλλα ήταν δεξιός - Μάλιστα, έλεγε: "Στειλ΄ τα αυτά στη συνισταμένη των ανοησιών της υφηλίου'. (!) (9)
Αργότερα έβγαζε χρήματα δουλεύοντας στο θέατρο με τον Εντουάρντο ντε Φιλίππο ο οποίος της έδωσε ένα χαρτί ότι σπουδάζει στη σχολή του- ενώ δεν είχε σχολή. Έτσι πήρε άδεια παραμονής! Ο ντε Φιλίππο την έντυσε αρχαία Ελληνίδα και έλεγε στα αρχαία Ελληνικά την Αντιγόνη.
 |
| Ως Αντιγόνη |
Μετά πήγε Γαλλία, Βέλγιο, Πράγα και τελικά κατάφερε να φτάσει στην Τασκένδη το καλοκαίρι του ’54 και συναντήθηκε επιτέλους με τον σύζυγό της. Είχαν περάσει έξι χρόνια! Εκεί γεννήθηκε η κόρη τους, η Ειρήνη, το 1956.
"Θυμάμαι το καλοκαίρι του ’54, που έφτασα στην Τασκένδη, τις γυναίκες από διάφορα χωριά της Ελλάδας να ξυπνούν από τα χαράματα και κάθονται με τα μωρά τους στη σκιά ενός μεγάλου δέντρου, κάτω από το παράθυρο μου και να διηγούνται τα όνειρα της περασμένης νύχτας. Όλα γύρω στο ίδιο θέμα: ο γυρισμός. – Είδα πως γύριζα στο χωριό και περνούσα μέσα από μια λαγκαδιά, που σε όλα τα κλαριά ήταν μπηγμένα κεφάλια. Είμαι σίγουρη πως οι ίδιες εκείνες γυναίκες θα βλέπουνε ακόμα, ως σήμερα, τα ίδια όνειρα." (Από την εισαγωγή του βιβλίου της "Αρβυλάκια και γόβες" το οποίο πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Επιθεώρηση Τέχνης) (10)
Ωστόσο, δίπλα στην Άλκη ήταν ο σύζυγος της ο οποίος ήταν πολύ αισιόδοξος άνθρωπος .."ακόμα στα χειρότερα πίστευε ότι όλα θα πάνε καλύτερα".
 |
| Η οικογένεια |
Επίσης η Άλκη Ζέη ανέφερε ότι εκείνα τα χρόνια στην Τασκένδη υπήρχαν καθηγητές Πανεπιστημίου που δίδασκαν σε χαμηλότερες εκπαιδευτικές βαθμίδες. Οι Έλληνες σκέφτηκαν ότι τους έστειλαν εκεί να ανεβάσουν πολιτιστικά το επίπεδο. Οι ίδιοι οι καθηγητές έλεγαν ότι τους έστειλαν εκεί να διδάξουν τους Ουζμπέκους. Αλλά με το 20ο Συνέδριο του 1956 έμαθαν ότι αυτοί οι καθηγητές ήταν εξόριστοι. Όπως, επίσης έμαθαν ότι υπήρχαν στρατόπεδα συγκέντρωσης και ότι γίνονταν εκτελέσεις.
Δύο χρόνια αργότερα τους δόθηκε η άδεια και μεταφέρθηκαν στην Μόσχα. Εκεί η Άλκη σπούδασε στο Κινηματογραφικό Ινστιτούτο της Μόσχας, στο τμήμα σεναριογραφίας. Ενώ ο Γ. Σεβαστίκογλου σπούδασε στην Ακαδημία Θεάτρου της Μόσχας και έγινε γνωστός ως σκηνοθέτης και μεταφραστής. Το έργο του, Αγγέλα, μεταφρασμένο στη ρωσική γλώσσα, παραστάθηκε από δεκαοκτώ σοβιετικές σκηνές μεταξύ των οποίων και το θέατρο Βαχτάγκωφ.
 |
| Η Άλκη με τον σύζυγό της Γιώργο Σεβαστίκογλου στην Μόσχα |
Ήταν όμως ξεκομμένη, όπως όλοι οι πολιτικοί πρόσφυγες από την Ελλάδα - καμία επικοινωνία. Απόλυτος ξεριζωμός.
Ωστόσο, λόγω ακριβώς αυτής της απομόνωσης άρχισε να γράφει. Η βαθιά νοσταλγία της μεταμορφώθηκε σε δημιουργικότητα. Ο σύζυγός της - αυστηρός κριτής - διάβαζε τα κείμενα, τα διόρθωνε και η Άλκη ξανάγραφε από την αρχή.
Το 1959 γεννήθηκε ο γιος τους. ο Πέτρος, στη Μόσχα. Όταν ο Γιώργος και η Άλκη πήγαιναν θέατρο ο ίδιος ο Αντρέι Ταρκόφσκι, φοιτητής τότε, έκανε babysitting στον Πέτρο!
Το 1962 ολοκλήρωσε το πρώτο της βιβλίο: Tο Καπλάνι της Βιτρίνας. Το έστειλε στον Μίμη Δεσποτίδη, τον ιδρυτή της εκδοτικής εταιρείας Θεμέλιο. Τα δύο επόμενα χρόνια δεν είχε καμία, μα καμία ιδέα τι είχε απογίνει. Μόνον όταν γύρισε στην Ελλάδα, το 1964, πήγε στο βιβλιοπωλείο και ρώτησε. Και ο Δεσποτίδης της το έδειξε στη βιτρίνα του βιβλιοπωλείου!
 |
| Η Άλκη Ζέη σε σχολείο |
Αξίζει να σημειωθεί, ότι το χτύπησαν οι κριτικές λέγοντας ότι "είναι εναντίον της θρησκείας, της οικογένειας, της πατρίδας και να μη μπει στα σχολεία". Πέρασαν δέκα χρόνια για να βρει τον δρόμο του το βιβλίο στην Ελλάδα. Ενώ μια καθηγήτριά της, η Νίτσα Χαρβάτη, είχε παντρευτεί έναν Αμερικανό που ήταν συγγραφέας και μεταφραστής - ο 'Εντουαρντ Φέντον - ο οποίος το μετέφρασε για τους αναγνώστες της ΗΠΑ. Από εκεί το πήραν έπειτα οι σκανδιναβικές χώρες και η Ιαπωνία.
Το Καπλάνι της Βιτρίνας σήμερα θεωρείται σταθμός στη λογοτεχνία για παιδιά στην Ελλάδα κι αποτελεί ένα διαχρονικό βιβλίο που διαβάζεται από τις νέες γενιές παιδιών και ξαναδιαβάζεται από τις παλιότερες. 'Ελαβε πλήθος διεθνών διακρίσεων, έχοντας κυκλοφορήσει έως σήμερα σε 39 ξένες εκδόσεις. To 1968 έλαβε το βραβείο ALA Notable Book (ΗΠΑ), ενώ το 1969 Horn Book Honor List (ΗΠΑ) και το 1970 Βραβείο ALSC Mildred L. Batchelder (ΗΠΑ). Το 2007 έλαβε το Βραβείο Andersen – Il mondo dell’infanzia (ΙΤΑΛΙΑ).
Μια γεύση από την Ελλάδα
Η Άλκη τονίζει σε όλες τις συνεντεύξεις της, την χαρά της όταν (το 1962-3) άρχισαν να επισκέπτονται μέσω του Ελληνοσοβιετικού Συνδέσμου οι Έλληνες την Μόσχα. Η Άλκη θυμάται τον Μίμη Δεσποτίδη, τον Οδυσσέα Ελύτη, τον Ανδρέα Εμπειρίκο (του Ανδρέα η μητέρα ήταν Ρωσίδα από την μητέρα της - και πήγαιναν τα καλοκαίρια στη Ρωσία και ήξερε άπταιστα Ρωσικά) τον μεταφραστή και ποιητή Λέοντα Κουκούλα, τον Βάρναλη, τον λογοτέχνη Γιώργο Θεοτοκά και την σπουδαία ηθοποιό Άννα Συνοδινού. Η Άλκη Ζέη σχολιάζει: "Δεν είχαμε άλλη έγνοια παρά να τους συναντούμε και να μιλάμε για την Ελλάδα." (11)
Το 1964 οι Ελληνικές αρχές εγκρίνουν στην Άλκη και στα παιδιά της να επιστρέψουν στην Ελλάδα. Στην Ελλάδα έκανε μεταφράσεις από τα ρωσικά, τα γαλλικά και τα ιταλικά. Ο σύζυγός της ο Γ. Σεβαστίκογλου όμως παραμένει στην Μόσχα μέχρι να δοθεί η έγκριση το 1965. Η οικογένεια έμεινε μέχρι τη δικτατορία το 1967 - όπου κατέφυγαν ως αυτοεξόριστοι στο Παρίσι.
Το 1971 κυκλοφόρησε το βιβλίο: Ο Μεγάλος Περίπατος του Πέτρου. Αυτή τη φορά με θέμα την Κατοχή και την απελευθέρωση. Το βιβλίο μεταφράστηκε στα Γαλλικά και εντάχθηκε επί Μιττεράν στο μάθημα της Ιστορίας και ειδικότερα την ιστορία της Ευρώπης υπό τη ναζιστική κατοχή. Το δεύτερο βιβλίο της Ιστορίας που εντάχθηκε στο μάθημα αυτό ήταν της Άννα Φρανκ. Από τότε πήγαινε η Άλκη Ζέη στα σχολεία της Γαλλίας και συζητούσε με τα παιδιά. Ενώ στην Κύπρο επί τριάντα χρόνια το είχαν ως αναγνωστικό στα σχολεία.
Εξιστορεί η Άλκη Ζέη, σε μια συνάντηση που είχε με παιδιά, ότι ένα παιδάκι της είπε: "Εμένα δεν μου άρεσε καθόλου το τέλος, γιατί ο Γερμανός σκοτώνει τον Σωτήρη που ήταν καλό παιδί". Του είπε η 'Αλκη: "Μα ξέρεις οι Γερμανοί σκότωναν και καλά παιδιά¨. Συνεχίζει το παιδί: "Εγώ έγραψα δικό μου τέλος... Βγάζει ο Γερμανός πιστόλι να σκοτώσει τον Σωτήρη, αλλά εκείνη την ώρα χτυπάει το κινητό του. Παίρνει ο Γερμανός το κινητό του, το σκάει ο Σωτήρης". Λέει η Ζέη: "Μα είχε ο Γερμανός κινητό;" και το παιδάκι λέει: Άμα, κυρία Ζέη, δεν έχει ο Γερμανός κινητό ποιος θα έχει!". (12)
Στο Παρίσι έμειναν όλα τα χρόνια της δικτατορίας και το 1981 γύρισαν οριστικά στην Ελλάδα.
Τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης έμεναν το μισό χρόνο στην Ελλάδα και το άλλο μισό στην Γαλλία. Ο Γιώργος Σεβαστίκογλου δούλευε στη σχολή του Αντουάν Βιτεζ, στη σχολή της Κομεντί Φρανσέζ και σκηνοθετούσε στο θέατρο της Πανεπιστημιούπολης.
 |
| Ο Γιώργος Σεβαστίκογλου, η Άλκη με τα παιδιά τους την Ειρήνη και τον Πέτρο. Η Ειρήνη ζει στις Βρυξέλλες και είναι μεταφράστρια/διερμηνέας και ο Πέτρος είναι σκηνοθέτης. |
Δεν τους κακοφάνηκε η αυτοεξορία στο Παρίσι όσο στη Ρωσία γιατί είχαν επικοινωνία, είχαν τον καθημερινό τύπο και πολλές επισκέψεις από την Ελλάδα. Στο Παρίσι γνώρισε μεταξύ άλλων, την Μελίνα Μερκούρη και την Αμαλία Μεγαπάνου, την πρώην σύζυγό του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Τότε έμαθαν οι Έλληνες του Παρισιού να κάνουν όλοι μαζί παρέα: αριστεροί και δεξιοί. "Εκεί ξανοιχτήκαμε και με άλλους ανθρώπους που δεν φανταζόμασταν ότι θα μπορούμε να τους κάνουμε παρέα. Επειδή είχαμε δει πως οι Γάλλοι δεξιοί κι αριστεροί, κάθονταν και κουβέντιαζαν κανονικά, δεν ήταν σαν κι εμάς που είχαμε έναν εμφύλιο στην πλάτη" (13)
Ο Πέτρος, ο γιος της Άλκης και του Γιώργου, μπερδεύτηκε λιγάκι όταν ζούσαν στο Παρίσι. 'Ελεγε: Όταν είμαστε στη Μόσχα και σας ρωτούσαμε πότε θα γυρίσουμε στην Ελλάδα μας λέγατε όταν φύγει ο Καραμανλής. Τώρα στο Παρίσι όταν σας ρωτάμε πότε θα γυρίσουμε στην Ελλάδα μας λέτε όταν επιστρέψει ο Καραμανλής. Δεν ξέρετε τί σας γίνεται!"
Ακολούθησαν κι άλλα βιβλία ενώ βρίσκονταν στη Γαλλία: Αρβυλάκια και γόβες (1975), Ο θείος Πλάτων (1975), Κοντά στις ράγες (1977), Μια Κυριακή του Απρίλη (1978) και Τα παπούτσια του Αννίβα (1979).
Το 1987 κυκλοφόρησε το βιβλίο, Η Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα το οποίο δεν ήταν παιδικό βιβλίο. Καταπιάνεται με τρεις πολύ οδυνηρές για την Ελλάδα δεκαετίες (1940-1970)... "Γι΄ αυτό άλλωστε θα λέγαμε ότι το βιβλίο αυτό είναι ένα βιβλίο ύμνος στη γενιά εκείνη που πολέμησε για τα οράματά της. Που πίστεψε στις δυνάμεις της και πολέμησε με κάθε τρόπο για τα ιδανικά της. Μία γενιά που δεν προλάβαινε να αποφασίσει η ίδια, αποφάσιζαν τα γεγονότα γι’ αυτήν. Μία γενιά όμως που τελικά είδε τις θυσίες της να χάνονται και τα οράματά της να διαψεύδονται." (14) +(15). Το βιβλίο έχει μεταφραστεί στα γαλλικά, γερμανικά και δανέζικα.
Το 1991 πέθανε ο σύζυγός της ο Γιώργος Σεβαστίκογλου. Η Άλκη θα πει: "Ο Γιώργος, όπου κι αν βρέθηκε να κάνει θέατρο, το έκανε όπως έλεγε πως του έμαθε ο Κουν. Με την πίστη στη μεγάλη αποστολή του θεάτρου, την αυταπάρνηση και την αυτοθυσία του αγώνα για ελεύθερη δημιουργία."
 |
Το 2003 η Ζέη κέρδισε το βραβείο εφηβικού μυθιστορήματος του Κύκλου Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου με το βιβλίο: Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες.
Το 2013 εκδόθηκε το αυτοβιογραφικό βιβλίο της: Με μολύβι Φάμπερ νούμερο δύο. Η Άλκη το αφιέρωσε στην αδελφή της, την Λενούλα.
Το 2015 η Άλκη Ζέη εξελέγη Επίτιμη Διδάκτωρ του Τμήματος Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πατρών. Την ίδια χρονιά, επίσης, της απονεμήθηκε ο τίτλος της Ταξιάρχη του Τάγματος Τεχνών και Γραμμάτων από το Υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλίας.
 |
| Επίτιμη Διδάκτωρ του Τμήματος Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πατρών |
Τα βιβλία της έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 20 γλώσσες και η ίδια ταξίδεψε σε όλη την Ελλάδα -μα και σε πολλές χώρες- σε σχολεία και πολιτιστικά κέντρα, για να συναντήσει μερικές χιλιάδες παιδιά!
Ζούσε τον μισό χρόνο στην Ελλάδα και τον άλλο μισό στις Βρυξέλλες κοντά στην κόρη της και τα δύο εγγόνια.
 |
| Τα εγγόνια της Άλκης Ζέη σε μικρή ηλικία: Η Άννα και ο Αντουάν. |
Τελευταία της δημόσια εμφάνισή της ήταν τον Δεκέμβριο του 2019 στην κατάμεστη, από ενήλικες και μαθητές σχολείων, αίθουσα του Μεγάρου Μουσικής, σε μια τιμητική βραδιά που διοργανώθηκε με αφορμή την κυκλοφορία του τελευταίου της βιβλίου «Ένα παιδί από το πουθενά». Μπορείτε να δείτε το video: https://www.youtube.com/watch?v=D2kS09tf1lg
 |
| Η Α. Ζέη με τον ποιητή Τίτο Πατρίκιο |
Η Άλκη Ζέη πέθανε στα ενενήντα επτά της χρόνια. Η πολιτική κηδεία της έγινε στις 3 Μαρτίου 2020. Εκφώνησε επικήδειο ο αγαπημένος φίλος της, ο ποιητής και πεζογράφος Τίτος Πατρίκιος, ο εκδότης του οίκου Μεταίχμιο, Νώντας Παπαγεωργίου, ο Γιώργος Χουλιάρας, πρόεδρος της Εταιρείας Συγγραφέων. Μεταξύ άλλων η εγγονή της, η Άννα, είπε στον επικήδειο: «Επειδή ήσουν αυτή που ήσουν, έχεις αφήσει σε όλους που είναι σήμερα εδώ και σε χιλιάδες άλλους, κάτι το σπουδαίο, το μεγάλο».
 |
| Υπό τους ήχους της μουσικής του Μ. Χατζιδάκι: «Τα παιδιά κάτω στον κάμπο», συνοδεύτηκε η Άλκη Ζέη στην τελευταία κατοικία της. |
Με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννησή της το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ανακηρύσσει το 2023 «Λογοτεχνικό Έτος Άλκης Ζέη», διοργανώνοντας σειρά εκδηλώσεων καθ’ όλη τη διάρκεια του 2023. Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για το λογοτεχνικό έτος εδώ: https://www.alkizei.com/.
Ενώ ο εκδοτικός οίκος, Μεταίχμιο, διοργανώνει για δωδέκατη συνεχή χρονιά ετήσιο εκπαιδευτικό πρόγραμμα φιλαναγνωσίας με τη μορφή διαγωνισμού με στόχο την καλλιέργεια της φιλικής σχέσης των παιδιών με τη λογοτεχνία και την ανάγνωση και εντέλει την αγάπη τους για το βιβλίο, καθώς και τη γνωριμία τους με το έργο Ελλήνων και ξένων λογοτεχνών.
 |
| Τμήμα 2/590 β' |
Υποσημειώσεις:
(1) Η Άλκη από τριών χρονών γνώριζε το όνομα Βενιζέλος από τις συζητήσεις με έκαναν τότε οι μεγάλοι στο σπίτι. Θυμάται ότι όταν ήταν στην Σάμο ήρθε ο Βενιζέλος να εγκαινιάσει το Ταχυδρομείο κι όλοι η οικογένειά της παραβρέθηκε στα εγκαίνια. Ο Βενιζέλος χάιδεψε το κεφάλι της και εκείνη λέει ότι διαλύθηκε. ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ ΧΡΗΣΤΟ ΜΠΕΧΛΙΒΑΝΟ
https://www.larissanet.gr/2020/02/28/synentefxi-tis-alkis-zei-sto-larissanetgr-tha-vgoume-apo-to-vourko/
(2) Διβάνη Λένα, Ονειρεύτηκα τη Διδώ,σελ.135.
(3) Νιάρχος Θανάσης Θ Αλκη Ζέη, Η συνισταμένη των ανοησιών της υφηλίου
(4) Στις εκλογές, το 1946, ο Κώστας Καραγιώργης υποστήριζε να κατεβούν στις εκλογές. Μάλιστα είχε γράψει άρθρο στον Ριζοσπάστη με τίτλο: Κατεβαίνουμε σε εκλογές. Και το άλλο πρωί δεν πίστευε στα μάτια του όταν είδε την εφημερίδα με άρθρο που έγραφε ΑΠΟΧΗ. (Αλκη Ζέη, Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο) Ο Κώστας Καραγιώργης εξοντώθηκε τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '50 στις φυλακές της Ρουμανίας, θύμα κι αυτός του καθεστώτος βίας που είχε επιβάλει στο ΚΚΕ ο Νίκος Ζαχαριάδης. https://www.politeianet.gr/books/karagiorgi-maria-idiotiki-kostas-karagiorgis-1905-1955-203635
(5) Νιάρχος Θανάσης Θ Αλκη Ζέη, Η συνισταμένη των ανοησιών της υφηλίου.
(6) Άλκη Ζέη: «Αχ , λέω, αν ήταν εδώ η Διδώ Σωτηρίου, θα τη ρώταγα»
https://www.womantoc.gr/stories/article/alki-zei-ax-leo-an-itan-edo-i-dido-sotiriou-tha-ti-rotaga/
(7) Βαμβούρη Χριστίνα, Ιόνιος Εταιρία Ιστορικών Μελετών: Ζητήματα επαναπόδοσης της ελληνικής ιθαγένειας και περιουσιών στους Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες του εμφυλίου πολέμου, file:///C:/Users/User/Downloads/24847-433-66991-1-10-20200925.pdf
(8) Πατελάκης Αποστόλης, Οι πολιτικοί πρόσφυγες επιστρέφουν στην πατρίδα, Εφημερίδα Καθημερινή,
https://www.kathimerini.gr/society/561478306/oi-politikoi-prosfyges-epistrefoyn-stin-patrida/
(9) Νιάρχος Θανάσης Θ, Άλκη Ζέη, Η συνισταμένη των ανοησιών της υφηλίου.
(10) Ζερβονικολάκη Μαρίνα, Νόστιμο ήμαρ Αλκη Ζέη: "δέκα χρόνια πρόσφυγας είναι πολλά", https://www.nostimonimar.gr/alki-zei-deka-chronia-prosfygas-einai-polla/
(11) Σπύρου Ευάγγελος Γ., Η αναχώρηση του Οδυσσέα Ελύτη για την Σουηδία, μας θυμίζει κάτι; https://www.nextdeal.gr/epikairotita/asfalistika-nea/idiotiki-asfalisi/63651/i-anahorisi-toy-odyssea-elyti-gia-tin-soyidia
(12) Νιάρχος Θανάσης Θ, Άλκη Ζέη, Η συνισταμένη των ανοησιών της υφηλίου.
(13) Νιάρχος Θανάσης Θ, Άλκη Ζέη, Η συνισταμένη των ανοησιών της υφηλίου.
(14) Ραφτοπούλου Χριστίνα
https://booktopic.wordpress.com/2017/09/15/h-%CE%B1%CF%81%CF%81%CE%B1%CE%B2%CF%89%CE%BD%CE%B9%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%B9%CE%AC-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CE%B1%CF%87%CE%B9%CE%BB%CE%BB%CE%AD%CE%B1/
(15) Το ΚΚΕ Θεσσαλονίκης κάλεσε την Ζέη για να μιλήσει για την Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα. Στο ακροατήριο ήταν δύο ομάδες που η μία την υπερασπίστηκε και η άλλη η οποία ήταν εχθρική απέναντι της. Κάποια στιγμή της είπε ένα αγόρι "Μην κλαίτε κυρία Ζέη, μην τους ακούτε αυτούς. Είναι πεπαλαιωμένοι".
Άλλες Πηγές:
http://like.philenews.com/el-gr/people-sunantisis/1478/3334/i-alki-zei-mas-exomologeitai
https://www.athensvoice.gr/politismos/vivlio/625808/alki-zei-thelo-ta-paidia-na-akoysoyn-tin-istoria/
https://booksjournal.gr/kritikes/logotexnia/3006-to-parisi-ths-alkhs-zeh
https://www.naftemporiki.gr/culture/books/1423647/2023-logotechniko-etos-alkis-zei/
Ο γιος της Ζέη: https://www.avgi.gr/tehnes/380653_den-pisteyo-se-kanenan-pantognosti-skinotheti-kai-daskalo
https://www.avgi.gr/entheta/220079_giorgos-sebastikogloy-diadromes-sto-theatro-kai-tin-istoria
Σεβαστίκογλου: https://www.tanea.gr/2016/10/14/lifearts/ensarkwne-tin-idia-tin-istoria/
Θερμού Μαρία: Ο μεγάλος περίπατος της Αλκης Ζέη - Η ιστορία ενός αιώνα μιας μεγάλης συγγραφέως https://www.mononews.gr/politismos/o-megalos-peripatos-tis-alkis-zei-i-istoria-enos-eona-mia-megalis-singrafeos
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου