ΕΡΝΕΣΤΟΣ ΤΣΙΛΛΕΡ

                                                           1837 -1923

Αγαπώ το Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών, τα δέντρα, τους δρόμους του και πώς τιμά με το μάρμαρό του τα πνευματικά και πολιτικά είδωλα του έθνους: τους πλούσιους, τους πολύ πλούσιους, και καμιά φορά ακόμα και τους φτωχούς.

Ο ναός του Σλήμαν, ‘Το Παρατηρητήριο’ που βρίσκεται πάνω από του Αβέρωφ το μαυσωλείο, το οποίο είναι δίπλα στην στήλη της Μελίνας Μερκούρη, το οποίο είναι δίπλα στο μνημείο του Ανδρέα Παπανδρέου αλλά και πολλών πρωθυπουργών, αστρονόμων, μαθηματικών,  Βαρόνων της Μπύρας, ποιητών μουσικών, καλλιτεχνών και ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης είναι όλοι εκεί. Μερικοί αλήθεια επέλεξαν να ταφούν αλλού, αλλά το θέμα μου είναι ότι ένας σπουδαίος άντρας ο οποίος είχε θαφτεί στο Τμήμα των Προτεσταντών στο Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών σήμερα δεν βρίσκεται εκεί. Η μόνη μαρτυρία είναι ότι το μνημείο του  βρισκόταν κάποτε σε αυτόν το δρομάκι…

Όχι πολύ μακριά από τη βρύση

Βέβαια αναφέρομαι στον Ερνέστο Τσίλλερ,  η ιδιοφυία της αρχιτεκτονικής από τη Σαξονία ο οποίος έκανε την Ελλάδα σπίτι του, παντρεύτηκε Ελληνίδα και ήταν προσωπικός φίλος του Βασιλιά Γεωργίου Α΄. Όπως ο Ανδρέας Συγγρός έτσι και ο Τσίλλερ ήταν διαμορφωτής  των πραγμάτων που σχεδίασε και έκτισε τις επαύλεις τους.  Ο Τσίλλερ έκτισε περισσότερα από 500 κτίρια!

Το έργο του:

Το χέρι του Ερνέστου Τσίλλερ μπορούσε να κάνει σχεδόν τα πάντα:

Εκκλησία,

Εκκλησία στα Βίλια http://www.trekearth.com (1893)

Επιτύμβιο μνημείο,

Οικογενειακός Τάφος Νεγρεπόντης Τμήμα 4/ 584

Θέατρο,

Πάτρα (1871-2)

Μουσείο,

Αρχαιολογικό Μουσείο στην Μύλο (1870)

Δημαρχείο Ερμούπολης Σύρου,

Δημαρχείο Ερμούπολης, Σύρου

 Πολυτελής έπαυλη,

Η έπαυλη του Ανδρέα Συγγρού (1872-3)

 Ξενοδοχείο,

Μέγας Αλέξανδρος , 1889

  Παλάτι.   (1)

Κτίστηκε για τον διάδοχο (1891-1897)

Θα μπορούσε να ειπωθεί  ότι τα μισά των νεοκλασικών κτιρίων στην Αθήνα φέρνουν την υπογραφή του, έχουν δε το μοναδικό του στυλ και παρότι νεοκλασικό άνθισε και αναπτύχθηκε σε κάτι περισσότερο – ενσωμάτωσε στοιχεία από τη Βυζαντινή και Αναγεννησιακή αρχιτεκτονική  ώστε να τον αποκαλεί ο συγγραφέας ‘ο ποιητής του σύγχρονου μέσα από την κλασσική αρχιτεκτονική.’ (2)

Ο Ερνέστο  δημιούργησε και συνδύασε τα αρχιτεκτονικά στοιχεία του μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια.  Εκτός από άριστος αρχιτέκτονας και σχεδιαστής, υπήρξε και σπουδαίος μηχανικός και κατασκευαστής, αφού ήταν ο πρώτος που μεταχειρίστηκε τη σιδηροδοκό και τα σιδηρά υποστυλώματα στην οικοδομή, ασχολήθηκε με την αντισεισμικότητα των κτιρίων και χρησιμοποίησε τεχνητό εξαερισμό και κεντρική θέρμανση αλλά και ρολά στα παράθυρα, ακόμα σχεδίασε και έπιπλα !

Η έπαυλης του Σπύρου Μεταξά (ομώνυμης ποτοποιίας ΜΕΤΑXΑ)  στον Πειραιά

Πλατεία Αλεξάνδρας στον Πειραιά

Και δεν είναι μόνο αυτό.  Ήταν ένθερμος ταξιδιώτης και ασχολήθηκε με την Αρχαιολογία. Μάλιστα πραγματοποίησε ανασκαφές στο στάδιο, την έκταση του οποίου είχε κατ΄ αρχήν αγοράσει.(3)

Το στάδιο μετά τις εκσκαφές

Ήταν ο Τσίλλερ που οδήγησε τον Σλήμαν στην Τροία του Όμηρου.

Ο Χαρίλαος Τρικούπης τον διόρισε  Διευθυντή στο Πρώτο Γραφείο του Υπουργείου Εσωτερικών. Ήταν πράγματι ένας αξιοθαύμαστος και πολυμήχανος άνθρωπος.

Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια του ήταν πολύ δύσκολα. Ακόμα χειρότερα, εγκαταλείφθηκε και σε κοινωνικό επίπεδο από την ελίτ που τους έδωσε θέση στην σύγχρονη ιστορία και βοήθησε να δώσει μορφή και χαρακτήρα. Ντροπή!  

Η ζωή του

Ο πατέρας του Ερνέστου ήταν κτηματίας αμπέλλων και εργολάβος. Σπούδασε αρχιτεκτονική στην Δρέσδη και παραλίγο να τον κερδίσει η Τιφλίδα της Γεωργίας με έναν διαγωνισμό αλλά τελικά αποδέχτηκε την πρόταση του Θεόφιλου Χάνσεν να εργαστεί στη Βιέννη (4) με αντικείμενο την ανέγερση του κτιρίου της Ακαδημίας Αθηνών. Ο Χάνσεν εκτίμησε τη δουλειά του Τσίλλερ και το 1860 τον έστειλε στην Ελλάδα.  

Σε λιγότερο από δέκα χρόνια άνοιξε δικό του γραφείο και μέχρι το 1872 είχε γίνει ο πιο  δημοφιλής καθηγητής της Αρχιτεκτονικής στο Πολυτεχνείο. Το 1876 παντρεύτηκε την Κοζανίτισα Σοφία Δούδου, η οποία ζούσε στη Βιέννη. 'Ήταν πιανίστρια και πολύγλωσση. Μαζί με τον Τσίλλερ έκαναν πέντε παιδιά.

Το ζεύγος Τσίλλερ

Ο Τσίλλερ έκτισε τη δική του έπαυλη στην οδό Μαυρομιχάλη, όχι μακριά από την Εθνική Βιβλιοθήκη, της οποίας την κατασκευή επιτήρησε.

Η οικία του Τσίλλερ

Η οικία του Τσίλλερ βρίσκεται στην οδό Μαυρομιχάλη 6. Τα σχέδια του δεν ήταν τόσο μεγαλεπήβολα όπως την  οικία του Σλήμαν μήτε ήταν τόσο μεγάλο όσο του Ανδρέα Συγγρού αλλά ήταν ικανοποιητικό. Είχε υπόγειο και  το ισόγειο  είχε τέσσερα μεγάλα δωμάτια, εκ των οποίων τα δύο ήταν γραφεία. Ο πρώτος όροφος είχε αίθουσες υποδοχής και ο δεύτερος είχε πέντε υπνοδωμάτια. Το οικόπεδο ήταν περίπου 1,000 τετραγωνικά μέτρα.

Σχέδιο του ίδιου του Τσίλλερ. Η πρόταση για την έπαυλη του Σλήμαν 1878-81

Όπως όλα τα σπίτια τότε που σχεδίαζε για τους πλούσιους τότε έτσι και το δικό του˙ η χρήση του σπιτιού ήταν διπλή. Στο ισόγειο βρίσκονταν τα γραφεία και οι χώροι διαβίωσης στους επάνω ορόφους. 
Ο Τσίλλερ έκτισε  ένα μικρό χώρο στο βάθος του κήπου όπου πουλούσε πλακάκια και κιγκλιδώματα με δικά του σχέδια. Για αυτόν  τον χώρο σχεδίασε μια ξεχωριστή είσοδο επί της Ακαδημίας. Έτσι οι  έμποροι και πελάτες δεν θα ενοχλούσαν την οικογένεια.  

Ακόμα κουνάω το κεφάλι μου προσπαθώντας να θυμηθώ πόσες φορές έχω περάσει από εκεί και δεν το είχα προσέξει. Βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της οδού Ακαδημίας.

Τότε

Το αποτέλεσμα της φωτιάς

Λέγεται ότι μια σειρά από γεγονότα έφεραν τον  Τσίλλερ σε δεινή οικονομική κατάσταση: ΄Επεσε έξω με τους Γερμανούς συνέταιρους του μετά υδροφράγματα. Επίσης, το 1893 όταν ο Τρικούπης  δήλωσε στο βήμα της Βουλής ότι ‘Δυστυχώς επτώχευσαμεν’, ο Τσίλλερ έγραψε στο ημερολόγιο του: 'Δεν εχτίζωτο τίποτα και η θέση μου στο Υπουργείον έπαυσε αυτομάτως, ελλείψει χρημάτων και εργασιών."  Στη συνέχεια, διαφώνησε  με  τον Α. Θεοφιλά και παραιτήθηκε από τη θέση του στο Πολυτεχνείο. Ούτε οι πωλήσεις των πινάκων της κόρης του ούτε τα μαθήματα πιάνου μπόρεσαν να καλύψουν τα έξοδα.

Έτσι, το 1912 προκειμένου να πληρώσει τα χρέη του, δημοπράτησε το σπίτι του. Το αγόρασε ο  τραπεζίτης Δ. Λοβέρδος ο οποίος ήθελε τους συγκεκριμένους χώρους για την συλλογή του από  Βυζαντινές εικόνες. (5)

Πριν την ανακαίνιση

Πολύ θα ήθελα να έχω μια φωτογραφία του σπιτιού του Τσίλλερ όπως ήταν. 

Σήμερα, μετά την ανακαίνιση.  
Μέγαρο Τσίλλερ-Λοβέρδου 

Ο Τσίλλερ συνήλθε εν μέρει οικονομικά. Όμως  πριν και κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου είχαν αρχίσει να εκδηλώνονται  αντι-Γερμανικά αισθήματα και παρότι ο Τσίλλερ είχε αλλάξει την ιθαγένεια για να γίνει 'Ελλην, έβλεπε τους Έλληνες να του γυρίζουν την πλάτη. Έβλεπε ένα όνειρο να σβήνει, σαν να μην υπήρξε ποτέ...Η ευκαιρία μιας λαμπρής πόλης χάθηκε.

Φωτογραφία από το βιβλίο  Το Α΄ Κοιμητήριο της Αθήνας, Οδηγός των μνημείων και της Ιστορίας του της Μάρως Καρδαμίτσης-Αδάμη και της Μαρίας Δανιήλ. Αυτή ήταν η πρότασή του Τσίλλερ για την είσοδο του Α΄ Νεκροταφείου. Τελικά, το 1939 κατασκευάστηκε, σε σχέδια των Ανδρέα Πλουμιστού (Δ/ντή του Αρχιτεκτονικού Τμήματος του Δήμου Αθηναίων) και του Αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη η είσοδος του  Α΄ Νεκροταφείου.  

Ο θάνατος του

Όταν ο Τσίλλερ πέθανε το 1923 κηδεύτηκε στο Πρώτο Νεκροταφείο, στο Τμήμα Προτεσταντών. Πολύ θα ήθελα να ξέρω πως ήταν το μνημείο του. (6) Σίγουρα δεν θα έμοιαζε με το υπέροχο μαυσωλείο του Σλήμαν που σχεδίασε στα τέλη του 1880. Κάτι όμως πρέπει να υπήρχε! Το Νεκροταφείο των Προτεσταντών έχει ορίσει ένα ετήσιο ποσό για τη συντήρηση του νεκροταφείου τους. Εάν το ποσό δεν καταβάλλεται η Επιτροπή του Νεκροταφείου παραχωρεί τον χώρο/τάφο σε άλλον. Μάλλον αυτό έγινε  με το μνημείο του Τσίλλερ. Επικοινωνήσαμε με τον Κύριο Τανγαρούλια, της Ελληνικής Ευαγγελικής Εκκλησίας, που είναι αρμόδιο για τα θέματα του Προτεσταντικού Νεκροταφείου. Το ερώτημα μας είχε ως εξής: Στην περίπτωση που ο τάφος παραχωρείται σε κάποιον άλλον γίνεται εκταφή όπως στην Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία. Η απάντηση ήταν όχι. Αν και ο τάφος παραχωρείται σε άλλο πρόσωπο δεν γίνεται εκταφή των οστών. Άρα ο Ερνέστο Τσίλλερ βρίσκεται ακόμα εκεί.

Όμως το σημαντικότερο είναι: Όπως τότε και τώρα, οι αρχές μπορούν να συμφωνήσουν για την παραμονή ενός μνημείου εφόσον πιστεύουν ότι η συνεισφορά του στο δήμο του ή στην Χώρα ήταν τόσο σημαντική ώστε πρέπει να διατηρηθεί. (7)  Αλλά για τον  τάφο  του Τσίλλερ δεν πήραν τέτοια απόφαση. Είναι απίστευτο αλλά και πόσο μεγάλο λάθος.

Τα έργα του Τσίλλερ βρίσκονται παντού˙ το Δημαρχείο στην Ερμούπολη της  Σύρου, η αγορά στο  Αίγιο, η εκκλησία στα Βίλια, ένα Μουσείο στην Ολυμπία ή και στην Μύλο, το Μουσείο Νομισμάτων (η οικία του Σλήμαν). Η δουλειά του βρίσκεται παντού. (8)

Είναι γεγονός ότι οι αρχιτέκτονες της νεοκλασικής εποχής δεν έχουν τιμηθεί δεόντως. Του Τσίλλερ του πρέπει ένα μνημείο στο Πρώτο Νεκροταφείο – ή ένα άγαλμα μέσα στη πόλη που τόσο πολύ αγάπησε. Η πλατεία Κοτζιά θα ήταν καλή επιλογή. Η έπαυλης του Μελά (1874) δικό του σχέδιο  και αυτό θα του έκανε συντροφιά. 

Υποσημειώσεις

(1) Τώρα χρησιμοποιείται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας.

(2) Βλέπε http://www.grreporter.info/en/architect_who_changed_image_greece/1818

(3)  Το 1869 έκανε κάποιες ανασκαφές αλλά στη συνέχεια επέστρεψε τη γη στον Βασιλιά.

(4) Εάν ο Θεόφιλος Χάνσεν βρισκόταν  στο Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών θα γράφαμε κείμενο για αυτόν.

(5) Η έπαυλης αγοράστηκε από τον Δ. Λοβέρδο ο οποίος έκανε κάποιες αλλαγές στο σπίτι. Στη συνέχεια  η Εθνική Λυρική το χρησιμοποίησε. Τώρα ανήκει στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο το οποίο δεν μπορεί όπως φαίνεται να ολοκληρώσει την ανακαίνιση. Φωτογραφίες και λεπτομέρειες στο άρθρο της Ναυτεμπορικής 28/10/2014: http://www.naftemporiki.gr/story/868655/se-asximi-katastasi-to-megaro-tsiller-loberdou

(6) Το μόνο που γνωρίζουμε για τον τάφο του Τσίλλερ είναι από άρθρο της Ελευθεροτυπίας με τίτλο  Ο απαράμιλλος κύριος Τσίλλερ "Αργότερα ο μικρότερος γιος του Τσίλλερ, Βάλτερ, δώρισε στην Εθνική Πινακοθήκη και δύο ανάγλυφα πορτρέτα των γονιών του από τον κατεστραμμένο τάφο τους". http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=131228

(7) Η πηγή μου είναι ο Μιλιτιάδης Μπέρτζος ο οποίος εργάζεται στο Πρώτο Νεκροταφείο στο τμήμα των Προτεσταντών. Οι  αποφάσεις για το ποιος παραμένει λαμβάνονται από την Επιτροπή που αποτελείται από διάφορους οργανισμούς (κάποιες πρεσβείες και η Ελληνική Ευαγγελική Εκκλησία) οι οποίοι είναι αρμόδιοι για το τμήμα Προτεσταντών  στο Πρώτο Νεκροταφείο.

(8) Για να δείτε τα έργα του Τσίλλερ  βλ. Classical Revival: The Architecture of Ernst Ziller 1837-1923 by Maro Kardamitsi-Adami, Melissa Publishing House, 2006 - 287 σελίδες. Στο Διαδίκτυο: http://m.eirinika.gr/article/144143/ernestos-tsiller-o-germanos-arhitektonas-poy-allaxe-tin-athina-pethane-pamptohos

http://www.kathimerini.gr/152445/article/politismos/arxeio-politismoy/h-tetraperath-familia-toy-e-tsiller

Τέλος, υπάρχει το καινούργιο ξενοδοχείο επί της οδού Μητροπόλεως «The Zillers Boutique Hotel». 

https://www.blod.gr/lectures/o-tsiller-kai-i-oikodomiki-mesa-apo-tin-allilografia-tou-me-ton-th-hansen-1861-1890/