ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗΣ

1939 - 1976

Τμήμα 1/ 236A

Αλέκος Παναγούλης

Αγωνιστής

Δολοφονήθηκε 1 -5- 1976

36 χρονών.

Νέμεση 

Μη λησμονήσεις

Δεν πρέπει να λησμονήσεις 

Ποτέ μη λησμονήσεις

Το νήμα της ζωής του Αλέκου Παναγούλη κόπηκε απότομα σε αυτοκινητιστικό ατύχημα στη λεωφόρο Βουλιαγμένης στις δύο η ώρα το πρωί της Πρωτομαγιάς το 1976 όταν το αυτοκίνητο του έκανε ελιγμό προκειμένου να αποφύγει ένα αυτοκίνητο το οποίο φρέναρε απότομα.  Επίσημα δηλώθηκε ότι ήταν αυτοκινητιστικό ατύχημα. Δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι ο θάνατος του Α. Παναγούλη ήταν τυχαίος.  Ήταν μόνο λίγες μέρες πριν από την προγραμματισμένη αποκάλυψη των φακέλων σχετικά με τα όργανα ασφαλείας της Χούντας (Φάκελος ΕΣΑ). Η αποκάλυψη των φακέλων λέγεται ότι περιείχε αδιαμφισβήτητες αποδείξεις εις βάρος ορισμένων πολιτικών που συνεργάστηκαν με τη χούντα. 

Ο Αλέκος Παναγούλης ήταν βουλευτής της Β΄ Αθηνών με την 'Ενωση Κέντρου-Νέες Δυνάμεις.  Ως βουλευτής της πρώτης μεταπολιτευτικής Βουλής δεσμεύθηκε στην ανάγκη πλήρους εκδημοκρατισμού του κρατικού μηχανισμού μέσα από μια διαδικασία ουσιαστικής και εις βάθος κάθαρσης, την οποία θεωρούσε προαπαιτούμενο μιας πραγματικής δημοκρατίας. Ο Παναγούλης απέκτησε πρόσβαση σε τμήμα των αρχείων της ΕΣΑ (Ελληνική Στρατιωτική Αστυνομία), το οποίο επέλεξε να δημοσιεύσει από τις 19 Απριλίου 1976 στον ημερήσιο Τύπο. Επρόκειτο για φωτοτυπίες σημειωμάτων, εκθέσεων, καταλόγων αντιστασιακών και αναφορών, η δημοσίευση των οποίων προκάλεσε έντονες επιφυλάξεις τόσο ως προς τη γνησιότητά τους όσο και ως προς τη σκοπιμότητα της δημοσιοποίησής τους με αυτόν τον τρόπο. Τελικά, με εντολή του επιτρόπου του Διαρκούς Στρατοδικείου η δημοσίευση των εγγράφων απαγορεύθηκε προκειμένου να ελεγχθεί η εγκυρότητά τους. Ο ίδιος προέβη σε προσωπικές επιθέσεις εναντίον του υπουργού Εθνικής Αμύνης Ευάγγελου Αβέρωφ, στον οποίο χρέωνε προσπάθεια απόκρυψης των εν λόγω στοιχείων, γεγονός που επέτεινε το ευρύτερο κλίμα εικασιών. Διαφώνησε με την ηγεσία του κόμματός του και επιλέγει να παραιτηθεί παραμένοντας ανεξάρτητος βουλευτής. (1)

Ωστόσο, με εντολή του επιτρόπου του Διαρκούς Στρατοδικείου η δημοσίευση των εγγράφων απαγορεύθηκε προκειμένου να ελεγχθεί η εγκυρότητά τους. Λίγες μόνον ημέρες μετά τη διακοπή της δημοσίευσης, ενώ είχε ανακοινώσει την πρόθεσή του να προσκομίσει τα εν λόγω τεκμήρια στη Βουλή, ο Παναγούλης θα σκοτωθεί στο μοιραίο αυτοκινητικό δυστύχημα της 1ης Μαΐου.

 Η ζωή του

Ο Αλέκος Παναγούλης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1939. 'Ήταν ο δεύτερος γιος του στρατιωτικού ξηράς, Βασιλείου Παναγούλη και της Αθηνάς. Από την πλευρά του πατέρα του καταγόταν από την Δίβρη Ηλείας και από την πλευρά της μητέρας του από τον Σύβρο Λευκάδας. 

Ο Αλέκος Παναγούλης πέρασε τα πρώτα χρόνια της Κατοχής στην Λευκάδα και αργότερα η οικογένειά του μετακόμισε στην Αθήνα. Σύμφωνα με τις αναφορές των φίλων και συμμαθητών του ο Αλέκος και τα αδέλφια του  ήταν αθλητικοί τύποι, ζωηροί και καμιά φορά το σκάνδαλο της γειτονιάς στην Γλυφάδα. 

Σπούδασε στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο στη Σχολή Μηχανολόγων-Ηλεκτρολόγων. Ως φοιτητής αναδείχθηκε ηγετικό στέλεχος του φοιτητικού κινήματος και το 1963 εκπροσωπώντας τη σχολή του έλαβε μέρος στο Α' Παμφοιτητικό Συνέδριο.  

Ο Αλέξανδρος Παναγούλης εντάχθηκε στην νεολαία του κόμματος Ένωσης Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου και έγινε μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου της Νεολαίας.  Με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί σιγά αλλά σταθερά  φάκελος με το όνομα Παναγούλης στις αστυνομικές αρχές.     

Λευτέρης Βερυβάκης

Κατά τα έτη 1960-1961 είχε πει ο Λευτέρης Βερυβάκης "υπήρξαν περιστατικά στα οποία ήταν ο στόχος της επιθέσεως των ασφαλιτών εκείνης της περιόδου, μολονότι δεν εχαρακτηρίζετο ως κομουνιστής. Ο Αλέκος, όπως και πολλοί άλλοι από μας, είχε πολλές συναντήσεις και με τον Γεώργιο Παπανδρέου. Σε μια από αυτές, μέσα στο 1966, ο Παπανδρέου ήταν ιδιαίτερα ανήσυχος. Έλεγε και ξανάλεγε ότι δεν πρέπει να γίνει δικτατορία γιατί «θα χαθεί η γενιά σας. (2) 

Γεώργιος Παπανδρέου

"Για αυτό, έλεγε, (ο Γέρο Παπανδρέου) να με αφήσετε να είμαι ο αρχηγός, εννοούσε να μην παρενοχλούν τις διάφορες πρωτοβουλίες του. Όταν σε εκείνη την συνάντηση τον ρώτησαν εάν γίνει δικτατορία, εμείς τι πρέπει να κάνουμε, η απάντηση του Γεωργίου Παπανδρέου, «εσείς θα κάνετε το καθήκον σας». (3) 

Πράγμα το οποίο ερμήνευσαν όλοι και ο Αλέκος, με είδε αμέσως μετά την συνάντηση, ότι «εσείς θα πρέπει να κάνετε αντίσταση». Από εκείνη την στιγμή ο Αλέκος Παναγούλης προετοιμαζόταν με τρόπο που πολλές φορές με εντυπωσίαζε. Από τότε είχε αρχίσει να μιλάει για τον Δημοκρατικό Στρατό, και για τις μαχητικές ομάδες Δημοκρατικής Αντίστασης, τις ΜΟΔΑ όπως ονόμαζε τις ομάδες σαμποτάζ. 

Πριν να φύγει για να καταταγεί στον στρατό πήγε στο Γραφείο του Λευτέρη Βερυβάκη (γιος του αντιστράτηγου Δημ. Βερυβάκη) του είπε εάν γίνει Δικτατορία, «εγώ θα λιποταχτήσω και θα ξανακατέβω κάτω. Και σε εκείνη την περίπτωση όλα όσα ξέρεις ότι το τελευταίο διάστημα απασχολούσαν κάποιους από εμάς θα κοιτάξουμε να τα υλοποιήσουμε». (4) Μεταξύ άλλων στο Εθνικό Κίνημα Δημοκρατικής Αντίστασης  συμμετείχαν ο Λ. Βερυβάκης, Σάκης Πεπονής,  Αντώνης  Βάλης. ο Κατσικόπουλος Τάκης και ο  Γιάννης Χαραλαμπόπουλος που ήταν ο πέμπτος της ηγεσίας της ΕΚΔΑ.   Ήταν η πρώτη ομάδα η οποία δικάστηκε στο Στρατοδικείο.

Έτσι και έγινε. Ο Αλ. Παναγούλης υπηρετούσε στο 85ο Σύνταγμα Πεζικού, στη Βέροια, όταν τον Μάιο 1967 λιποτάκτησε από το στράτευμα και ίδρυσε την οργάνωση Εθνική Αντίσταση. 

Ο αδελφός του ο Γεώργιος Παναγούλης, υπολοχαγός των ΛΟΚ τον Αύγουστο λιποτάκτησε. Εκείνος κατέφυγε στο Ισραήλ αλλά συνελήφθηκε κι εκδόθηκε στην Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια της επιστροφής του με πλοίο χάθηκαν τα ίχνη του.  Κι από τότε θεωρείται αγνοούμενος. 

Γεώργιος Παναγούλης

Ο Παναγούλης κατέφυγε στην Κύπρο (μέχρι το 1968) προκειμένου να εξασφαλίσει τα εκρηκτικά και τα όπλα. Η αποστολή των εκρηκτικών  και όπλα θα έφταναν στην Ελλάδα μέσω διπλωματικού σάκου. Εκεί ήρθε σε επαφή με τους πολιτικούς άνδρες του τόπου, όπως τον Πολύκαρπο Γιωρκάτζη, με σκοπό να τους ζητήσει να συνδράμουν στην αντίσταση. 

'Όταν ο Παναγούλης επέστρεψε στην Ελλάδα κρυβόταν σε σπίτια φίλων. Μιλούσε στο τηλέφωνο σαν να ήταν δικηγόρος και ότι είχε μια κοινή υπόθεση με τον Λ. Βερυβάκη. Για τον Παναγούλη ήταν θέμα ζωής και θανάτου η τήρηση της συνωμοτικότητας μέχρι του τελευταίου σημείου των κανόνων της. Ο Βερυβάκης  σχολίασε για τον Παναγούλη:"...αλλά ήταν παράτολμος και δεν δίσταζε καθόλου, όταν τον απασχολούσε το αποτέλεσμα, να τα παίξει όλα για όλα." (5) 

Ο Παναγούλης ήρθε σε επαφή με τον Ανδρέα Παπανδρέου. Ο Ανδρέας  του ζήτησε να ενταχθεί  στο ΠΑΚ. (Ο Παναγούλης αρνήθηκε συνεργασία με το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου, για τον οποίον είχε αρνητική γνώμη.) (6)  

Ανδρέας Παπανδρέου

Η αντιπρόταση του Παναγούλη που δεν ήθελε να εγκαταλείψει τα δικά του σχέδια με την οργάνωση του, την Ελληνική Αντίσταση, ήτανε ότι «ο Λευτέρης ο Βερυβάκης είναι δεκτός από μένα, είναι δεκτός και από σένα για να αποτελεί τον σύνδεσμο ανάμεσά μας». Ο Ανδρέας Παπανδρέου  ήξερε μεν για τα εκρηκτικά και τα όπλα αλλά ο Παναγούλης δεν είπε για την απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα Παπαδόπουλο.

Οι τρεις λόγοι απόπειρας δολοφονίας:

Ο πρώτος λόγος ήταν η Κύπρος. Τον Νοέμβριο του ‘67 ο Παπαδόπουλος και ο Πιπινέλης απέσυραν την Ελληνική Μεραρχία που είχε αποστείλει ο Γεώργιος Παπανδρέου και η οποία ήταν η στρατιωτική ασπίς της Κύπρου για τον οποιονδήποτε ενδεχόμενο «Αττίλα». ..

Ο δεύτερος λόγος ήταν ότι καταλαβαίναμε ότι μετά και από όλα όσα συνέβησαν στις 13 του Δεκέμβρη του 1967 με το αποτυχών αντικίνημα του Βασιλιά, και το επίσημο πέρασμα στην ηγεσία του Παπαδόπουλου, χτύπημα στο νου και στην καρδιά της χούντας ήταν μόνο το χτύπημα κατά Παπαδόπουλου. Οτιδήποτε άλλο ήταν περιφερειακό.

Ο τρίτος λόγος ήταν ότι ουσιαστικά όλα αυτά έπρεπε να γίνουν μέχρι το φθινόπωρο του 1968, πριν το δήθεν δημοψήφισμα της χούντας για το Σύνταγμα.

Το πρωί της 13ης Αυγούστου 1968, μία μικρή φάλαγγα κατευθυνόταν προς την Αθήνα από το Λαγονήσι. Ήταν ο Γεώργιος Παπαδόπουλος με τη συνοδεία του, που ξεκίνησε όπως συνήθως, από την έπαυλή του στο 38ο χιλιόμετρο της παραλιακής οδού Σουνίου. Προπορεύονταν δύο μοτοσυκλέτες, ακολουθούσε το αυτοκίνητο του δικτάτορα και σε απόσταση 10 μέτρων το αυτοκίνητο της ασφάλειας. Η πομπή κινείτο κανονικά και μεταξύ 31ου και 32ου χιλιομέτρου, πέρασε πάνω από μία υπόγεια σήραγγα αποχέτευσης των νερών της βροχής, μήκους 7 μέτρων. Μόλις πέρασε και το αυτοκίνητο της ασφάλειας, μια ισχυρή εκκωφαντική έκρηξη έγινε μέσα στη σήραγγα και άνοιξε δύο μεγάλες τρύπες στο κατάστρωμα του δρόμου. Καθυστέρησε ένα ή δύο δευτερόλεπτα. 

Αμέσως η φάλαγγα σταμάτησε, οι άνδρες της ασφάλειας έτρεξαν επί τόπου, ενώ ειδοποιήθηκε η αρμόδια διοίκηση Χωροφυλακής και σε λίγα λεπτά κατέφτασε ισχυρή δύναμη που απομόνωσε την περιοχή. Έπειτα από συστηματική έρευνα, ανακαλύφτηκε ο Παναγούλης, ντυμένος με μαγιό και κρυμμένος κάτω από ένα βράχο. Ο ίδιος παρέμεινε σιωπηλός, χωρίς να δηλώσει την ταυτότητά του. Είπε μόνο ότι δεν είχε συνεργούς. Μόνο έπειτα από δύο μέρες εξακριβώθηκε η ταυτότητά του.

 Ο Λ. Βερυβάκης  συνελήφθη στις 19 Αυγούστου. Εκείνος ήταν  ο κρίκος με τον οποίο θα κατηγορούσαν τον Ανδρέα Παπανδρέου για την απόπειρα. 

Στις 3 του Νοέμβρη ήταν η κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου και η πρώτη αντιδικτατορική διαδήλωση.  

Η δίκη άρχισε στις 4 Νοεμβρίου και η απόφαση του 'Έκτακτου Στρατοδικείου βγήκε στις 17 Νοεμβρίου του 1968. Ο Αλ. Παναγούλης καταδικάστηκε δις εις θάνατον.  Ο Λευτέρης Βερυβάκης καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά. Επίσης καταδικάστηκαν οι: Ιωάννης Κλωνιζάκης (24 χρόνια), ο Νικόλαος Λεκανίδης (23 χρόνια), ο Γεώργιος Ελευθεριάδης (18 χρόνια), ο Νικόλαος Ζαμπέλης (18 χρόνια), ο Γεώργιος Αβράμης (16 χρόνια) και ο Στάθης Γιώτας (10 χρόνια).

Κατά την διάρκεια της δίκης σχολίασε ο Βερυβάκης "ο Παναγούλης όπως πάντα από την πρώτη στιγμή που ήρθε ήταν περήφανος πάνω από όλα, επιθετικός και με πλήρη αψηφισιά για τις οποιεσδήποτε συνέπειες ή για αυτόν ή για οποιονδήποτε άλλον. Πράγμα το οποίο τους εξεδήλωσε και στις ανακρίσεις. Ο  Παναγούλης τους είπε ότι «εμείς αδιαφορούμε αν σκοτώσετε εμένα, τον Βαλυράκη ή οποιονδήποτε άλλον. Εμείς θέλουμε ουσιαστικά να φύγετε από την εξουσία και στο όνομα ακριβώς αυτής της επιδίωξής μας όσες θέλετε βάλτε καταδίκες, όποιους θέλετε, εκτελέστε». (7)

Ο Παναγούλης αρνήθηκε κατηγορηματικά να υποβάλει αίτηση χάριτος.

Η αντίδραση όλου του κόσμου ήταν καταιγιστική. Ο πρώτος που έστειλε τηλεγράφημα ήταν ο Βίλλυ Μπραντ, τότε πρωθυπουργός της Γερμανίας.  Και ακολούθησαν όλοι οι σοσιαλιστές πρωθυπουργοί αλλά και όλα τα συντηρητικά κόμματα. Ο ίδιος ο Πάπας και ο Γραμματέας του ΟΗΕ έστειλαν τηλεγραφήματα.  'Όταν όμως έλαβαν και τηλεγράφημα από τον Αμερικανό Πρόεδρο, Λίντον Τζόνσον ο Παπαδόπουλος έδωσε εντολή να μην προχωρήσουν στην εκτέλεση του Παναγούλη.  

Τίτλος: "Θα εκτελεστεί σήμερα το πρωί ο Αλέκος Παναγούλης, παρ' όλη τη διεθνή κατακραυγή; " (Ελεύθερη μετάφραση) Μελίνα Μερκούρη, Στάθης Παναγούλης

Ο Παναγούλης μεταφέρθηκε στις φυλακές της Αίγινας και κατόπιν στις φυλακές Μπογιατίου, χωρίς να θεωρείται πια μελλοθάνατος. Αργότερα ο Παναγούλης σε συνέντευξή του στην Φαλάτσι είπε: «Δεν επιδίωξα να σκοτώσω έναν άνθρωπο. Δεν είμαι ικανός να σκοτώσω έναν άνθρωπο. Επιδίωξα να σκοτώσω έναν τύραννο».

Ο Παναγούλης δραπέτευσε από τη φυλακή στις 5 Ιουνίου 1969. Συγκεκριμένα δραπέτευσε μαζί με τον δεσμοφύλακά του Γιώργο Μωράκη, αλλά συνελήφθη μετά τρεις ημέρες, προδομένος από έναν εξάδελφό του, ο οποίος εισέπραξε την αμοιβή της επικήρυξής του  (500.000 δραχμές) . 

Από τη συνέντευξη του  Γεωργίου Μωράκη: 

ΕΡΩΤΗΣΗ:

Συνάντησα έναν άνθρωπο σε άθλια κατάσταση. Μόλις είχε γυρίσει από τις φυλακές της Αίγινας, όπου τον είχαν πάει για να τον εκτελέσουν, φοβερά ταλαιπωρημένο από τα βασανιστήρια, σε άθλια σωματική αλλά όχι και ψυχική κατάσταση. Ήταν δυνατός, ακμαίος και έτοιμος να ξανακάνει αυτό που έκανε τον Αύγουστο του 1968. Έζησα έξι μήνες με τον Αλέκο, σε καθημερινή βάση, από τις 7 Ιανουαρίου μέχρι και τις 5 Ιουνίου του 1969, όταν αποδράσαμε μαζί. Το μόνο έγκλημα αυτού του ανθρώπου ήταν ότι ήθελε να απαλλάξει τον τόπο από έναν τύραννο. Εγώ, από την άλλη, ήμουν μόλις 19 ετών, χωρίς υποχρεώσεις. Το μόνο που σκεφτόμουν ήταν ότι έπρεπε να τον βοηθήσω! Τη νύχτα της 5ης Ιουνίου συνεννοηθήκαμε, ντυθήκαμε με τη στολή εξόδου, περάσαμε πίσω από το διοικητήριο και πηδήξαμε τη μάντρα, η οποία εσωτερικά ήταν γύρω στα δύο μέτρα, αλλά εξωτερικά ήταν πάνω από πέντε μέτρα. Βρήκαμε καταφύγιο στο σπίτι ενός ξαδέλφου του Αλέκου, ο οποίος στις 9 Ιουνίου μας πρόδωσε για 500.000 δραχμές που εισέπραξε από την Αστυνομία και ένα διορισμό στην Ολυμπιακή. 

(https://ostriablog.weebly.com/home/2807297)

Οδηγήθηκε προσωρινά στο στρατόπεδο στο Γουδί για να μεταφερθεί μετά από ένα μήνα και πάλι στις φυλακές Μπογιατίου στην απομόνωση σε κελί που το έφτιαξαν ειδικά για τον Παναγούλη και ήταν σαν αντίγραφο τάφου. 

Επιχείρησε να δραπετεύσει αρκετές φορές ανεπιτυχώς. Ως διέξοδο έγραφε ποιήματα. Συνέχισε να γράφει ακόμα και όταν του κατέσχεσαν κάθε γραφική ύλη, χρησιμοποιώντας για μελάνι το αίμα του και για χαρτί τους τοίχους του κελιού-τάφου του.

Στὴν Ἑλλάδα σήμερα

(Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης)

Σβησμένη φλόγα, ποὺ πάντα καίει

Σκέπασμα τάφου χωρὶς νεκρούς.

Μάτια κλαμένα ποὺ κοιτᾶνε

Σκέψεις κρυμμένες σὲ

Προσκαλοῦν.

Πίστη κι ἐλπίδα χαροπαλεύουν

Πνεῦμα κι ἀλήθεια στὶς φυλακές.

Ἅγιες προσπάθειες ναυαγισμένες

Φωνὲς ἀνθρώπων σὲ προσκαλοῦν.

Σπόρος ὀργῆς πέφτει στὸ χῶμα

Μήνυμα πάλης τρέφει φτερά

Σπίθα φεγγίζει μέσ᾿ στὸ σκοτάδι

Νέοι ἀγῶνες σὲ προσκαλοῦν.

Η ΜΠΟΓΙΑ

Ζωντάνεψα τους τοίχους

φωνή τους έδωσα

πιο φιλική να γίνουν συντροφιά

Κι οι δεσμοφύλακες ζητούσαν να μάθουνε

που βρήκα τη μπογιά

Οι τοίχοι του κελιού

το μυστικό το κράτησαν

κι οι μισθοφόροι ψάξανε παντού

Όμως μπογιά δε βρήκαν

Γιατί στιγμή δε σκέφτηκαν

στις φλέβες μου να ψάξουν

ΑΣΥΓΧΩΡΗΤΗ ΦΡΙΚΗ

Ο Αλέκος Παναγούλης στην ανατριχιαστική του κατάθεση στη δίκη των βασανιστών της Χούντας ανέφερε:

«Από την πρώτη στιγμή και παρουσία των Λαδά, Τζεβελέκου, Καραμπάτσου άλλων ανωτέρων και ανωτάτων αξιωματικών άρχισε με τα χέρια δεμένα πίσω να μου κάνει εγκαύματα με το τσιγάρο του, να μου τραβάει τα μαλλιά και να μου χτυπάει το κεφάλι ωρυόμενος και στη συνέχεια προχωρήσαμε για να φτάσουμε στο ΕΑΤ-ΕΣΑ. Η ανάκριση άρχισε κλιμακούμενη από της περιοχής των γρονθοκοπημάτων, των εγκαυμάτων, της φάλαγγος και των ραβδισμάτων μέχρι και της περιοχής των σεξουαλικών βασανιστηρίων. Ο Θεοφιλογιαννάκος ο ίδιος προσωπικά με χτύπησε με ένα καλώδιο, κατ’ επανάληψη σε όλο μου το σώμα. Υπάρχουν ακόμη στην περιοχή των ώμων μου σημάδια γιατί το άκρο του καλωδίου ήταν δεμένο με σύρμα και δημιούργησε μεγαλύτερη πληγή. Και στη μια πλευρά και στην άλλη.

Ο ίδιος ο Θεοφιλογιαννάκος υπήρξε μάρτυρας όταν ο Μάλλιος και ο Μπάμπαλης μου είχαν περάσει σιδηρά βελόνη στην ουρήθρα και εθέρμαιναν το εκτός της ουρήθρας μέρος...».  (8)

Μετά από την αποτυχημένη προσπάθεια του Γ. Παπαδόπουλου να φιλελευθεροποιήσει το καθεστώς του, τον Αύγουστο του 1973 δόθηκε αμνηστία στους πολιτικούς κρατούμενους - μαζί και ο Αλέκος Παναγούλης.

Στο σπίτι του στη Γλυφάδα έχει προγραμματιστεί να του πάρει συνέντευξη η απεσταλμένη του πολιτικού περιοδικού Europeo, Οριάνα Φαλάτσι. Παρόλη τη διαφορά ηλικίας η σχέση τους ξεκινά σχεδόν αμέσως. (9)

Ο Αλέκος Παναγούλης με τη δημοσιογράφο Οριάνα Φαλάτσι

Γράφει η δημοσιογράφος και συγγραφέας Άννα Δαμιανίδη, «Η συνάντησή τους ήταν όπως έπρεπε να είναι, για όλους εμάς που παρακολουθούσαμε. Εκδίκηση της ομορφιάς και της γενναιότητας απέναντι στη χούντα, η οποία κράτησε έναν χρόνο ακόμα μετά την απελευθέρωση του Παναγούλη και τη γνωριμία τους. Οι φωτογραφίες τους με τις λεζάντες που πληροφορούσαν για τη σχέση τους ήταν θρίαμβος για εμάς που βομβαρδιζόμασταν από τις εικόνες της χούντας. Πόσο όμορφοι ήταν εκείνοι οι δυο, πόσο άσχημοι όσοι τους κατηγορούσαν». 

Ο Αλ. Παναγούλης αυτοεξορίστηκε στην Φλωρεντία της Ιταλίας, για να επαναδραστηριοποιηθεί στην αντίσταση, ουσιαστικά όμως συνέχισε την αντίσταση στην Ελλάδα ερχόμενος κρυφά όπου και οργάνωνε ομάδες αντίστασης.

Τρία χρόνια μετά τον θάνατο του Αλ. Παναγούλη εκδόθηκε στην Ιταλία το βιβλίο της Ο. Φαλάτσι, «Ένας άντρας», που πουλάει εκατομμύρια αντίτυπα. Η μητέρα του Παναγούλη και ο αδελφός του Αλέκου,  ο Στάθης, δίνουν στον τύπο την ακόλουθη ανακοίνωση:  ...«τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και ως προς τις αποκαλύψεις της Φαλάτσι παρουσιάζεται μια διαστρεβλωμένη εκδοχή των γεγονότων που αφορούν τον Αλέκο».(10)

Η Οριάνα Φαλάτσι για τον Παναγούλη: «Δεν λέω ποτέ πως ήταν ήρωας, βεβαίως και ήταν ήρωας, αλλά μου φαίνεται περιοριστικό να λέω πως ήταν ήρωας. Ήταν πρώτα απ’ όλα και πάνω απ’ όλα ένας ποιητής, ένας καλλιτέχνης και ο ηρωισμός του ήταν απόρροια της ποίησής του». 

Το τέλος

Στις 3 Μαΐου ο 31χρονος άνδρας, ο Μιχάλης Στέφας, εμφανίστηκε στην αστυνομία πόλεων και δήλωσε ότι εκείνος ήταν που χωρίς δόλο προκάλεσε το ατύχημα. Μάλιστα όπως είπε φρέναρε απότομα με αποτέλεσμα ο Παναγούλης να μην μπορέσει να αντιδράσει. Έτσι λοιπόν επιβεβαίωνε την εκδοχή του δυστυχήματος. 

Η κηδεία του Αλέκου Παναγούλη έγινε στις 5 Μάϊου 1976. Το μεγάλο πλήθος κραύγαζε:  Ο Παναγούλης ζει. Στην κηδεία δεν παραστάθηκαν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνος Τσάτσος ούτε ο Πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής,

Ο θάνατος του Αλέκου Παναγούλη ενέπνευσε τον Μίκη Θεοδωράκη να γράψει δύο τραγούδια 'Το κόκκινο Τριαντάφυλλο' και 'Εκείνος ήταν μόνος'.

'Εχει στηθεί ανδριάντας στην πλατεία Δικαιοσύνης επί της Πανεπιστημίου. Γλύπτης ο Αχιλλέας Βασιλείου. Ο ανδριάντας ξεπερνά τα δύο μέτρα, παριστάνει τον πρωταγωνιστή της αντιδικτατορικής αντίστασης σε νεαρή ηλικία και με τα στρατιωτικά ρούχα που φορούσε κατά την εμφάνισή του στο Στρατοδικείο όπου παραπέμφθηκε για την απόπειρα εναντίον του δικτάτορα Παπαδόπουλου στις 13 Αυγούστου 1968. 

Στο σταθμό Μετρό έχει διπλό όνομα:
'Αγιος Δημήτριος /Αλέξανδρος Παναγούλης  

  

Ο Χάρτης

 

Τμήμα 1/ 236A

Υποσημειώσεις:

(1) Χρηστίδης Χρήστος, Εφημερίδα Καθημερινή, Ο θάνατος του Αλέκου Παναγούλη https://www.kathimerini.gr/politics/561372913/o-thanatos-toy-alekoy-panagoyli/  

(2) Κούλογλου Στέλιος, «Μαρτυρίες για την δικτατορία και την αντίσταση» (εκδόσεις «ΕΣΤΙΑ») 

(3) Ο τελευταίος Πρωθυπουργός πριν την δικτατορία, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος σε μια συνάντηση που είχε με τον Καθηγητή Θάνο Βερέμη είχε ομολογήσει "ότι τους ήξεραν ονομαστικά, ότι είχε μιλήσει μαζί τους και τους είχε απειλήσει να μην ξεσηκωθείτε - να μην κουνηθείτε. Επίσης, σύμφωνα με τον Καθηγητή Θ. Βερέμη ο Π. Κανελλόπουλος είχε κάνει την αυτοκριτική του για τα σφάλματα που διέπραξε η παράταξή του ...εκτρέφοντας στους κόλπους της μια κατηγορία αξιωματικών που έμελλε να χειραφετηθεί και να στραφεί εναντίον τους. Ο Παν. Κανελλόπουλος είναι ο πρώτος που κάνει επίσημα δηλώσεις εναντίον της δικτατορίας στις 27/9/1967..  Παναγιώτης Κανελλόπουλος. Ο διανοούμενος πολιτικός (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ). Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος υπήρξε ο μοναδικός βουλευτής της ΝΔ που το 1982, όταν ψηφιζόταν νόμος (1285/1982) για την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης παρέμεινε στη αίθουσα του Κοινοβουλίου και ψήφισε υπέρ της κύρωσής του, αποδεικνύοντας έτσι τη διάθεσή του για εθνική συμφιλίωση και επούλωση των διχαστικών τραυμάτων του παρελθόντος. 

Επίσης στο ίδιο αρχείο της ΕΡΤ ο Καθηγητής και Ακαδημαϊκός Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος είπε ότι ο Π. Κανελλόπουλος "έσωσε την τιμή του πολιτικού (συντηρητικού)  κόσμου διότι ορισμένοι πολιτικοί -δεν γνωρίζω αν δεν υπήρχε το παράδειγμα του Κανελλόπουλου- ποια θα ήταν η σχέση τους με τους παράνομους πραξικοπηματίες").

(4) Κούλογλου Στέλιος, «Μαρτυρίες για την δικτατορία και την αντίσταση» (εκδόσεις «ΕΣΤΙΑ») 

(5) Κούλογλου Στέλιος, «Μαρτυρίες για την δικτατορία και την αντίσταση» (εκδόσεις «ΕΣΤΙΑ») 

(6) Βιογραφίες/ Πολιτική Αλέκος Παναγούλης https://www.sansimera.gr/biographies/1327

(7) Κούλογλου Στέλιος, «Μαρτυρίες για την δικτατορία και την αντίστδαση» (εκδόσεις «ΕΣΤΙΑ») 

(8) el.wikipedia.org

(9) Μποζώνη Αργυρώ, Η Οριάνα Φαλάτσι και το πολύκροτο βιβλίο της για τον Αλέκο Παναγούλη:  https://www.lifo.gr/culture/vivlio/i-oriana-falatsi-kai-polykroto-biblio-tis-gia-ton-aleko-panagoyli

(10) Μποζώνη Αργυρώ, Η Οριάνα Φαλάτσι και το πολύκροτο βιβλίο της για τον Αλέκο Παναγούλη:  https://www.lifo.gr/culture/vivlio/i-oriana-falatsi-kai-polykroto-biblio-tis-gia-ton-aleko-panagoyli

Άλλες Πηγές:

Αφιέρωμα στο Αλέξανδρο Παναγούλη, LIFO: https://www.protothema.gr/greece/article/1238551/alekos-panagoulis-enas-adras-pou-perifronise-tous-vasanistes-tou-kai-skotothike-tin-protomagia-tou-1976/

Πρώτο Θέμα: Πολίτης Γιάννης, Αλέκος Παναγούλης: «Ένας άντρας» που περιφρόνησε τους βασανιστές του και σκοτώθηκε την Πρωτομαγιά του 1976.https://www.protothema.gr/greece/article/1238551/alekos-panagoulis-enas-adras-pou-perifronise-tous-vasanistes-tou-kai-skotothike-tin-protomagia-tou-1976/

Χασαπόπουλος Νίκος, Ιστορία της οικογένειας Παναγούλη:

https://www.tovima.gr/2012/11/20/vimagazino/i-istoria-tis-oikogeneias-panagoyli/

Μια περίεργη ιστορία, Υπολοχαγός Γεώργιος Παναγούλης, https://armynow.gr/ypoloxagos-georgios-panagoulis/

Χατζηβασιλείου Ευάνθης:  Ο Ευάγγελος Αβέρωφ και η γέφυρα https://www.kathimerini.gr/society/998043/o-eyaggelos-averof-kai-i-gefyra/

Σακκάτος Βαγγέλης,  Εφημερίδα efsyn : Οικονομικά θαύματα και θύματα  της χούντας https://www.efsyn.gr/tehnes/ekdoseis-biblia/90088_oikonomika-thaymata-kai-thymata-tis-hoyntas