ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ

1910 - 1989 

Τμήμα  12/ 445 (Οικογενειακός τάφος)

Ο Γιάννης Τσαρούχης ήταν από τους κυριότερους εκπρόσωπος της γενιάς του '30. Ζωγράφος, σκηνογράφος, σκηνοθέτης. Πληθωρικός με πολύπλευρη προσωπικότητα.  Το κείμενο που ακολουθεί είναι τόσο λίγο για τον Γιάννη Τσαρούχη. 

Νομίζω όμως ο ίδιος το είχε αποτυπώσει  σωστά όταν έγραψε το 1966 σε ένα κείμενο για τον ζωγράφο Θεόφιλο: «Η πιο αυθεντική βιογραφία ενός ζωγράφου νομίζω πως γράφεται με τα έργα του στα οποία έχουν αποτυπωθεί οι πιο άπιαστες λεπτομέρειες της ζωής ενός ανθρώπου, μαζί μ’ ό,τι πιο ουσιαστικό μπορούμε να ξέρουμε για ένα ζωντανό πλάσμα... (1)

Η ζωή του

Ο Γιάννης Τσαρούχης γεννήθηκε και μεγάλωσε στον Πειραιά.  Ήταν η πόλη που αγάπησε. Το σπίτι της οικογένειάς του ήταν νεοκλασικό όπως τα περισσότερα σπίτια της περιοχής. Ήταν ο δεύτερος γιος του πετυχημένου επιχειρηματία εξ Αρκαδίας Αθανάσιου Τσαρούχη και της Μαρίας Μοναρχίδη με καταγωγή από τα Ψαρά.  

Η θεία του από την μητέρα του ήταν η  Δέσποινα Μεταξά, σύζυγός του Σπύρου Μεταξά ο οποίος ήταν έμπορος και είχε ιδρύσει τα κονιακοποιία - ποτοποιία ΜΕΤΑΞΑ. Η έπαυλη του Σπύρου Μεταξά, με τα εννέα δωμάτια είχε σχεδιαστεί από τον ξακουστό Βαυαρό Ερνέστο Τσίλλερ. Σε αυτήν την έπαυλη πέρασε περίπου πέντε χρόνια  ο Τσαρούχης! 

«Κοιτούσα πάρα πολύ τον ουρανό, όταν ήμουν μικρό παιδί στον Πειραιά. Αυτόν τον ουρανό δεν τον ξαναείδα σε κανένα μέρος της γης, έχω αρκετή ευαισθησία για να βλέπω τις διαφορές. Οι πρώτες μου εντυπώσεις από τον ουρανό υπήρξαν το θεμέλιο της αισθητικής μου και των κριτηρίων μου. Μ’ αυτά τα κριτήρια κρίνω ό,τι υπάρχει στην τέχνη. Εκεί στις αναμνήσεις μου τις παιδικές, βασίζεται ό,τι έκανα».

Ωστόσο όταν τον ρωτούσες τι ήθελε να κάνει όταν μεγαλώσει  έλεγε ότι ήθελε να γίνει ακροβάτης ή χορευτής - είχε έμφυτο ταλέντο στο χορό. Μάλιστα το 1934 επισκέφτηκε την Κωνσταντινούπολη, ως χορευτής στο «Λύκειο Ελληνίδων», στο Μπαλκάν Φεστιβαλί. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού με το πλοίο είδε για πρώτη φορά αληθινούς ζεϊμπέκηδες. 

΄Αλλωτε όμως  ήθελε να γίνει Δεσπότης για να φοράει τα χρυσοκέντητα άμφια! 

Ο Γιάννης Τσαρούχης ζωγράφιζε συνεχώς. Μου έκανε εντύπωση σε ένα video (2) ο ίδιος είπε ότι στο μάθημα της χειροτεχνίας (της τάξης του) καθόταν άπρακτος και αμέτοχος. Η δασκάλα κάλεσε την μητέρα του να ενημερώσει ότι το παιδί της ήταν προβληματικό. Η μητέρα του Γιάννη Τσαρούχη διαμαρτυρήθηκε μα όλη μέρα ζωγραφίζει και τον έβαλαν σε μεγαλύτερη τάξη για τo μάθημα των καλλιτεχνικών και ήταν ο πρώτος των πρώτων. Το πρόβλημά μου ήταν δεν μπορούσα να κάνω αυτά που ήταν εύκολα. 

Χαρακτηριστικό του ήταν η μνήμη του καθώς και η παρατηρητικότητά του. Από πολύ μικρή ηλικία αντιλήφθηκε ότι υπάρχουν δύο  διαφορετικοί κόσμοι.  Το δικό του, το αστικό περιβάλλον και το λαϊκό.  

"Στο σπίτι μου περιφρονούσαν πολύ το επάγγελμα αυτό, (του ζωγράφου) διότι απέναντι από το σπίτι μας ήταν το ατελιέ του Βολονάκη  και μου διηγούντο ότι είχε μια γυναίκα που τον βασάνιζε – τον ανάγκαζε να ζωγραφίζει όταν δεν είχε όρεξη και αυτός κατέφευγε στη βοήθεια των μαθητών του. Και μου λέγανε: «Πιο μεγάλος από τον Βολονάκη δεν μπορείς να γίνεις. Λοιπόν σκέψου ότι αυτός πέθανε στην ψάθα (...) (3)

Το 1917 ζωγράφισε το έργο Καράβια στο Ηλιοβασίλεμα παστέλ σε  χαρτί φωτογραφία.

Η οικογένεια του Γιάννη Τσαρούχη μετακόμισε στην Αθήνα, στην οδό Ερμού 70. «Αρχίζω να ζωγραφίζω με ακουαρέλα, πιο εντατικά και πιο σοβαρά από το 1926 που είχαν επιστρέψει οι γονείς μου και είχαμε εγκατασταθεί στην Αθήνα...Εζωγράφιζα, πάντα απ’ το φυσικό, νεκρές φύσεις ή τοπία, κατά προτίμηση με κτίρια, αλλά και προσωπογραφίες».

Ο Γιάννης Τσαρούχης παρουσίασε για πρώτη φορά σκηνικό και κοστούμια για τις «Φόνισσες» του στο Άσυλο Τέχνης του Νίκου Βέλμου στην έκθεση «Ασπούδαχτοι ζωγράφοι». Ήταν μόλις 17 χρονών.  Τότε γνώρισε τους Δημήτρη Πικιώνη, Σπύρο Παπαλουκά και Στρατή Δούκα.  Ο Δ. Πικιώνης τον συμβούλεψε να μαθητεύσει κοντά στον Παρθένη. 

Τον ίδιο χρόνο ο ηθοποιός Καμενίδης, συμμαθητής του στο Γυμνάσιο, τον παρουσίασε στον Φώτο Πολίτη. Ο Πολίτης τον προσλαμβάνει και   κάνει την πρώτη επαγγελματική δουλειά στη σχολή Εθνικού Θεάτρου δημιουργώντας σκηνικά και τα κουστούμια για την «Πριγκίπισσα Μαλένα» του Μωρίς Μαίτερλινκ (1928).

Οι νέοι της γενιάς του ’30 προέρχονται από μια αστική προοδευτική τάξη. Δέχονται πρότυπα από την Ευρώπη, συγκεκριμένα από τα σύγχρονα πρωτοποριακά κινήματα του Παρισιού, αλλά αναζητούν την ελληνική τους μορφή. Οι καλλιτεχνικές τους αντιλήψεις συνδέονται άρρηκτα με την έννοια της ελληνικότητας. Αυτός ο διπολικός άξονας «Μοντερνισμός – Παράδοση», σφραγίζει όλο το έργο του Τσαρούχη. (4)

Το 1928 γράφτηκε στη Σχολή Καλών Τεχνών. Καθηγητές του, μεταξύ άλλων, ήταν ο Γεώργιος Ιακωβίδης, Δ. Μπισκίνης, ο γλύπτης Θωμάς Θωμόπουλος και ο Κωνσταντίνος Παρθένης. 

Ο Γιάννης Τσαρούχης με τοπική ενδυμασία  στις Δελφικές εορτές το 1930

 (5) 

Παράλληλα, κατά το διάστημα 1931–1934, μαθήτευσε κοντά στον Φώτη Κόντογλου, ο οποίος τον μύησε στη βυζαντινή αγιογραφία. 

Ενώ έχει την υπογραφή του Φ. Κόντογλου έχει φιλοτεχνηθεί από τον Γιάννη Τσαρούχη.

Αντιγραφή από εικόνα της Μονής Βαρλάαμ στα Μετέωρα.

Το 1937 ιδρύθηκε η «Λαϊκή Σκηνή» από τον Κ. Κουν και ο Τσαρούχης έγινε συνιδρυτής. Φιλοτέχνησε τα σκηνικά και τα κοστούμια για την Ερωφίλη του Χορτάτση, σε σκηνοθεσία Κ. Κουν, ο οποίος «ήθελε να διαλέξει ηθοποιούς μέσα από το λαό, που να είναι αντιπροσωπευτικοί τύποι ρωμέικοι και όχι ψευτοκοσμοπολίτες». 

Γιάννης Τσαρούχης, Μάνος Χατζιδάκις, Κάρολος Κουν,   Ραλλού Μάνου (1959)

Η δίψα του για μάθηση τον οδήγησε στην Αγγελική Χατζημιχάλη όπου του έμαθε την Ελληνική ενδυμασία ενώ η Εύα Σικελιανού του έμαθε να υφαίνει σε αργαλειό. 

Το 1938, δύο χρόνια μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα πραγματοποίησε την πρώτη του ατομική έκθεση με έργα που παρουσίαζαν ιδιαίτερη προσωπικότητα. 

Την ίδια χρονιά έκανε τα σκηνικά για το έργο Στέλλα Βιολάντη που ανέβασε η Μαρίκα Κοτοπούλη.

'Ήταν μόλις 28 χρονών.

Ο Αλβανικός Πόλεμος

Το 1940 ο Γιάννης Τσαρούχης  επιστρατεύτηκε και υπηρέτησε στο Μηχανικό. Στις σημειώσεις του γράφει: «Στο δρόμο στα χωριά, στο Κριεκούκι, στην Κάζα, στη Μάνδρα, κοιτούσαν οι γέροι του χωριού τ’ αυτοκίνητα και μας χειροκροτούσαν. Ένας είπε, για τα χάλια μας μάς χειροκροτάτε; Και οι γέροι απαντούσαν: «Είσαστε ήρωες, είσαστε λεβεντόπαιδα». 

1941

 

Το 1943 ίδρυσε μια ιδιωτική σχολή ζωγραφικής, όπου φοίτησαν για μικρό χρονικό διάστημα αρκετοί νέοι, που αργότερα έγιναν δόκιμοι ζωγράφοι  όπως ο Κοσμάς Ξενάκης, ο Μίνως Αργυράκης, ο Νίκος Γεωργιάδης, αλλά και η Ροζίτα Σώκου. Ο ίδιος γράφει: «Για ένα διάστημα, έπαιρνα συσσίτιο στο Αρχαιολογικό Μουσείο, στη μεγάλη αίθουσα των Μυκηνών. Εκεί μπορούσες να συναντήσεις τον Σικελιανό με τη μακριά του μαύρη πελερίνα, (μπέρτα) την Μαρίκα Παλαίστη, τον Γιάννη Ρίτσο – που συνήθως τον συνόδευα ως το σπίτι του απ’ το Μουσείο, συζητώντας πολιτικά και θέματα σχετικά με το αρχαίο θέατρο, την όπερα ή το μπαλέτο.

Από το 1945 αρχίζει να πηγαίνει στα διάφορα λαϊκά κέντρα, όπου σύχναζαν φτωχά παιδιά, στρατιώτες και ναύτες, που χόρευαν καταπληκτικά το ζεϊμπέκικο. Εκεί ήρθε σε επαφή με τον λαό, στον οποίο αναγνώριζε μια γνήσια αριστοκρατικότητα και αντιλήφθηκε ότι διατηρούσε ακόμη τα ελληνικά έθιμα. «Αυτός ο λαός», έλεγε, «πολύ γρήγορα γίνηκε ο δάσκαλός μου και ο σύμβουλός μου και μου έμαθε παλιούς τρόπους αυθεντικούς».

'Ένα από τα έργα του Τσαρούχη (1944) το οποίο απεικονίζει τη σύλληψη τριών κομμουνιστών που αντιδρούν αναλόγως. Ο πρώτος παρεδόθη, ο άλλος παλεύει, ο τρίτος είναι κάτω από το κρεββάτι.  Το συγκεκριμένο έργο πουλήθηκε το 2013 για 183.000 ευρώ (οίκος Bonhams). 

Το 1949 έγινε ιδρυτικό μέλος της ομάδας Αρμός. Η πρώτη έκθεση έγινε στο Ζάππειο όπου ο Γιάννης Τσαρούχης έχει οκτώ έργα. Το 1950 στο  Παρίσι όπου ένα χρόνο μετά, το 1951, εξέθεσε στο Παρίσι και στο Λονδίνο στη "Ρέτφρη Γκάλερυ."

Το 1951 εξέθεσε έργα του στην Galleri d’Art du Faubourg στο Παρίσι και αργότερα, το 1953, συμμετείχε στην έκθεση της ομάδας Αρμός.

Γιάννης Τσαρούχης και Αλμπέρτο Τζιακομέτι στο Μιλάνο

 Επίσης εξέθεσε έργα του στην γκαλερί του γκαλερίστα και συλλέκτη Αλέξανδρου Ιόλα στην Νέα Υόρκη. 

 Φωτογραφίες του σπουδαίου Henri Cartier Bresson  (6) 

   

Το 1957 υπήρξε συνυποψήφιος για το βραβείο Γκούγκενχαϊμ με τον Γ. Μπουζιάνη και τον Α. Κοντόπουλο  ενώ το 1958 πήρε μέρος στην Μπιενάλε της Βενετίας. Επίσης συμμετείχαν στην Μπιενάλε της Βενετίας  ο γλύπτης  Αντώνης Σόχος και ο ζωγράφος Ιωάννης Μόραλης. 

Ημερήσια Εκδοχή του Καφενείου "Νέον"

Την δεκαετία 1956-1966 ζωγραφίζει το καφενείο "Νέον" που ακόμα και σήμερα υπάρχει.  Η Εθνική Πινακοθήκη ( https://www.nationalgallery.gr/artist/tsarouchis-giannis/) γράφει για το έργο αυτό: "Είχε ήδη προηγηθεί η ημερήσια εκδοχή. Και στις δύο συνθέσεις ο ζωγράφος απεικονίζει το θέμα του, την πρόσοψη του καφενείου μετωπικά αποφεύγοντας την ψευδαίσθηση της προοπτικής.  

Ένα καφενείο στην Ομόνοια αποτελεί εμβληματικό θέμα για τον Τσαρούχη. Εκεί συχνάζουν οι «ήρωες» της ζωγραφικής του, οι ναύτες και οι λαϊκοί νέοι. Το καφενείο είναι η σκηνή όπου ξετυλίγονται τα λαϊκά δρώμενα που γοητεύουν τον ζωγράφο, χαρακτηριστικό εκπρόσωπο της Γενιάς του Τριάντα. 

Υπάρχουν όμως και άλλα στοιχεία που θέλησε να αναδείξει ο ζωγράφος σ’ αυτό το θέμα: η ίδια η αρχιτεκτονική διάταξη της πρόσοψης του καφενείου, το παιχνίδι ανάμεσα στα ορθογώνια ανοίγματα, πόρτες και παράθυρα, δημιουργεί ένα κάναβο που παραπέμπει στον Μόντριαν, τον πρωτοπόρο της γεωμετρικής αφαίρεσης. 

Ο Τσαρούχης δημιουργεί ένα συναρπαστικό παιχνίδι ανάμεσα στην αφαίρεση και την πραγματικότητα, ανάμεσα στον μοντερνισμό και την παράδοση.  

Στο νυχτερινό καφενείο προστίθεται το στοιχείο του φωτισμού, τα λευκά, κίτρινα και πορτοκαλιά φώτα που εμψυχώνουν την μαύρη και γκρίζα γενική τονικότητα του πίνακα. Οι θαμώνες του καφενείου, μερικές μικρές σκοτεινές σιλουέτες, γίνονται εδώ δευτερεύον θέμα. Στην ημερήσια εκδοχή απουσιάζουν παντελώς. Τα δυο καφενεία του Τσαρούχη, ζωγραφισμένα με κλασική αυστηρότητα, είναι τα πιο αφαιρετικά, τα πιο μοντέρνα και τα πιο υπαινικτικά έργα του καλλιτέχνη." 

Το Νυχτερινό Καφενείο "Νέον"

Τον Αύγουστο του 1961 ανεβαίνει στο θέατρο της Επιδαύρου η παράσταση Μήδεια από το έργο του Λουίτζη Κερουμπίνι - ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα του είδους του. Η Μαρία Κάλλας αποθεώνεται από τους δεκαεφτά χιλιάδες θεατές! Αυτή η συνεργασία τον έκανε γνωστό διεθνώς ως σκηνογράφο.

Από  αριστερά: Κική Μορφονιού, Γιάννης Τσαρούχης, Κωστής Μπατσιάς, Μαρία Κάλλας και Αλέξης Μινωτής. 

 . 

Σκηνοθέτης ήταν ο Αλέξης Μινωτής και σκηνογράφος ο Γιάννης Τσαρούχης ο οποίος αποκαλούσε την Μαρία Κάλλας "Μεγάλη σαν τον Γκρέκο".    

Ο Γιάννης Τσαρούχης  στο βιβλίο του "Εγώ ειμί πτωχός και πένη" έγραψε για το θέατρο: "Η αγάπη μου για το θέατρο και ο πόθος μου να δουλέψω σε αυτό ως σκηνογράφος ξεκινάει από την παιδική μου ηλικία, από μια παράσταση θεατρική που είχα δει όταν ήμουν έξι περίπου ετών. Σε αυτήν την παράσταση μιας επιθεώρησης με τίτλο Ξιφίρ Φαλέρ μου είχαν κάνει μεγάλη εντύπωση τα σκηνικά του Αραβαντινού." 

Οι Ναύτες του Γιάννη Τσαρούχη

"Τα ανδρικά πορτρέτα του Τσαρούχη, είτε πρόκειται για ναύτες και Εσατζήδες, είτε για τους θαμώνες των καφενείων, απεικονίζονται με κοινά εκφραστικά χαρακτηριστικά: μαύρα μαλλιά, πυκνά φρύδια, γεροδεμένο κορμί, φαρδιές πλάτες, συγκρατημένο ύφος και μεγάλα χέρια.

1950

Ο ίδιος είχε πει ότι «Τα έργα μου, καμωμένα με μεγάλη ελευθερία, με περιφρόνηση του αστικού καθωσπρεπισμού, σε μορφή εξομολογήσεως ειλικρινούς, δυσαρεστούσαν μια κοινωνία που έπαιζε θέατρο και που ήταν πολύ αμαθής".

Ξυδιά Βασιλική, "Η περίπτωση του Γιάννη Τσαρούχη και του Νίκου Χατζηκυριάκου - Γκίκα" 2015

Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της έκθεσης της ομάδας «Αρμός», στο Ζάππειο Μέγαρο, τον Δεκέμβριο του 1952  το ανωτέρω έργο ξεκρεμάστηκε με επέμβαση της αστυνομίας.  α κάνουν «σμπαράλια». (7) 

Χάρη στα έργα που πούλησε στο Παρίσι το 1961 αγόρασε οικόπεδο στο Μαρούσι. Και το 1965 έχτισε το νεοκλασικό, που φιλοξένησε την κατοικία, το ατελιέ και το μουσείο του.

1965. Τα ανδρικά πορτρέτα του Γιάννη Τσαρούχη παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο σε όλη τη διάρκεια της καλλιτεχνικής του πορείας.

 Στο σύνολο του έργου του ζωγράφισε ελάχιστες γυναίκες.  

Λόγω της δικτατορίας φεύγει το 1967 για το Παρίσι.  Με την σκηνογράφο, Λίλα ντε Νόμπιλι, ιδρύουν μια Ακαδημία και παρέδιδαν μαθήματα σε Έλληνες και Γάλλους μαθητές, άνευ αποδοχών. Το ενδιαφέρον του στράφηκε στην οικολογία, που όπως έλεγε, επηρέαζε θετικά την ηθική, την φιλοσοφία και την επιστήμη. Αγόρασε ένα εγκαταλειμμένο και ερειπωμένο αγροτόσπιτο στη Βόρεια Γαλλία, στο Meru, που είχε έναν κήπο σχεδόν ένα στρέμμα. 

Το 1969  ζωγραφίζει τις Τέσσερις Εποχές. Το διαφορετικό στη περίπτωση αυτού του έργου είναι ότι οι εποχές δεν είναι τοπία ή νεράιδες και μυθικές υπάρξεις. Ο Γιάννης Τσαρούχης τις απεικονίζει ως ανθρώπινες μορφές.

Είναι κοινοί θνητοί, άνθρωποι απλοί, καθημερινοί που μπορεί να συναντάμε στο δρόμο, να μένουν στο δίπλα σπίτι από το δικό μας ή εμείς οι ίδιοι. Βλέπουμε δύο γυναίκες και δύο άντρες να στέκονται μπροστά σε ένα τραπέζι με φρούτα. 

Το 1974 εκθέτει 36 έργα του στη γκαλερί Gabbiano στη Ρώμη. Μέχρι το 1983 πηγαινοέρχεται Γαλλία- Ελλάδα. 

Στο πλαίσιο του Ελληνικού Μήνα στο Λονδίνο το 1975 παρουσιάστηκαν έργα του στην έκθεση Four Painters of 20th century Greece: Θεόφιλος, Κόντογλου, Γκίκας, Τσαρούχης. (Wildenstein Gallery). (8)

Το 1981 εγκαινιάζει το «Ίδρυμα Γιάννη Τσαρούχη» το οποίο στεγάζεται στο σπίτι του ενώ το 1982 ανοίγει ως Μουσείο Τσαρούχη και οργανώνει ετήσιες θεματικές εκθέσεις  'Ήθελε να διαφυλάξει «μερικά έργα εκτός εμπορίου τα οποία δεν πούλησα και δεν θα ήθελα να πουληθούν και ένα σπίτι στο οποίο κατοίκησα και θα ήθελα να μην γκρεμιστεί […] Είναι ανθρώπινο ο καλλιτέχνης να θέλει να διατηρηθεί και μετά θάνατον και παρά την ενδεχόμενη φθορά του έργου του στο χρόνο». 

Τα επόμενα χρόνια τα έργα του παρουσιάζονται  στη γκαλερί Ζουμπουλάκη, στο Ζυγό, στην Γκαλερί 8 και στην Αίθουσα Σκουφά. 

Το ατελιέ του Γ. Τσαρούχη

Τα επόμενα χρόνια του παρουσιάστηκε η νόσος πάρκινσον.  Το 1989 ενώ ετοιμάζεται να ανεβάσει τον Ορέστη του Ευριπίδη σε δική του μετάφραση, σκηνοθεσία, σκηνικά και κουστούμια πεθαίνει στις 20 Ιουλίου. 

Ο Χάρτης

Τμήμα  12/ 445

Υποσημειώσεις:

1. Ξυδιά Βασιλική, "Η περίπτωση του Γιάννη Τσαρούχη και του Νίκου Χατζηκυριάκου – Γκίκα", κύρια Μεταπτυχιακή εργασία 2015. http://ikee.lib.auth.gr/record/271049/files/GRI-2015-14987.pdf

2.Nuvola apps kaboodle.png Εδώ γεννήθηκε η Ευρώπη, Ο Πειραιάς του Τσαρούχη (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Nuvola apps kaboodle.png Εικαστικά, Τα ζεϊμπέκικα του Γιάννη Τσαρούχη (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Nuvola apps kaboodle.png Ζωντανό Μουσείο, Γιάννης Τσαρούχης (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Nuvola apps kaboodle.png Μονόγραμμα, Γιάννης Τσαρούχης (μέρος 1ο) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Nuvola apps kaboodle.png Μονόγραμμα, Γιάννης Τσαρούχης (μέρος 2ο) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Nuvola apps kaboodle.png Παρασκηνίο, Ο Φασιανός στο σπίτι του Τσαρούχη (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

Nuvola apps kaboodle.png Τσαρούχης, ένας στοχαστής της Ελληνικότητας (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)

(3) Το οικογενειακό περιβάλλον, δεν δεχόταν αδιαμαρτύρητα τις ερωτικές επιλογές του ζωγράφου. Σε συνέντευξή του, είχε κάνει ένα σχόλιο, που φανέρωνε το παράπονό του για τις απαξιωτικές συμπεριφορές που αντιμετώπιζε: «Οι άνθρωποι δεν περίμεναν τίποτα από μένα, με θεωρούσαν κατώτερο όν, αρχίζοντας από τους συγγενείς μου και τελειώνοντας στους ελάχιστους φίλους μου. Ίσως αυτή η περιφρόνηση με ανάγκασε να δουλέψω πιο εντατικά από ό,τι μπορούσα». 

(4) Ξυδιά Βασιλική, "Η περίπτωση του Γιάννη Τσαρούχη και του Νίκου Χατζηκυριάκου – Γκίκα", κύρια Μεταπτυχιακή εργασία 2015. http://ikee.lib.auth.gr/record/271049/files/GRI-2015-14987.pdf

(5) Αφιέρωμα της εφημερίδας Καθημερινή: 

https://www.kathimerini.gr/resources/toolip/doc/2019/02/26/1927_5_9.pdf 

(6) (Blog Φωτογραφία, Η φιλία του Γιάννη Τσαρούχη με τον Henri Cartier-Bresson http://photographyinfo.gr/blog/ 

(7) Ξυδιά Βασιλική, "Η περίπτωση του Γιάννη Τσαρούχη και του Νίκου Χατζηκυριάκου – Γκίκα", κύρια Μεταπτυχιακή εργασία 2015. http://ikee.lib.auth.gr/record/271049/files/GRI-2015-14987.pdf

(8) Μουσείο Γιάννη Τσαρούχη:  

https://tsarouchis.gr/el/%ce%b2%ce%b9%ce%bf%ce%b3%cf%81%ce%b1%cf%86%ce%af%ce%b1/