Athens First Cemetery in Greek: ΘΩΜΑΣ ΘΩΜΟΠΟΥΛΟΣ, Ο ΓΛΥΠΤΗΣ

Παρασκευή 16 Οκτωβρίου 2020

ΘΩΜΑΣ ΘΩΜΟΠΟΥΛΟΣ, Ο ΓΛΥΠΤΗΣ

1873- 1937

Ο Θωμάς Θωμόπουλος ήταν πολυτάλαντος. Ήταν γλύπτης, ζωγράφος, και φωτογράφος. Ως γλύπτης, δοκίμασε προτομές, ανάγλυφα μα και έργα μεγάλα όπως της Οικογένειας Τετενέ που έπρεπε να σκαρφαλώσαμε πάνω για να το δούμε από κοντά. Ήταν δημιουργικότατος αλλά και δημοφιλής αν και πολλά έργα του δημιούργησαν αντιπαραθέσεις. Τα γλυπτά του είναι σκορπισμένα σε όλη την Ελλάδα. Ένα δε έργο του που προοριζόταν για την Πλατεία Ομόνοιας έφτασε στην Λακωνία.

Από ότι φαίνεται η καρδιά του ήταν τόσο μεγάλη όπως το ταλέντο του. Τον Θωμά Θωμόπουλο τον θυμούνται για την ανακάλυψη της δεύτερης φάσης του μεγάλου γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά στην Τήνο και τις διαλέξεις που εκφώνησε για το έργο του.

Όσοι περπατούν τους δρόμους της Αθήνας θα έχουν δει φευγαλέα το άγαλμα του Χαριλάου Τρικούπη έξω από την Παλιά Βουλή - είναι του Θωμά Θωμόπουλου!

Η ζωή του

Γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1873 από Κύπριους γονείς αλλά μεγάλωσε στην Αθήνα. Όταν ολοκλήρωσε το σχολείο γράφτηκε στη Σχολή Καλών Τεχνών. Δάσκαλοί του ήταν ο κλασικιστής γλύπτης Γεώργιος Βρούτος− ο οποίος δίδασκε στη σχολή από το 1888 και στην ζωγραφική ο Νικηφόρος Λύτρας. Κέρδισε το Θωμαϊδιο και το Χρυσοβέργειο βραβείο.(1) Συνέχισε τις σπουδές στο κλασικιστικό εργαστήριο του Σ. Έμπερλε στο Μόναχο. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1900 και άνοιξε δικό του εργαστήριο. Τον Ιανουάριο του 1912 διορίστηκε καθηγητής στο Σχολείο των Τεχνών και διατήρησε αυτή τη θέση ως το θάνατό του.

Από το"Η ΑΘΗΝΑ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ"

Η φωτογραφία έχει το άγαλμα του Χαρίλαου Τρικούπη, στην αρχική του θέση.

Η ιδέα για την ανέγερση του αγάλματος μπροστά από την τότε Βουλή υπήρχε ήδη από το 1904. Τα χρήματα, όμως, που συγκέντρωναν οι πανελλήνιοι έρανοι δεν επαρκούσαν. Τελικά, τα αποκαλυπτήρια του αγάλματος πραγματοποιήθηκαν το 1920, μετά από μια μεγάλη δωρεά ομογενών από την Αίγυπτο. Το 1954 μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση στο πλάι του κτηρίου.

Ο Χαρίλαος Τρικούπης έξω από την Παλιά Βουλή

Οι Έλληνες γλύπτες ήταν οι πρώτοι που υπέγραψαν τα έργα τους με το όνομα τους⸱ μερικοί γλύπτες πρόσθεταν το ρήμα εποιεί= δημιουργώ. Πολλές φορές δε βρίσκεις εύκολα την υπογραφή του γλύπτη. Άλλοτε είναι στο πλάι , άλλοτε στην πίσω πλευρά και σπάνια στο κάτω μέρος στη μπροστινή πλευρά.

«Ηθέλησα να τον δώσω εις τους μεταγενέστερους αυστηρόν, αδέκαστον και γεμάτον θέλησιν: το πνεύμα του επί του βάθρου γεμάτο από ελληνική ομορφίαν και δύναμιν, χαράσσει το περίφημο εκείνο της αισιοδοξίας του: η Ελλάς θέλει να ζήση και θα ζήση» δήλωνε στις εφημερίδες της εποχής ο γλύπτης. «Τίποτε το περιττόν δεν ηθέλησα να στολίσει το βάθρον του. Ευθυτενής, ωσάν μια αρχαϊκή στήλη, άνευ ακαλαίσθητων ρητορικών κινήσεων, ίσταται προ του βήματος με το αέτειον και βαθύ βλέμμα του».

Ο Θωμόπουλος αποκαλύπτει στα έργα της δεύτερης περιόδου του Γιαννούλη Χαλεπά.

Στις αρχές του 1925 ο Θ. Θωμόπουλος πήγε στην Τήνο, το νησί των γλυπτών, με σχετική εντολή για να περισώσει και να μελετήσει τα έργα του Χαλεπά κι ενέργησε να αντιγραφούν όσα έργα υπήρχαν για να γλυτώσουν από την καταστροφή. Φρόντισε να έρθει μαζί του ειδικός τεχνίτης της αρχαιολογικής υπηρεσίας. Μόλις γύρισε ο Θωμόπουλος στην Αθήνα άρχισε να βεβαιώνει πως «τα νέα έργα του Χαλεπά είναι ανώτερα από τα παλιά του», και πως ο γλύπτης έπειτα από την περιπέτεια του παρουσιάζει ισχυρότατη προσωπικότητα και απλοποίηση.

«Πιστεύω χωρίς καμία αμφιβολία ότι ο δαίμονας της τέχνης τον έχει οδηγήσει σε νέα έργα που είναι αγνά αρχαϊκά σε αντίθεση με τα κλασσικά. Πιστεύω ότι είναι το ιερό μας καθήκον προς τον μεγάλο δημιουργό, τον Γιαννούλη Χαλεπά, να απευθυνθούμε στις αρμόδιες αρχές να διασώσουν τα έργα του ως μια αναλαμπή της αναγέννησης της Ελληνικής γλυπτικής.»

Οι καλλιτέχνες της εποχής μαζί με τον Γιαννούλη Χαλεπά

Ο Θωμόπουλος διοργάνωσε έκθεση των νέων αυτών έργων του Χαλεπά και κήρυξε τα έργα της δεύτερης περιόδου του Χαλεπά ως αληθινά αριστουργήματα μιας τέχνης εξπρεσιονιστής εξαιρετικά μοντέρνας και εκφραστικής. Άλλοι καλλιτέχνες συμφώνησαν με τη γνώμη του Θωμόπουλου κι άλλοι δεν συμφωνούσαν καθόλου. Εντούτοις, από την εποχή αυτήν άρχισε ένα νέο κύμα από μεγάλο ενδιαφέρον των καλλιτεχνών μας και του φιλότεχνου κοινού και οι συζητήσεις πολλαπλασιάσθηκαν.

Έργα του Θ. Θωμόπουλου στο Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών:

Ιωάννης Κονιαβίτης 1922

Οικογενειακός Τάφος του ΄Οθωνα Τετενές 1932, Τμήμα 8/128

Έργο του ζωγράφου Γ. Ιακωβίδη λάδι σε μουσαμά το 1915.

Απεικονίζει τον Οθ. Τετενέ.

Αρ. Π. Κούζης Τμήμα Πολυτέλειας αριθμ. 12

Ο Θωμόπουλος φιλοτέχνησε τη λήκυθο για να δεχτεί την καρδιά του Κανάρη όπως και τη μαρμάρινη λάρνακα στην οποία τοποθετήθηκε –με κάθε επισημότητα τον Νοέμβριο 1929– στο Υπουργείο Ναυτικών.

Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη (2)

Στο διαγωνισμό για την ανέγερση του μνημείου του Άγνωστου Στρατιώτη η επιτροπή βράβευσε κατά πλειοψηφία τον αρχιτέκτονα Εμμανουήλ Λαζαρίδη ο οποίος αρχικά είχε συνεργαστεί με τον Θ. Θωμόπουλο. Η πρόταση του Θωμόπουλου ήταν μια παράσταση γιγαντομαχίας όπου μια μορφή αγγέλου, που θα συμβόλιζε την Ελλάδα, θα παραλάμβανε στοργικά τον νεκρό στρατιώτη.

1. Σχέδιο του Θ. Θωμόπουλου για τον Άγνωστο Στρατιώτη

2. Σχέδιο του Θ. Θωμόπουλου για τον Άγνωστο Στρατιώτη

Όταν η τελική πραγματοποίηση του έργου αποφασίστηκε το 1929 - παραμερίστηκε ο Θ. Θωμόπουλος από την επιτροπή διότι η αρχική μελέτη δεν ανέφερε το όνομα του γλύπτη που θα φιλοτεχνούσε το κεντρικό γλυπτό μνημείο. Μάλιστα η Επιτροπή συμφώνησε ομόφωνα με το σκεπτικό ότι το αρχικά προτεινόμενο έργο του Θωμόπουλου έχει «κίνηση και σύνθεση φεύγουσα» (!) η οποία δεν άρμοζε στη συμμετρική σύνθεση της όλης μελέτης που απαιτούσε μια παράσταση με «αδράνεια». (3) Αργότερα, ο Θωμόπουλος χλεύαζε το έργο του Ρώκ λέγοντας ότι μοιάζει με μπαγιάτικη ρέγκα.

Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη στο Σύνταγμα

Το έργο του Κύπριου ζωγράφου Γεώργιου Μαυροϊδή απεικονίζει
τον Θωμά Θωμόπουλο

O δημοσιογράφος, Δημήτριος Καλλονάς, περιγράφοντας το εργαστήριο του Θωμόπουλου που βρισκόταν στη λεωφόρο Συγγρού 10 το 1930 έγραψε: «Μουσείο, αποθήκη, εργαστήριο, πινακοθήκη. Τι απ’ όλα; Αγάλματα λευκά και χρωματισμένα, γυμνά και πήλινα προπλάσματα, μάρμαρα ακατέργαστα, σκίτσα κ’ έργα ζωγραφικής, ακουαρέλες, λάδια, κάρβουνα, έργα ξυλογλυπτικής, ανάγλυφα, φωτογραφίες, λάμπες του πετρελαίου, βιβλία, κεριά». (Από το 1900 είχε προχωρήσει στο χρωματισμό των γλυπτών του με την αρχαία μέθοδο της εγκαυστικής έχοντας παρατηρήσει ότι τα αγάλματα σε λευκό μάρμαρο Καράρας έχανα τη μισή ομορφιά της πλαστικότητας τους όταν τους χτυπούσε το φως).

Τα μάτια της ψυχής: Αποτελεί μια από τις δυο εκδοχές, καθώς ο Θωμόπουλος είχε κάνει κι ένα έγχρωμο αντίτυπο χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της εγκαυστικής. https://www.nationalgallery.gr/

Το 1930 εξελέγη τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Ο Θωμόπουλος ήταν ένας από τους τελευταίος γλύπτες που σπούδασαν στη Γερμανία. Το Οι καλλιτέχνες είχαν επικεντρωθεί στο Παρίσι και στην εάν και ο Ροντέν ήταν ο αγαπημένος του γλύπτης.

Ο Ιπποκένταυρος
https://www.nationalgallery.gr/

Ο Ιπποκένταυρος είναι εμπνευσμένο από την Ελληνική μυθολογία. Ο Κένταυρος παριστάνεται σε στιγμή αγωνίας καθώς ένα φίδι τυλίγεται από το σώμα του. Η αντίδραση του στη θανατηφόρα επίθεση αποτυπώνεται με τη σύσπαση του κορμού προς τα πίσω και το δεξί χέρι που φέρνει στο μέτωπο μια στάση που παραπέμπει στο ελληνιστικό σύμπλεγμα του Λαοκόωντα.

Θωμόπουλος και το γλυπτό της Δήμητρας:

Εκείνη που ξέφυγε

Σχέδιο του ζωγράφου Παναγιώτη Τέτση της πλατείας Ομονοίας για την

Εφημερίδα Καθημερινή

Η ζωή του καλλιτέχνη ποτέ δεν είναι εύκολη - ούτε αυτών που έχουν πολύ καλές συνδέσεις όπως ο Θωμόπουλος. Ο γλύπτης συμμετείχε στην Επιτροπή αρμόδιο για το πρώτο facelift της πλατείας Ομόνοιας. Βρισκόμαστε αρχές του 30 και η πλατεία είναι ένα εργοτάξιο λόγω της δημιουργίας του υπόγειου σταθμού του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου Πειραιώς – Αθηνών. Ο Δήμαρχος Αθηναίων, Σπύρος Μερκούρης αποφάσισε ότι 16 αγάλματα (12 Μούσες και Χάρες Εστία και Δήμητρα) οι οποίες θα τις είχαν τοποθετήσει πάνω στις σκάρες που χρειαζόταν να αερίζεται το υπόγειο) θα ήταν ακριβώς ότι χρειάζεται για να καλλωπιστεί ο χώρος. Η κάθε μια θα κάθονταν στη βάση μιας ψηλής ιονικής κολώνας η οποία θα φώτιζε. Οι 14 μούσες θα ήταν από τσιμέντο αλλά οι δύο Χάρες θα ήταν από Πεντελικό μάρμαρο. Όχι σπατάλες. Ο Θωμόπουλος και ο γιος του έφτιαξαν και τη Δήμητρα. Στο τέλος μόνο οι οκτώ βρήκαν θέση στην πλατεία γιατί συνεχώς άλλαζαν τα σχέδια. Οι υπόλοιπες κατέληξαν στις αποθήκες. Μάλλον αδιάφορο γιατί στον κόσμο δεν άρεσε το αποτέλεσμα.

Σύντομα και οι δεκαέξι βρέθηκαν στην αποθήκη. Αργότερα στάλθηκαν στους Δήμους της Καρδίτσας, Θήβας και στην Αμοργό. Η Δήμητρα ξεκίνησε καινούργια ζωή στις Καρυές Λακωνίας. Εκείνη και η Εστία βρίσκονται στην είσοδο του Δήμου!

(Το αποτέλεσμα του πρώτου facelift δεν ήταν όπως το είχαν φανταστεί ούτε άρεσε στους Αθηναίους. Ο γελοιογράφος, Φωκίων Δημητριάδης (1894-1977) αφιέρωσε τρία έργα του στις Μούσες: στο πρώτο η Ερατώ ξερνάει με όσα βλέπει· στο δεύτερο η Καλλιόπη μεταφέρεται στα υπόγεια δημόσια ουρητήρια για τη σωματική ανάγκη της· στο τρίτο μία από τις Μούσες, στραμμένη προς τα ουρητήρια, φωνάζει: «Καλλιόπη, έβγα έξω, περνάει ο Δήμαρχος!»… )

Το άγαλμα της Ελευθερίας στην Κρήτη

Λίγο πριν τον θάνατό του Θωμόπουλου, ο ιδιαίτερος του Βενιζέλου, Ιωάννης Ηλιάκης πρότεινε να στηθεί άγαλμα της Ελευθερίας στον Προφήτη Ηλία, Χανίων Κρήτης. "Ο γλύπτης την απέδωσε −σε μάρμαρο, 17 μέτρα ύψους− με τη μορφή της Θεάς Αθηνάς! «Η «γλαυκώπης» θεά με τους φλογερούς απαστράπτοντες οφθαλμούς. Η θεά «ερυσίπτολις» φύλακας της πόλης. Η «αιθυία» προστάτιδα της ναυσιπλοΐας. Η θεά «νικηφόρος», «πρόμαχος» «ειρηνοφόρος». Σύμβολο της δικαιοσύνης, της εργασίας, του καθήκοντος και της σοφίας."

Πλην όμως, δημιουργήθηκε ένα κλίμα απαρέσκειας προς το άγαλμα της Ελευθερίας, «το άθλιο άγαλμα του Θωμόπουλου», «το τερατούργημα», «το κακότεχνο έργο» και «το έκτρωμα» σύμφωνα με τα δημοσιεύματα της εποχής. Σύμφωνα με τον Χρήστο Μαχαιρίδη «το γλυπτό είχε πράγματι κακοτεχνίες». Συνεχίζει ο Μαχαιρίδης στη συνέντευξή του, «Είναι άδικο όμως να κατηγορεί κανείς τον Θωμά Θωμόπουλο για τις κακοτεχνίες του αγάλματος γιατί όταν πέθανε, το 1937, το έργο του ήταν ημιτελές. Ο ιστορικός ερευνητής, γλύπτης και συγγραφέας Χρήστος Μαχαιρίδης, με τίτλο «το Άγαλμα της Ελευθερίας της Κρήτης», σχολιάζει στη συνέντευξη του στον Γ. Κρητικό, «Προφανώς την ευθύνη για τις κακοτεχνίες φέρει ο γλύπτης που ανέλαβε την αποπεράτωση του μνημείου, ο οποίος υπήρξε και προσωπικός του αντίπαλος στα καλλιτεχνικά θέματα, ο Μιχάλης Τόμπρος (!) (4)

Η Ελευθερία με όλη της τη δόξα

Η Ελευθερία σε συνταξιοδότηση

Το 1970 απομακρύνθηκε το άγαλμα της Ελευθερίας προκειμένου να διαμορφωθεί ο χώρος. Ενώ κάθε τόσο οι δημοτικές αρχές υπόσχονται να αποκαταστήσουν το μνημείο του Θωμόπουλου μέχρι στιγμής δεν έχει γίνει τίποτα.

Ο Θωμάς Θωμόπουλος πέθανε το 1937 στην Αθήνα.

Ταφικό Μνημείο του Θ. Θωμόπουλου Τμήμα 7/21

Υποσημειώσεις:

(1) Θ Ω Μ Α Ϊ ∆ Ε Ι Ο Β Ρ Α Β Ε Ι Ο: Ο Δημήτρης Θωμαϊδης μεταξύ άλλων διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του Πολυτεχνείου αλλά και την προώθηση της τεχνικής εκπαίδευσης γενικότερα. Προσέφεραν τεράστια για την εποχή χρηματικά ποσά, με το οποία δημιουργήθηκε και το εμβληματικό κτιριακό συγκρότημα του Ε.Μ.Π. της Πατησίων. Το βραβείο θεσπίστηκε στις 31.07.1874. Συστάθηκε από το κληροδότημά του ευεργέτη και δωρητή του Ιδρύματος Δηµήτρη Θωµαϊδη. β) Χ Ρ Υ Σ Ο Β Ε Ρ Γ Ε Ι Ο Β Ρ Α Β Ε Ι Ο: του Χ. Χρυσοβέργη. Θεσπίστηκε στις 26.01.1891 και συστάθηκε κατόπιν επιθυμίας του αείμνηστου ευεργέτη-δωρητή του Ε.Μ.Π.

(2) Η γενική αρχή της τιμητικής πράξης της ταφής των αγνώστων πεσόντων ανάγεται στους ηθικούς νόμους και τα πάτρια έθιμα των αρχαίων ελληνικών πόλεων. Τη μαρτυρία αυτή βρίσκουμε στα αρχαία κείμενα του Θουκυδίδη: [2.43.1] … Αν, καμιά φορά, ατυχούσαν σε κάποιο εγχείρημα, δεν στερούσαν όμως την πατρίδα απ᾽ την ανδρεία τους, γιατί θεωρούσαν πως η ωραιότερη κοινή προσφορά ήταν να θυσιαστούν γι᾽ αυτήν. [2.43.2] Όλοι μαζί τής πρόσφεραν τη ζωή τους κι ο καθένας τους λάμβανε αθάνατο έπαινο και δοξασμένο τάφο, όχι τόσο αυτόν όπου κείτονται, όσο την μνήμη εκείνων που θα θέλουν να τους δοξάσουν, [2.43.3] γιατί τάφος των μεγάλων είναι η πάσα γη και δεν φανερώνεται από την επιγραφή μιας στήλης στην πατρική τους χώρα. Και στα πιο μακρινά μέρη, η μνήμη τους, άγραφη, μένει ζωηρότερη μέσα στις ψυχές, περισσότερο για την ανδρεία τους παρά για το έργο που έκαναν.

(3) ΑΦΙΕΡΩΜΑ της Καθημερινής «Το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη και η σκανδαλώδης ιστορία του» του Ευγένιου Δ. Ματθιόπουλου, καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.

(4) https://m.lifo.gr/guide/cultureblogs/magic-circus/4564.