ΣΠΥΡΟΣ ΜΕΡΚΟΥΡΗΣ, Ο ΔΗΜΑΡΧΟΣ

Το 2019 είναι έτος Δημοτικών εκλογών. Μέσα στο Πάνθεον της Ελληνικής ιστορίας στο Α΄ Νεκροταφείο ξεχωρίζουν και οι παλαιοί Δήμαρχοι Αθηναίων από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι και σήμερα. Ο Σπύρος Μερκούρης ήταν ένας εμβληματικός Δήμαρχος για την εποχή του και για 35 χρόνια δέσποζε στα αυτοδιοικητικά της Αθήνας. Η Μελίνα Μερκούρη για τον λατρευτό της παππού είχε πει: "Ήταν ο έρωτας, ήταν η ομορφιά, ήταν η δύναμη, ήταν η δόξα, ήταν η Αθήνα, αν θέλεις.” 

Αφιερώνω το κείμενο για το Σπ. Μερκούρη στους Δημάρχους της Ελλάδας καθώς και στους συναδέλφους μου του Υπουργείου Εσωτερικών.

1856 - 1939

Η Αθήνα πρωτεύουσα της Ελλάδας 

Από το 1899 ο Δήμος Αθηναίων αρχίζει να αλλάζει πρόσωπο, εκσυγχρονίζεται, χρόνια προβλήματα αντιμετωπίζονται. 

Τα οικονομικά του Δήμου μπαίνουν σε τάξη, κτίζονται σχολεία και η τοπική αυτοδιοίκηση αναβαθμίζεται αφήνοντας πίσω την εποχή της δημογεροντίας.

Ο 43χρονος νέος, ο άνθρωπος πίσω από τα έργα, ο οραματιστής για το Δήμο Αθηναίων είναι ο Δήμαρχος Σπύρος Μερκούρης.

Το 1895 ο Μερκούρης παρουσιάστηκε στην πολιτική σκηνή ως υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος στο Δήμο Αθηναίων και εξελέγη πρώτος σε σειρά επιτυχίας. Αλλά φεῦ! η εκλογή του ακυρώθηκε λόγω της θέσης του στο Δημοτικό Νοσοκομείο η οποία θεωρήθηκε ασυμβίβαστος με την ιδιότητα του Δημοτικού Συμβούλου.

Η πολιτική εκστρατεία του Μερκούρη το 1899 

Προσεκτικότερος πλέον ο Μερκούρης υπέβαλλε την παραίτηση του στη διοίκηση του Δημοτικού Νοσοκομείου τον Ιούλιο του 1899 και τον Αύγουστο εγκαινίασε το πολιτικό σαλόνι (εκλογικό κέντρο) που βρισκόταν επί της οδού Αθηνάς. Την ημέρα των εγκαινίων τον προλόγισε ο Στέφανος Δραγούμης.

Ο υποψήφιος δήμαρχος Σπύρος Μερκούρης ήταν το νέο πρόσωπο — ο υποψήφιος του λαού, και δημιούργημα αυτού, ειλικρινής, γενναίος και μακράν κομματικής υποδουλώσεως.

Ο ισχυρός αντίπαλός του ήταν ο τότε Δήμαρχος με βαριά κληρονομιά στην πολιτική ιστορία της Ελλάδας, ο Καλλιφρονάς, ο οποίος μεταξύ των άλλων, είχε συμβάλλει με επιτυχία στους πρώτους Ολυμπιακούς αγώνες το 1896.

Η πολιτική εκστρατεία του Μερκούρη χαρακτηρίστηκε από μεγάλο ενθουσιασμό και φανατισμό.

“Ο κ. Καλλιφρονάς είναι παλαιό τζάκι”, έλεγαν καμαρωτά οι του Καλλιφρονά.

“Ναι, αλλά το τζάκι βγάζει καπνό και μ α υ ρ ί λ α!”, απαντούσαν οι του Μερκούρη.

Με βάση τα πολιτικά δεδομένα της εποχής ο Καλλιφρονάς υποστηριζόταν από τον Δεληγιάννη και ο Μερκούρης από τον Χαρίλαο Τρικούπη.

Καθαρή νίκη

Το αποτέλεσμα της αναμέτρησης ήταν 7.785 ψήφους υπέρ του Μερκούρη και ο Καλλιφρονάς πήρε 5.537 ψήφους!

Την άλλη μέρα η εφημερίδα Ακρόπολις μεταξύ άλλων έγραψε, “Η πόλις των Αθηνών έχει ανάγκην ούχι δημάρχου κατ΄ αξίωμα, αλλά δημάρχου κατ΄ ουσίαν… Και το άτομο αυτό είναι ο Σπ. Μερκούρης”!

Η Πλατεία Ομόνοιας επί Δημαρχίας Μερκούρη

Δημαρχεία Σπύρου Μερκούρη

Από την επόμενη μέρα των εκλογών και ακόμα πριν την επίσημη εγκατάσταση οι νέο εκλεγμένοι δήμαρχοι κληρονομούν όλα τα προβλήματα του δήμου — όπως τώρα, έτσι ήταν και τότε. 

Και τα προβλήματα του Δήμου ήταν σοβαρά λόγω της μεγάλης αύξησης του πληθυσμού της πόλεως. Τα μεγαλύτερα προβλήματα ήταν αυτό της λειψυδρίας, της δημόσιας υγείας και της ασφάλειας. Είχαν οξυνθεί σε τέτοιο βαθμό που παρουσιάστηκαν ενδημικές αρρώστιες όπως ο τυφοειδής πυρετός. 

Ο νέος Διευθυντής των τεχνικών υπηρεσιών του Δήμου, ο Π. Πρωτοπαπαδάκης μαζί με τον Μερκούρη έστρεψαν την προσοχή τους στο Αδριάνειο υδραγωγείο με κάποια αποτελέσματα.

Στη συνέχεια ο Μερκούρης αναμόρφωσε τη λαχαναγορά, κατάρτισε κτηματολόγιο, επισκεύασε σχολεία και μετέφερε παιδιά σε νέα ευρύχωρα οικήματα δίνοντας περίπου 350.000 δραχμές τότε. Εγκατέστησε 2000 φανούς με φωτοβολίδες (φωταέριο). 

Ο Μερκούρης ζήτησε να ασκήσει την ανώτερη εποπτεία των Εκκλησιαστικών ναών προκειμένου να τους αναμορφώσει. 

Αποπεράτωσε την οδό Ιπποκράτους μέχρι τη λεωφόρο Αλεξάνδρας και έγινε συμπληρωματική ονοματοθεσία των οδών. Φυτεύτηκαν δενδρύλια, έγινε επίστρωση νέων δρόμων και δημιούργησε τα πρώτα πάρκα.

Ο κατάλογος των έργων του Μερκούρη είναι εντυπωσιακός και ο λαός του Δήμου Αθηναίων το αναγνωρίζει.

Στην Παγκόσμια Έκθεση Εμπορικών Προϊόντων στο Παρίσι για το έτος 1900 είχε αποφασιστεί ότι κάθε κράτος συμμετείχε με ένα χωριστό περίπτερο, το οποίο αναπαρίστανε κάποιο χαρακτηριστικό μνημείο ή οικοδόμημά του και λειτουργούσε περισσότερο ως χώρος μουσείου. Το ελληνικό περίπτερο ήταν μια απομίμηση βυζαντινού ναού. Αυτό το ελληνικό περίπτερο αποσυναρμολογήθηκε και μεταφέρθηκε στην Αθήνα με την πρωτοβουλία του δημάρχου Αθηναίων Μερκούρη.  

Η δεύτερη θητεία εκλογές του 1903

Στις δεύτερες εκλογές του 1903 αντίπαλος του Μερκούρη ήταν ο Κ. Αγγελόπουλος. Η πολιτική εκστρατεία χαρακτηρίστηκε από μεγάλη ένταση και πάθος μεταξύ των Μερκουρικών και των Αγγελοπουλικών. Οι ψηφοφόροι ωστόσο επέλεξαν τον Σπ. Μερκούρη ο οποίος έλαβε 10,934 ψήφους ενώ ο αντίπαλός του, ο Αγγελόπουλος έλαβε μόνο 4,622.

Εκείνη την τετραετία μπήκε δειλά δειλά η άσφαλτος στη ζωή των Αθηναίων. Ο Μερκούρης ίδρυσε το Δημοτικό Μαιευτήριο, ενώ φρόντιζε να βρει λεφτά για το Δημοτικό Νοσοκομείο.

Δημόσιες και Διεθνείς Σχέσεις με πόλεις της Ευρώπης

Θέλοντας να δει από κοντά την αίγλη των πόλεων της Ευρώπης αποφασίζει το 1906 να ταξιδέψει στη Βιέννη, στο Λονδίνο, στο Παρίσι, στο Βερολίνο στο Μόναχο στο 
Λίβερπουλ και στην Τεργέστη. Ήθελε να ερευνήσει και να μάθει τι κάνουν οι άλλοι και τι θα μπορούσε να κάνει αντίστοιχα στην Αθήνα.

Η τρίτη τετραετία 1907

Ο Άγγελος Πυρρής, ο εργοστασιάρχης υφασμάτων ήταν ο τρίτος αντίπαλος του Μερκούρη το 1907. Το σύνθημα των Μερκουρικών έμεινε το ίδιο “Έργα, έργα— Λαός” ενώ το σύνθημα του Πυρρή ήταν “Αλλαγή”.

Το αποτέλεσμα των εκλογών του 1907: Ο Σπύρος Μερκούρης έλαβε 10.694 ψήφους ενώ ο Πυρρής έλαβε 8.415. (Ο πληθυσμός του Δήμου Αθηναίων ήταν τότε περίπου 160.000 κάτοικοι).

Τα πρώτα χρόνια συνεχίστηκαν τα έργα οδοποιίας, η ασφαλτόστρωση, αποπερατώνεται το Δημοτικό Νοσοκομείο, ο φωτισμός επεκτείνεται σε πολλούς δρόμους. Υπήρχαν σχέδια για νέα σφαγεία που δεν ολοκληρώθηκαν λόγω έλλειψης οικονομικών πόρων όπως και το σχέδιο νέας ρυμοτομίας του Γερμανού αρχιτέκτονα Όφμαν.

Η Μονομαχία Μερκούρη με δημοτικό σύμβουλο...

Όταν ο Μερκούρης έδωσε με απευθείας ανάθεση την εκμετάλλευση των ψυγείων (όπου αποθηκευόταν τα κρέατα της κεντρικής αγοράς) ο δημοτικός σύμβουλος Γ. Τουφεξής αντέδρασε επισημαίνοντας ότι έπρεπε να γίνει δημοπρασία. Στη συνέχεια ο ίδιος διοχέτευσε πληροφορίες στον Τύπο κάνοντας λόγο για δημοτικό σκάνδαλο. Η προσβολή έπρεπε να ξεπλυθεί με αίμα! και ο άτεγκτος και αυστηρός Μερκούρης κάλεσε τον Τουφεξή σε μονομαχία. Αλλά και οι δύο ήταν άπειροι έριξε ο καθένας από μια βολή μα αστόχησαν.

Και ενώ η δημοτική θητεία θα ολοκληρωνόταν το 1911 λόγω των Βαλκανικών πολέμων η θητεία διήρκησε 7 χρόνια διότι άλλα ήταν τα προβλήματα της χώρας.

Η αντίστροφη μέτρηση: Οι Δημοτικές εκλογές του 1914

Το παλαιό πάθος υπέρ του Μερκούρη είχε χαθεί στον προεκλογικό αγώνα ενώ οι Αθηναίοι δέχτηκαν με ενθουσιασμό τον αντίπαλο του τον Εμμανουήλ Μπενάκη, με το κόκκινο αυτοκίνητο και αγαπητό φίλο του Βενιζέλο.

Ο Μπενάκης έλαβε 11,426 ψήφους και ο Μερκούρης 6,576 ψήφους.

Το 1917 ο Μερκούρης ως αντιβενιζελικός εξορίστηκε στην Κορσική όταν κατηγορήθηκε για τα Νοεμβριανά του 1916.

Εν τω μεταξύ τα σοβαρά προβλήματα της Αθήνας ανέλαβαν - υδροδότηση και φωτισμός -οι εταιρείες ΟΥΛΕΝ και την ΠΑΟΥΕΡ.

Δημοτικές εκλογές 1929 και επανεκλογή Μερκούρη

Το 1929 επανεκλέχθηκε στη δημαρχία των Αθηνών.  Στη νέα δημοτική θητεία δεν άργησε ο Μερκούρης και ο Βενιζέλος να διασταυρώσουν τα ξίφη τους με το ζήτημα των συσσιτίων και το οικονομικό κόστος. Ήταν μια σύγκρουση της τοπικής αυτοδιοίκησης με την κρατική εξουσία.

Οι εκλογές του 11-2-1934 και η ήττα του Μερκούρη

Ενώ εργάζονταν όλοι οι υποψήφιοι για τον προεκλογικό αγώνα, τον Ιανουάριο του 1934 η κυβέρνηση Τσαλδάρη πέρασε τον νόμο “Περί χωρισμού των προσφυγικών συνοικισμών και προαστίων Αθηνών και Πειραιώς”. Αυτό άλλαζε τα δεδομένα των εκλογών για το Δήμο Αθηναίων.

Επίσης στις δημοτικές εκλογές του 1934 δόθηκε το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες. (Το αποτέλεσμα της συμμετοχής των γυναικών ήταν απογοητευτικό. Ψήφισαν μόνο 2, 600 γυναίκες).

Υποψήφιοι ήταν ο Σπ. Μερκούρης, ο Κ. Κοτζιάς ο Σ. Πάτσης και ο Β. Νεφελούδης (ο οποίος για πρώτη φορά εκπροσωπούσε το ΚΚΕ).

Ο Αθηναϊκός λαός ψήφισε τον Κ. Κοτζιά με 31.345 ψήφους, ο Σ. Πάτσης έλαβε 29,204,  ο Σπ. Μερκούρης 5,195 και ο Νεφελούδης 3,400. Ο Μερκούρης ήταν ήδη 78 ετών.  

Προτομή του Σπύρου Μερκούρη επί της οδού Φωκίωνος Νέγρη

Γλύπτης Βάσος Φαληρέας

Μετά από δεκαετίες και ενώ τα έργα του θα είχαν ξεχαστεί, η αγάπη της εγγονής του, της Μελίνας Μερκούρη τον κράτησε ζωντανό για πολλά-πολλά χρόνια. “Ήταν ο έρωτας, ήταν η ομορφιά, ήταν η δύναμη, ήταν η δόξα, ήταν η Αθήνα, αν θέλεις,” είχε πει η Μελίνα Μερκούρη.

Τμήμα Πολυτελείας αριθμός 66

Πηγές:

"Τα εκατό χρόνια του Δήμου Αθηναίων", του Δημητρίου Λαμπίκη

"Οι Δήμαρχοι των Αθηνών (1835- 1907)",  του Γ. Π Παρασκευόπουλου

https://www.blod.gr/lectures/harilaos-trikoupis-o-politikos-tou-tis-ptaiei-kai-tou-dystyhos-eptoheysamen/

http://mardakis.blogspot.com/2013/07/1_7764.html 

http://mikros-romios.gr

http://www.topontiki.gr/article/29595/2012-opos-1931?

https://anthologio.wordpress.com/2017/07/29/ί-ύ-1920-1994-ή-nu/

http://www.enikos.gr/society/618792/p-avramopoulos-oi-thrylikes-dimotikes-ekloges-stin-athina-to-1914