ΚΑΛΛΙΡΡΟΗ ΠΑΡΡΕΝ Η Φεμινίστρια

Η Φεμινίστρια

1861 – 1940

Γλυπτό του Κώστα Βαλσάμη

Στο κέντρο της εισόδου του Πρώτου Νεκροταφείου υπάρχει η απέριττη προτομή μιας γυναίκας δίπλα σε ένα κατάφυτο πεύκο. Δεν είναι μεγαλειώδες όπως τα άλλα μνημεία που την περιβάλλουν σε αυτό το τμήμα του νεκροταφείου που ανήκει στους πλούσιους και στους επώνυμους αν και ήταν εκπληκτική γυναίκα στην τότε Αθήνα. Από τότε που πρώτο δημοσίευσε το εβδομαδιαίο Εφημερίς των Κυριών το 1887, μέχρι τον θάνατό της το 1940, η Καλλιρρόη Παρρέν ήταν μια υπολογίσιμη δύναμη— δημοσιογράφος συγγραφέας, φιλάνθρωπος και ακούραστη ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των γυναικών. Όλα σε μια εποχή όπου τα γράμματα και η πολιτική ήταν μια αποκλειστικότητα των αντρών.

Δημιούργησε αρνητικές αντιδράσεις μα με την ίδια συχνότητα εισέπραξε επαίνους. Χρησιμοποίησε την πλατφόρμα την Εφημερίς των Κυριών ως και των οργανώσεων (μερικών που η ίδια ίδρυσε) αλλά ποτέ δεν ξέφυγε από τον στόχο της: το δικαίωμα της γυναίκας στην εκπαίδευση, καλύτερες συνθήκες εργασίας, και το δικαίωμα των γυναικών να ψηφίζουν.

Η ζωή της

Η οικογένεια της Καλλιρρόης Σιγανού, Κρητικής καταγωγής, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όταν ήταν μόλις έξι ετών. Αφού αποφοίτησε από την Γαλλική σχολή των Καλογραιών στον Πειραιά συνέχισε στο Αρσάκειο, από όπου πήρε το πτυχίο της δασκάλας. Στα δεκαεπτά της χρόνια ανέλαβε διευθύντρια του Παρθεναγωγείου της ελληνικής κοινότητας Οδησσού και μετέπειτα έγινε η πρώτη διευθύντρια στο Ζάππειο της Αδριανούπολης.

Ο γάμος της

Όταν επέστρεψε στην Αθήνα γνώρισε τον Γάλλο-αγγλικής καταγωγής, και ιδρυτή του Πρακτορείου Ειδήσεων της Κωνσταντινούπολης τον Ιωάννη Παρρέν. Ήταν μια ένωση πιστών καρδιών. Το ζευγάρι εγκαταστάθηκε στην λεωφόρο Πανεπιστημίου 27 απέναντι από τη “Σιναία Ακαδημία” (σήμερα Ακαδημία Αθηνών).

Στη συνέχεια ο Παρρέν ίδρυσε το Αθηναϊκό Τηλεγραφικό Πρακτορείο δημιουργώντας κοινωνικές σχέσεις με συγγραφείς, πολιτικούς και δημοσιογράφους.

Δικαιολογημένα η εποχή αυτή ονομάστηκε Belle Epoque. Ο Χαρίλαος Τρικούπης ήταν στην εξουσία, η Αθήνα είχε άρωμα κοσμοπολίτικη· ο αρχιτέκτονας Τσίλλερ δούλευε σκληρά, ο επιχειρηματίας Ανδρέας Συγγρός διαμόρφωνε την πόλη ενώ ο Σλήμαν έδρεπε τις δάφνες των ευρημάτων στις Μυκήνες. Όντως, η πόλη δονείτο από ιδέες και ερευνητικά μυαλά. Ωστόσο, στη σφαίρα του δημόσιου βίου, αυτά τα μυαλά ανήκαν αποκλειστικά στους άντρες. Για την Καλλιρρόη ήρθε ο καιρός να αλλάξουν τα πράγματα και σ’ αυτό συνηγορούσε και ο άνδρας της.

Εφημερίς των Κυριών

Τον Φεβρουάριο του 1887 το ζευγάρι ενοικίασε γραφεία επί της Μουσών (σήμερα Καραγεώργη Σερβίας) και Βουλής για την προεργασία της έκδοσης. Οι τακτικοί και έκτακτοι συνεργάτες της ήταν: Αικατερίνη Σαμαρατίδου, Σαπφώ Λεοντιάδου, Μαρία Μαυροκορδάτου, Ευφροσύνη Ζαρίφη, Σοφία Σλήμαν, Μαργιέτα Μπέτσου, Ειρήνη Λαχανά, Μαρία Γαρδέλλη, Παυλίνα Ραδέφσκη, Υπατία Στάμπα, Μαρίκα Πίπιζα και Μαριάνθη Ηλιοπούλου.

Οι οκτώ σελίδες της περιείχαν άρθρα που αφορούσαν τη μητρότητα, την οικονομία, την εκπαίδευση, την θρησκεία, και υπήρχε ενότητα με τα τοπικά θέματα ως και ξένη ειδησιογραφία.

Η πρώτη έκδοση βγήκε στις 9 Μαρτίου 1887 και είχε μεγάλη επιτυχία! 

Το πρώτο φύλλο κυκλοφόρησε σε 3.000 αντίτυπα που έγιναν ανάρπαστα, και ανατυπώθηκε σε 7.000 που πουλήθηκαν την ίδια μέρα, σε μια Αθήνα με 65.000 κατοίκους. Στα πρώτα δύο τεύχη η Παρρέν χρησιμοποίησε το ψευδώνυμο Εύα Πρενάρ.

Οι αντιδράσεις ήταν άμεσες και δηλητηριώδεις. Ο διευθυντής της εφημερίδας ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΙΣ απείλησε ότι, «Θα την συντρίψω διότι μαστροπεύει τας γυναίκας. Έχω και μάννα και αδελφήν άγαμον». Ο δε διευθυντής της εφημερίδας ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ έγραψε, «Αι γυναίκες είναι πετεινόμυαλαι και ελαφραί. Δεν αξίζει τον κόπον να ασχοληθώμεν».

Μα ο πόλεμος με τον Ροΐδη πήρε διαστάσεις και ονομάστηκε Η μάχη της πένας.

Ο Εμμανουήλ Ροΐδης, ο τότε πρεσβευτής των γραμμάτων, τρομοκρατήθηκε. Οι γυναίκες δημοσιογράφοι ήταν έγραψε γελοίοι και υποστήριζε ότι αυτές που ήθελαν να ασκούν επαγγέλματα του γιατρού, του δικηγόρου και του δημοσιογράφου αγγίζουν τα όρια της γελοιότητας. Η διαμάχη με την Καλλιρρόη ήταν δημόσια. Την αποκάλεσε faiseuse d’embarras’ μα η Παρρέν δεν μασούσε τα λόγια της και του απαντούσε από τις στήλες της εφημερίδας ότι δεν έχει ιδέα από γυναίκες, χαρακτηρίζοντάς τον ξοφλημένο φύλακα άγγελο του παλαιού καθεστώτος.

Η εφημερίδα Εφημερίς των Κυριών έγινε αφενός όχημα της Καλλιρρόης και μέσω αυτού προώθησε τα δικαιώματα των γυναικών και της εκπαίδευσης (το έντυπο απέκτησε περίπου 4,000- 5000 σταθερές αναγνώστριες) ως και τα βιβλία της που αφορούσαν κοινωνικά θέματα και δημοσιεύτηκαν σε συνέχειες στην εφημερίδα. Αφετέρου προσέφερε τη δυνατότητα να γράψουν οι γυναίκες και να εκφραστούν ελεύθερα.

Οι τίτλοι των βιβλίων της Η Χειραφετημένη που δημοσιεύθηκε το 1900 και αποτέλεσε το πρώτο μέρος της τριλογίας Τα βιβλία της Αυγής. Οι τίτλοι των επόμενων βιβλίων ήταν Η Μάγισσα και Το Νέον Συμβόλαιον. Το 1907 τα έργα της έγιναν θεατρική παράσταση με τίτλο Νέα Γυναίκα με πρωταγωνίστρια την Μαρίκα Κοτοπούλι.

Κι ο Κωστής Παλαμάς της αφιέρωσε ποίημα:

«Χαίρε γυναίκα της Αθήνας, Μαρία, Ελένη, Εύα. 

Να η ώρα σου. Τα ωραία σου φτερά δοκίμασε και ανέβα 

και καθώς είσαι ανάλαφρη και πια δεν είσαι σκλάβα 

προς τη μελλούμενη άγια γη πρωτύτερα εσύ τράβα 

και ετοίμασε τη νέα ζωή, μιας νέας χαράς υφάντρα 

και ύστερα αγκάλιασε, ύψωσε και φέρε εκεί τον άντρα»

Τα επιτεύγματά της

Μιλούσε Ρώσικα, Γαλλικά, Ιταλικά και Αγγλικά και γρήγορα συνεργάστηκε με τα κινήματα των γυναικών της Ευρώπης και Αμερικής. Συμμετείχε σε διεθνή συνέδρια στο Παρίσι τα έτη 1888, 1889, 1896, 1900 και το 1893-4 στο Σικάγο ενόσω χρηματοδοτούσε πολλά φιλανθρωπικά ιδρύματα.

Το 1888 συγκεντρώνοντας 2,850 υπογραφές έκανε αναφορά στη Βουλή των Ελλήνων με δύο αιτήματα: α) Ίδρυση δημοσίων Λυκείων Θηλέων β) Ίδρυση Πρακτικών και Καλλιτεχνικών Σχολείων.

Το 1890 υποστήριξε την είσοδο των γυναικών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και συγκέντρωσε υπογραφές από σημαντικές προσωπικότητες του τόπου και η κυβέρνηση του ΘεόδωρουΔηλιγιάννη ικανοποίησε το αίτημά της, προσυπογράφοντας την πρώτη προσωπική της νίκη κόντρα στο αντρικό κατεστημένο! Εγγράφεται η πρώτη φοιτήτρια, Ιωάννα Στεφανούπολι, στη Φιλοσοφική Σχολή.

Στη συνέχεια άνοιξαν κι οι πόρτες των δημοσίων υπηρεσιών για τις γυναίκες.

Το 1894 ίδρυσε την Ένωσιν υπέρ της Χειραφετήσεως των Γυναικών με διαφορετική ατζέντα. Είχε πλέον εγκαταλείψει τον αγώνα για το δικαίωμα ψήφου αφού δεν μπόρεσε να πείσει τον Τρικούπη.

Το 1896 ιδρύθηκε η Ένωση Ελληνίδων. με στόχο να συγκεντρωθούν χρήματα να βοηθήσουν την πολεμική προσπάθεια και οι γυναίκες να αναλάβουν όλα τα χρειαζούμενα ραπτικά για τους στρατιώτες για τον μαύρο Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Μέσω της προσφοράς της Ένωσης Ελληνίδων οι γυναίκες πλέον συμμετείχαν στον εθνικό διάλογο.

Πραγματοποίησε σημαντικό έργο υπέρ της γυναικείας προστασίας και εκπαίδευσης στην Ελλάδα, ιδρύοντας τις πρώτες προνοιακές δομές για τη γυναίκα, με στόχο «την παροχή ηθικής προστασίας και περιθάλψεως των υπηρετριών και εργατίδων.

Το 1911 κατά την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων, εγκαινίασε το Λύκειο των Ελληνίδων. Ο σκοπός του Λυκείου είναι ο μεταξύ των γυναικών των γραμμάτων των επιστημών και των τεχνών και εν γένει των ανωτέρας μόρφωσης μητέρων των παιδαγωγών σύνδεσμός προς εξυπηρέτηση της προόδου του φύλων των, προς υπεράσπιση και προστασία αυτών και προς αναγέννηση και διατήρηση των Ελληνικών εθίμων και παραδόσεων ως Ελληνικών χορών ασμάτων, ενδυμασιών κλπ. Το Λύκειο Ελληνίδων απέκτησε πλούσια δράση.

Το 1908 η Εφημερίδα της πλέον εκδιδόταν δυο φορές τον μήνα και σταμάτησε να κυκλοφορεί το 1917 όταν η Παρρέν εξορίστηκε στην Ύδρα, για τα πολιτικά της φρονήματα. Ήταν Βασιλική και αντιβενιζελική και ως εκ τούτου ήταν αντίθετη με τη φιλοαντατική πολιτική.

Το 1921 επιστρέφει στην Αθήνα και οργανώνει στο Λύκειο των Ελληνίδων το Πρώτο Πανελλήνιο Συνέδριο των Γυναικών στο οποίο συμμετέχουν 180 γυναικεία σωματεία.

Καλλιρρόη: Ολαι και όλοι ένοχοι

Κανένα κίνημα δεν μπορεί να διαχωριστεί από την πολιτική της εποχής. Σε κείμενο της με τίτλο Ολαι και όλοι ένοχοι και απόδωσε ευθύνες σε όλο τον Ελληνικό λαό, ο οποίος όταν κηρύχθηκε ο πόλεμος του 1897 επέδειξε μεν ενθουσιασμό αλλά στη συνέχεια δε φρόντισε για την ενδυνάμωση του Ελληνικού στρατού με άνδρες ακμαίους καθώς αρκετοί εξ αυτών φρόντισαν να πάρουν απαλλαγή και δεν αγωνίστηκαν υπέρ της τιμής και της ελευθερίας της πατρίδας τους.

Η Καλλιρρόη έκρινε ότι οι γυναίκες έπρεπε να είναι η  πυξίδα της ηθικής οι οποίες θα αξιοποιούσαν τα νέα τους δικαιώματα με σκοπό μια μεγαλύτερη Ελλάδα.

Οικογενειακός Τάφος Τμήμα 4/221

Της απονεμήθηκε ο Χρυσούς Σταυρός του Τάγματος του Γεωργίου Β΄ και είχε τιμηθεί από την Ακαδημία Αθηνών και από τον Δήμο Αθηναίων. Στις 6/6/1992 πάνω από πενήντα χρόνια μετά το θάνατό της, η Καλλιρρόη Παρρέν τιμήθηκε από την Ελληνική Δημοκρατία με τα αποκαλυπτήρια της προτομής της στο Α΄Νεκροταφείο Αθηνών.

Υποσημείωση:

1. Το δικαίωμα της Ελληνίδας για συμμετοχή στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση κατοχυρώθηκε νομοθετικά το 1834 αλλά σύμφωνα με την απογραφή του 1879 ο αναλφαβητισμός των Ελληνίδων βρισκόταν στο ποσοστό του 93%.

2 Για πρώτη φορά οι γυναίκες ψήφισαν στις 28 Φεβρουαρίου 1932, σε επαναληπτικές δημοτικές εκλογές στον Πειραιά. Στις άλλες πόλεις ψήφισαν στις δημοτικές εκλογές της 11ης Φεβρουαρίου 1934.

Τελικά το 1949 οι Ελληνίδες μετά από πολλούς αγώνες και πιέσεις αποκτούν το δικαίωμα του «εκλέγειν και εκλέγεσθαι» στις δημοτικές εκλογές, το οποίο είχαν μόνον οι εγγράμματες άνω των 30 ετών, απόφαση η οποία επεκτάθηκε το 1952 και για τις βουλευτικές εκλογές. Η Ελένη Σκούρα, εκλέχθηκε το 1953 σε επαναληπτική εκλογή στη Θεσσαλονίκη με τον συνδυασμό «Ελληνικός Συναγερμός» που μαζί με την Βιργινία Ζάννα («Κόμμα Φιλελευθέρων»), υπήρξαν οι δύο πρώτες γυναίκες υποψήφιες για το βουλευτικό αξίωμα στην Ελλάδα. Η πρώτη Ελληνίδα που κατέλαβε υπουργικό αξίωμα, ήταν η Λίνα Τσαλδάρη, σύζυγος του πολιτικού Παναγή Τσαλδάρη. Εκλέχθηκε βουλευτής στις εκλογές του 1956 και του 1958 και διατέλεσε υπουργός κοινωνικής πρόνοιας για την περίοδο 1956-1958