ΤΖΟΡΤΖ ΦΙΝΛΕΪ

1799-1875

Ο Τζορτζ Φίνλεϊ, Σκωτικής καταγωγής, Προτεστάντης, νομομαθής μα και φιλέλληνας ήρθε στην Ελλάδα για πρώτη φορά το 1823, συμμετέχοντας στην Ελληνική επανάσταση και έμεινε έως το θάνατό του το 1875. Με τον καιρό έγραψε ένα ολοκληρωμένο ιστορικό έργο για την Ελλάδα από τη Ρωμαϊκή εποχή μέχρι τη δική του εποχή. Ήταν ο πρώτος που συνέδεσε τη Βυζαντινή ιστορία ως σημαντικό μέρος της Ελληνικής ιστορίας.(1) Παρ΄ ότι δεν ήταν ένας ουδέτερος παρατηρητής (ποιος ιστορικός είναι;) ήταν ικανός μελετητής.

Τα δοκίμια και τα άρθρα του γεννήθηκαν στην καρδιά του 19ου αιώνα στην οικεία του που είναι ένα από τα λίγα που σώζονται και βρίσκεται στη γωνία Θουκυδίδου και Κεκροπίας στην Πλάκα και φέρει μαρμάρινη πλάκα τιμώντας τον επώνυμο κάτοικο της.

Η προσωπική ζωή του είναι ένα μυστήριο. Ωστόσο υπάρχουν κάποια γράμματα καθώς και ένα ημερολόγιο. Μάλλον κατέστρεψε προσωπικά του έγγραφα πριν τον θάνατό του. (2) Δεν κληροδότησε τη βιβλιοθήκη του σε κάποιον οργανισμό – μια πρακτική που ήταν συνηθισμένη εκείνον τον καιρό. Γνωρίζουμε ότι η γυναίκα η Ενέκταρ (τη φώναζε Κατερίνα) ήταν Αρμένισα (το γένος Ασκέρ) από την Κωνσταντινούπολη. Νυμφεύτηκαν περίπου το 1829 και από το γάμο τους γεννήθηκε η κόρη τους η οποία απεβίωσε το 1841. Η Ενέκταρ έζησε μετά το θάνατό του 17 χρόνια.

Η ζωή του

Ο Τζορτζ γεννήθηκε στο Κεντ το 1799 και πέρασε τα πρώτα του χρόνια στην Σκοτία. Σπούδασε νομικά στην Γλασκόβη και στο Γκέτινγκεν. Ο ιδεαλισμός του και ένα δυνατό αίσθημα περιπέτειας τον έφερε στην Ελλάδα το 1823. Βρέθηκε στην Κεφαλλονιά μαζί με τον Λόρδο Βύρωνα και μετέπειτα τους τελευταίους μήνες της ζωής του ποιητή στο Μεσολόγγι. Επίσης υπηρέτησε στην Καρτερία υπό του φίλου του και φιλέλληνα Φρανκ ΄Αμπνι Χέϊστινγκς.

Μετά από τον πόλεμο ο Φίνλεϊ βοήθησε την νεοσύστατη χώρα. Το 1834 μετά από πρόταση του Πρωθυπουργού Ιωάννη Κωλέττη πήρε τη θέση του βοηθού Νομάρχη προκειμένου να βοηθήσει στην αποκατάσταση της Αθήνας. Ήταν μέλος της Επιτροπής των φόρων το 1840 και ήταν συνιδρυτής της Ιονικής Τράπεζας και υποστήριξε την Εθνική Βιβλιοθήκη ενώ ταυτόχρονα έγραφε την Ιστορία της Ελλάδας. Διακρίθηκε με διάφορους τίτλους. Από το 1864 έως το 1870 υπήρξε ανταποκριτής της εφημερίδας The Times.

Ήταν κι εκείνος κερδοσκόπος όπως οι περισσότεροι εκείνον τον καιρό. Αγόρασε γη κοντά στον Εθνικό κήπο που στη συνέχεια κατασχέθηκε, το σπίτι στην Πλάκα και ένα κτήμα στα Λιόσια έξω από την Αθήνα. Με αυτήν την τελευταία αγορά πείστηκε ότι δεν έκανε για αγρότης και αφιέρωσε τον εαυτό του στις ιστορικές μελέτες και τη συγγραφή ιστορικών έργων.

“Fair Greece, Sad Relic of Departed Worth”

(Byron, Childe Harold’s Pilgrimage 11.73.693)

Η ιστορία του Φίνλεϊ μπορεί να είναι ακριβής ως προς τα γεγονότα αλλά είναι γραμμένη με τον ίδιο τόνο που έγραψαν και άλλοι Φιλέλληνες για την Ελλάδα έχοντας σαν μέτρο την υπεροχή της Αρχαίας Ελλάδας και με τα μάτια της Ευρωπαϊκής Διαφώτισης. Ένας από τους λόγους που πολλοί Ευρωπαίοι χαιρέτισαν με ενθουσιασμό τον αγώνα ήταν η ίδια τους η κλασσική παιδεία η οποία ήταν ταυτισμένη με το αρχαίο ελληνικό πνεύμα. Όλοι, και ο Φίνλεϊ, ήλπιζαν σε κάποια αναγέννηση της ένδοξης Αρχαίας Ελλάδας μέσα στο νεοσύστατο κράτος. Ο Φίνλεϊ συχνά έγραφε ότι ήταν το μελαγχολικό καθήκον του να καταγράφει τα λάθη και τα εγκλήματα αυτών που κυβερνούν την Ελλάδα. (3)

Τρεις τυπικές παρατηρήσεις του Φίνλεϊ:

Για τους αγωνιστές: Ο κάθε αγωνιστής δόξαζε τον εαυτό του. Οι πολιτικοί: Η ψυχή του πολιτικού ήταν δοσμένη στο κόμμα του για τα πλούτη και την εξουσία. Για τον Πρωθυπουργό Κωλέττη: Τίποτα περισσότερο από την έλλειψη θάρρους και ειλικρίνειας τον εμπόδισε να γίνει ο πρώτος άντρας στην Ελλάδα.

Το ότι είχε καλή πένα βοηθούσε να θυμούνται την κριτική του και να την χρησιμοποιούν αυτολεξεί.

Συγγραφείς όπως τον Φίνλεϊ δεν ήταν μόνο απλοί παρατηρητές, αλλά κατά κάποιον τρόπο ηθικολόγοι που ένιωθαν καθήκον τους να εκπολιτίσουν τον οπισθοδρομικό πληθυσμό. Όπως και οι περισσότεροι μορφωμένοι ΄Ελληνες της διασποράς (που εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα μετά το 1830 προκειμένου να βοηθήσουν στη δημιουργία του νεοσύστατου κράτους) είχαν την ίδια στάση.

Εκ των υστέρων είναι εύκολο να δει ότι το μοντέλο τους ήταν προβληματικό. Ήταν γελοίο ιδεώδες να υποχρεώσουν μια νέα χώρα σε διαφορετικούς καιρούς και κάτω από διαφορετικές καταστάσεις να εξομοιωθεί με την Ευρώπη αλλά ταυτόχρονα να κρατήσουν τα χαρακτηριστικά των προγόνων τους.

Η αλήθεια είναι ότι ήταν μάλλον αναπόφευκτο δεδομένου την εποχή αλλά η υιοθέτηση αυτής της συμπεριφοράς έχει αφήσει το σημάδι της στην Ελληνική ψυχή: μια νοσταλγία για το ιδεώδες και ταυτόχρονα η αίσθηση της κατωτερότητας για το παρόν — και μια κάποια ευαισθησία στις συμβουλές των Ευρωπαίων λόγω του τόνου με την οποίαν εκφράζονται.

Αλλά ο Φίνλεϊ αγαπούσε πραγματικά την Ελλάδα και τους ανθρώπους της. Η δύναμη του αγώνα βρισκόταν στις καρδιές των ανθρώπων (Τρίτο Βιβλίο). Έγραφε ξανά και ξανά ότι οι ΄Ελληνες απλώς δεν είχαν την τύχη να έχουν άξιο αρχηγό για τον αγώνα τους.

Το βιβλίο η Ιστορία της Ελλάδας διαβάστηκε από τους ξένους και τους ΄Ελληνες διανοούμενους. Η μετάφραση του έργου του Φίνλεϊ έγινε το 1909 από τον «άγιο των γραμμάτων» μας, τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη.

Το βιβλίο του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου “Η Ιστορία του Ελληνικού Έθνους” προσέγγισε την ιστορία από Ελληνική σκοπιά με διαφορετικούς φιλοσοφικούς παραμέτρους.

Υποσημειώσεις

(1) Τα βιβλία του Φίνλεϊ: “Ιστορία της Ελλάδας από της κατακτήσεώς της υπό των Ρωμαίων μέχρι σήμερον, 146 π.Χ. – 1864 μ.Χ. “(7 τόμοι, 1877).(Εγκυκλοπαίδεια «Δομή»)

Τα πρώτο έργα που εξέδωσε είναι το“Ελληνικό Βασίλειο και το Ελληνικό έθνος” & το“Δοκίμιο στις τραπεζικές αρχές, εφαρμοστέες υπό του Ελληνικού κράτους”(& τα δύο το 1836).

Το 1844 δημοσιεύθηκε το έργο“Η Ελλάδα υπό τους Ρωμαίους”

Το 1854 και σε συνέχεια του προηγούμενου έργου εξέδωσε το“Ιστορία των Βυζαντινών και Ελληνικών Αυτοκρατοριών από το 716-1453”

Ακολούθησε το 1856 η “Ιστορία της Ελλάδος υπό την Οθωμανική και Βενετική κυριαρχία”

Το συγγραφικό του έργο ολοκληρώθηκε το 1861 με την “Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης”.

(2) Δρ. Αμαλία Γ. Κακίσση, Διευθύντρια Αρχείου Βρετανικής Σχολής Αθηνών.

(3) Από άρθρο του ιδίου στο Saturday Review, 9/11/1878.

Επίσης  βλ. David Rick's "The Making of Modern Greece".