ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΩΛΕΤΤΗΣ

1773  - 1847

Τμήμα 2/30A

Ο Ιωάννης Κωλέττης, ήταν Έλληνας της Βλαχίας (1) από το χωριό Συρράκο των Ιωαννίνων ο οποίος προσλήφθηκε ως γιατρός στην αυλή του Αλή Πασά, κατόπιν έγινε αγωνιστής και μετά ένας αμφιλεγόμενος πολιτικός. Οι περισσότεροι τον θυμούνται ως τον άνθρωπο που κυνήγησε τον Οδυσσέα Ανδρούτσο μέχρι τον θάνατο και ως τον άνθρωπο που πρωτοαναφέρθηκε στη «Μεγάλη Ιδέα», ένα πολιτικό μανιφέστο που θα καθοδηγούσε την Ελληνική ιστορία για 80 χρόνια και ακόμα αντηχεί και σήμερα.

Η Ζωή του

Ο Κωλέττης γεννήθηκε και μεγάλωσε στο χωριό Συρράκο στην Ήπειρο. Οι γονείς του Ιωάννη ήταν ευκατάστατοι αλλά ένας πλούσιος θείος του ανέλαβε τα έξοδά του και σπούδασε ιατρική στην Πίζα.  Αλλιώς, μάλλον θα είχε μείνει στα Γιάννενα ως έμπορος. Με το πτυχίο της ιατρικής και με φιλελεύθερες ιδέες που απέκτησε από τα εφτά χρόνια του στην Ιταλία, τακτοποιήθηκε στα Ιωάννινα το 1813 και τελικά προσλήφθηκε ως προσωπικός γιατρός του Μουχτάρ, γιo του Αλή Πασά. Εκείνη την εποχή  το περιβάλλον του Αλή Πασά ήταν κοσμοπολίτικο με Άγγλους, Γάλλους συμβούλους- οικότροφους,  ενώ μιλούσαν την Ελληνική γλώσσα. (2)  

Ο Αλή Πασά ήταν στη διαδικασία να δημιουργήσει αυτό που ήλπιζε θα ήταν το μελλοντικό του Βασίλειο, αυτό που σήμερα είναι η Ελλάδα και η Αλβανία και χαιρόταν να διαπραγματεύεται με τις Ευρωπαϊκές δυνάμεις προκειμένου να πετύχει αυτό του το στόχο. Εκείνοι, με την σειρά τους τον αντιμετώπιζαν ως σπουδαίο παίκτη όσο εξασθένιζε η Οθωμανική Αυτοκρατορία.   Ο Αλή έλεγχε τη σημερινή Στερεά Ελλάδα και ήταν μια δύναμη υπολογίσιμη: ένας καλός σύμμαχος αλλά τρομερός και σκληρός εχθρός.

Ο Κωλέττης έμεινε στα Γιάννενα μέχρι που η εξουσία του Αλή χαλιναγωγήθηκε  από τον  εξοργισμένο Σουλτάνο Μαχμούτ Β΄ σε έναν αγώνα εξουσίας που θα κατέληγε με το κεφάλι του Αλή πάνω σε ασημένιο δίσκο,- μια προσφορά στον  Σουλτάνο στην Κωνσταντινούπολη.  Η εξασθένιση της εξουσίας του Αλή άρχισε το 1820 και συνέχισε μέχρι το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης, μέχρι το θάνατό του το 1822. Ο Κωλέττης μυήθηκε το 1821 στη Φιλική Εταιρεία, όταν  η επανάσταση ξέσπασε και έφυγε από τα Γιάννενα και αφιερώθηκε στον Ελληνικό αγώνα.

Δεν ήταν έμπειρος στρατιώτης. Οι πρώτες στρατιωτικές προσπάθειες στη Ρούμελη εναντίον των Οθωμανών απέτυχαν και το 1822 βρέθηκε στο Ναύπλιο, στην πρώτη Εθνική Συνέλευση όπου οι επιτυχίες του σαν πολιτικός ήταν περισσότερες.  Δήλωσε ότι εκπροσωπούσε τους αγωνιστές της Ηπείρου και της Ρούμελης αν και ο Οδυσσέας Ανδρούτσος δήλωνε ότι εκπροσωπούσε την Ρούμελη. Ως ανταγωνιστής ο Κωλέττης δεν είχε ταίρι. Μπορεί να συντέλεσε στην  σύλληψη  και  στο θάνατό  του Οδυσσέα Ανδρούτσου.  Κατόρθωσε να κρατήσει τις ισορροπίες κατά τον εμφύλιο πόλεμο το 1824 χωρίς να υποστηρίζει πάντα την ίδια φατρία.  

Όταν ο Καποδίστριας έφτασε το 1828, ο Κωλέττης διορίστηκε ως Έκτακτος Επίτροπος των Ανατολικών Σποράδων με έδρα τη Σάμο (3), που οι κάτοικοί της είχαν εξεγερθεί κατά των Οθωμανών.   Όταν η Σάμος και τα υπόλοιπα νησιά της περιοχής, επέστρεψαν υπό την κυριαρχία της Υψηλής Πύλης γύρισε πίσω στη Στερεά και διορίστηκε Υπουργός Άμυνας.  Κατά τη διάρκεια της Αντιβασιλείας έγινε Υπουργός Ναυτιλίας και Άμυνας. 

Ο Ιωάννης Κωλέττης, Πρεσβευτής στην Γαλλία,  οποίος φορούσε φουστανέλα. (1842)

Το 1835  διετέλεσε  Πρέσβης της Ελλάδας στη Γαλλία, μόνο για να επιστρέψει όταν ο Βασιλιάς υποχρεώθηκε να υπογράψει το Σύνταγμα. Έλαβε μέρος  στη Α΄ Εθνοσυνέλευση. Ο Κωλέττης έγινε δύο φορές Πρωθυπουργός κάτω από την σημαία του Γαλλικού Κόμματος. Πέθανε το 1847 ενώ διατελούσε Πρωθυπουργός

Αν τελείωνε εδώ η ιστορία του το όνομά του θα αναφερόταν ότι ήταν καλύτερος πολιτικός παρά στρατιωτικός και ότι ήταν ένας άνδρας που κατά κάποιον τρόπο (κάποιοι λένε δαιμόνιος) κατόρθωσε είτε να καταστρέψει είτε να εκμεταλλευτεί τους εχθρούς του στην πορεία. Αλλά υπάρχουν πολλά περισσότερα για τον Κωλέττη.

Ο Κωλέττης ήταν που έθεσε την Μεγάλη Ιδέα ανοιχτά στην κυβερνητική πολιτική. Αυτή η πολιτική θα κυριαρχούσε στην Ελληνική εξωτερική πολιτική για τα επόμενα 80 χρόνια.

Η Μεγάλη Ιδέα 

Η Μεγάλη Ιδέα δηλαδή να επανασυνδεθούν όλοι οι ελληνόφωνες της διευρυμένης Ελλάδας που λίγο πολύ θύμιζε την Αυτοκρατορία του Βυζαντίου δεν ήταν κάτι καινούργιο. Από την Άλωση της Πόλης είχε μείνει βαθιά ριζωμένο στην ψυχή των Ελλήνων - το οποίο είχε και ισχυρή θρησκευτική χροιά: ελευθερώνοντας τους Χριστιανούς Ορθόδοξους από τους Μουσουλμάνους Οθωμανούς - πράγματι μια σταυροφορία. Η ιδέα ήταν να ενσωματωθούν όλοι οι Έλληνες στην βασιλεία και/ή ταυτόχρονα να επεκταθεί η βασιλεία να ενσωματωθούν οι Έλληνες. 

Ο Κωλέττης εξέφρασε την ιδέα πειστικά στην Εθνική Συνέλευση το Ιανουάριο το 1844:

‘Το βασίλειο της Ελλάδας δεν είναι μόνο η Ελλάδα. Είναι ένα μικρό κομμάτι, το μικρότερο, το φτωχότερο μέρος της Ελλάδας. Ο Έλληνας δεν είναι μόνο αυτός που κατοικεί στην Ελλάδα, είναι αυτός που κατοικεί στα Ιωάννινα ή Θεσσαλονίκη ή στις Σέρρες ή στην Αδριανούπολη ή στην Κωνσταντινούπολη ή Τραπεζούντα ή στην Κρήτη ή στη Σάμο ή οποιαδήποτε άλλη περιοχή που ανήκει στην Ελληνική ιστορία ή στην Ελληνική φυλή…’

‘Υπάρχουν δύο μεγάλα Κέντρα Ελληνισμού. Η Αθήνα είναι η πρωτεύουσα του βασιλείου. Η Μεγάλη πρωτεύουσα είναι η Κωνσταντινούπολη.  Η πόλη, το όνειρο και η ελπίδα όλων των Ελλήνων.’ (http://ola-ta-kala.blogspot.gr/2014/01/blog-post_6662.html)

Ήταν μια θεμιτή φιλοδοξία για αυτό το νέο κράτος, ειδικότερα σε μία περίοδο που τα σύνορα στα Βαλκάνια (και αλλού στην Ευρώπη!) ήταν ελαστικοί  και άλλαζαν γρήγορα. 

Το 1864, δόθηκε στον Γεώργιο  Α'  ο τίτλος Βασιλιάς των Ελλήνων ως απόηχος της ιδέας του Κωλέττη, όχι μόνο της Ελλάδας  που ήταν ο τίτλος του  Βασιλιά 'Οθωνα. Μετά από τις πρώτες επιτυχίες, η Μεγάλη Ιδέα εγκαταλείφθηκε οριστικά μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922. (4)

Η Ελληνική αντίληψη του Ελληνισμού σύμφωνα με τη Μεγάλη  Ιδέα έχει περιοριστεί κατά έναν τρόπο - κατά το βολικότερο στον εικοστό πρώτον αιώνα, ειδικά στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι περισσότερο οπισθοδρομικό παρά πρωτοπόρο και έχει προσφέρει στους δημαγωγούς ατελείωτες ευκαιρίες να καθοδηγούν τη σκέψη των πολιτών σε εθνικισμό και σωβινισμό. Η αναφορά του Κωλέττη στην Ελληνική φυλή έχει καταχραστεί, και πολύ πρόσφατα από το κόμμα της Χρυσής Αυγής.

Υπάρχει ακόμα και ένας  οργανισμός  (www.byzantiumnovum.org) που σκοπός της είναι να επιστρέψουμε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. 

Ο Χάρτης

Το μνημείο του Κωλέττη βρίσκεται δυτικά του Αγίου Λαζάρου στο τμήμα 2 με αριθμό 30^Α.

Υποσημειώσεις:

(1) Βλάχοι:  όρος που χρησιμοποιείται για μια ομάδα ανθρώπων που ομιλούν μια γλώσσα που προέρχεται από τα Λατινικά που η προέλευση είναι λίγο ασαφής. Πληθυσμοί υπήρχαν (και υπάρχουν) στην Ελλάδα, Ουγγαρία, Ουκρανία, Σερβία και Κροατία. Κάποιοι έχουν ενταχθεί στους τοπικούς πληθυσμούς και άλλοι όχι.  

(2) Ο Αλή Πασά είναι συναρπαστικός χαρακτήρας: αδίστακτος και σκληρός αλλά σε ένα βαθμό διαποτισμένος με σύγχρονες ιδέες. Φαίνεται ότι ήταν ουδέτερος στα θρησκευτικά τουλάχιστον ως προς τις πολιτικές του και άρα πολλοί Έλληνες είχαν την ευκαιρία να αναπτυχθούν οικονομικά και να μορφωθούν κάτω από την ασταθή διακυβέρνησή του.

(3) Η Σάμος είναι ένα παράδειγμα των φοβερών τοπικών προσπαθειών της Ελλάδας να αποτινάξουν τον Οθωμανικό ζυγό,  μόνο και μόνο να απογοητευτούν και πάλι  όταν απορροφήθηκε από τους Οθωμανούς. Βεβαίως, οι προσπάθειές τους όπως και άλλων πολλών περιοχών με Ελληνικό πληθυσμό που επιθυμούσε την ελευθερία τροφοδοτούσε τη Μεγάλη Ιδέα.

(4)  Χάρτης που δείχνει την Ελληνική επέκταση (και την επιθυμητή) μετά από το 1832.

 

  https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_Greece#/media/File:Greekhistory.GIF