1772 – 1852
 |
| Τμήμα 4/160 Το Τεκτονικόν Ίδρυμα τω προμαχώ της Ελευθερίας Εμμανουήλ Ξάνθου 1930 |
Οι επαναστάτες της Γαλλίας το 1789 υιοθετούν την Ελληνική αρχαιότητα για να μεταφέρουν στους πολίτες το μήνυμά τους. Διάχυτες ιδέες ανατρέπουν παλιές αντιλήψεις. Ο κόσμος ταξιδεύει πιο εύκολα, πιο πολύ. Διαμορφώνεται στους Έλληνες του εξωτερικού μια έντονη εθνική συνείδηση. Στη σχολή Κυδωνιών, στο Αϊβαλί οι μαθητές μιλούν μεταξύ τους στην Αρχαία Ελληνική γλώσσα. Αρχίζουν και αλλάζουν τα ονόματα τους και αποκαλούνται μεταξύ τους με αρχαία ονόματα. Οι καραβοκύρηδες σβήνουν τα ονόματα των πλοίων από Άγιος Νικόλαος και γράφουν Οδυσσέας… Δημιουργούνται εταιρείες στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη με σκοπό την εξάπλωση της παιδείας στην Ελλάδα δημιουργώντας έτσι ανησυχία και καχυποψία στους Ευρωπαίους.
Πυκνώνει το
αίσθημα ότι εμείς οι Έλληνες έχουμε μια ιστορία πίσω μας, ότι είμαστε απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων. Οι τρεις έμποροι ο Ξάνθος, ο Τσακάλωφ και ο Σκουφάς εξοικειωμένοι με το ρίσκο του εμπορίου − συνεπαρμένοι
από πατριωτισμό και φαντασία οραματίστηκαν την εξέγερση των Ελλήνων κατά των Οθωμανών. Έτσι, πήραν την πρωτοβουλία να
οργανώσουν και να συντονίσουν την μύηση του Ελληνικού πληθυσμού −με τις δικές
τους δυνάμεις και μόνο− ονομάζοντας την Φιλική Εταιρεία!
Η Φιλική Εταιρεία απέκτησε μυθικές διαστάσεις στο
έπος της Ελληνικής Επανάστασης. Το 1814 τρεις έμποροι – χωρίς μεγάλη
οικονομική επιφάνεια−στην Οδησσό, δημιούργησαν μια μυστική οργάνωση, η οποία
προετοίμασε τον ξεσηκωμό όλων των Ελλήνων ενάντια στον τουρκικό ζυγό καθιστώντας
την επανάσταση ως μονόδρομο, ήταν ένα θαύμα! Πολλοί παράγοντες οδήγησαν στη
δημιουργία του Ελληνικού κράτους αλλά το μήνυμα της Φιλικής Εταιρείας ήταν καθοριστικό
για την εκκίνηση της επανάστασης.
Ένας από τους υποκινητές ήταν ο Εμμανουήλ Ξάνθος. Πως
να χαρακτηρίσεις τη ζωή του; Ήταν ένθερμος πατριώτης και
πολυταξιδεμένος. Εάν και έγραψε τα απομνημονεύματά για την οργάνωση της Φιλικής Εταιρείας εν μέρει για να διορθώσει
τα λάθη των ιστορικών, δεν αποκάλυψε κάποιες λεπτομέρειες της ζωής του και της οργάνωσης.
 |
| Τμήμα 4/161 Κυριάκος Κουμπάρης, Προέδρου της εν τη Κων/πολει Εφορίας της Εταιρείας των Φιλικών 1814-1821 (Γλύπτης: Ιάκωβος Μαλακατές 1859) |
Ο Ξάνθος βρίσκεται στο Α΄ Νεκροταφείο, δίπλα στον
μυημένο στη Φιλική Εταιρεία από τον Ξάνθο, τον Κυριάκο Κουμπάρη, και όχι μακριά
από τους άλλους ήρωες της επανάστασης. Πέθανε
στην Αθήνα στις 29 Νοεμβρίου 1851 όταν αποχωρώντας από τη Βουλή έπεσε από
τη σκάλα και τραυματίστηκε θανάσιμα. Κηδεύτηκε με τιμές στρατηγού και θάφτηκε
στο Α΄ Νεκροταφείο όπου και σήμερα ο τάφος του, ενώ η προτομή του, έργο του
γλύπτη Θωμά Θωμόπουλου, στήθηκε στο Κολωνάκι, στις 21 Δεκεμβρίου 1930, στην
επέτειο της συμπλήρωσης εκατό χρόνων από την ίδρυση του ελληνικού κράτους, με
δαπάνη των Δωδεκανησίων της Αιγύπτου και κυρίως του Σκεύου Ζερβού.
Εμμανουήλ Ξάνθος
Η ζωή του
Ο
Εμμανουήλ γεννήθηκε στην Πάτμο το 1772. Φοίτησε στην Πατμιάδα Εκκλησιαστική
Σχολή και σε ηλικία είκοσι χρονών μετανάστευσε στην Σμύρνη και αργότερα στην
Τεργέστη, όπου και δούλεψε ως υπάλληλος σε εμπορική επιχείρηση. (1)
Στα τέλη του 18ου αιώνα έχει αναπτυχθεί πολύ το χερσαίο και το θαλάσσιο εμπόριο. Οι άνθρωποι ταξιδεύουν. Δεν είναι μόνο αυτοί που ταξιδεύουν είναι τι μεταφέρουν στις πόλεις τους όταν επιστρέφουν. Έτσι, και ο Εμμανουήλ Ξάνθος. Ως έμπορος ταξίδεψε πολύ και επηρεάστηκε από τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό και τη Γαλλική Επανάσταση. Ένα από τα χαρακτηριστικά της περιόδου είναι ότι οι νέοι ανακαλύπτουν την αρχαία Ελλάδα μέσα από τα μάτια του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Η Γαλλική Επανάσταση προσπαθούσε να βρει από την Ελληνική αρχαιότητα παραδείγματα για να ενισχύσει και να δώσει κύρος στις νέες έννοιες που κυκλοφορούσαν που ήταν ακόμα απροσδιόριστες: Πατρίδα, παιδεία, ισότητα. Η Γαλλική Επανάσταση υιοθέτησε την Ελληνική αρχαιότητα και συγκεκριμένα τη Σπάρτη.
Το 1810 ο Ξάνθος εγκατα
1813: Ο Εμμανουήλ Ξάνθος γίνεται μέλος της αδελφότητας ελευθεροτεκτονισμού (Μασόνων).
Ο
τεκτονισμός εισήλθε στον ελληνικό χώρο το 1782 από τα Επτάνησα −όταν ήταν υπό
γαλλική και αγγλική κατοχή −και συγκεκριμένα στην Κέρκυρα και στην Ζάκυνθο και
ονομαζόταν Beneficenza. Εκείνη
την εποχή μυήθηκαν και οι Έλληνες της διασποράς. Το 1813 η Ένωση των Λευκαδιτών
μύησε τον Εμμανουήλ Ξάνθο. Στα απομνημονεύματά του επιδιώκει σαφώς να συνδέσει
την τεκτονική ιδιότητά του με την ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας, γράφοντας
μάλιστα σε μια εποχή όπου η πράξη αυτή οπωσδήποτε δεν αποτελούσε κανονικότητα.
Γεγονός είναι, ότι στα τέλη του 1700 και αρχές του
1800 υπήρχε μεγάλη έκρηξη των μυστικών οργανώσεων. Από τους Καρμπονάροι στη Ιταλία
και παρα-μασονικές οργανώσεις που τα μέλη τους μπορεί να ήταν μασόνοι ή όχι αλλά
υιοθέτησαν κομμάτια της ιεροτελεστίας και κάποια ιδεώδη τους.
Το 1809 ιδρύεται στο Παρίσι το Ελληνόγλωσσων Ξενοδοχείον από τον Θεσσαλονικέα λόγιο Γρηγόριο Ζαλύκη ενώ ανάμεσα στα μέλη του είναι και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, μετέπειτα ιδρυτικό μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Κίνηση ιδιαίτερης σημασίας ήταν η ίδρυση της Φιλόμουσος Εταιρείας στην Αθήνα το 1813. Σκοπός της Φιλόμουσας Εταιρείας ήταν η καταβολή των αναγκαίων χρημάτων για την εξάπλωση της παιδείας στην Ελλάδα, για την έκδοση των κλασσικών συγγραφέων και τη βοήθεια των πτωχών μαθητών όσοι αφιερώνονται στις επιστήμες και την αναζήτηση κάθε είδους αρχαιοτήτων. Σύμφωνα με το κανονισμό της Φιλόμουσας Αθηνών διόριζαν από τα μέλη και τους επιτρόπους. «Εις μεν τη Γερμανία εν τη Βιέννη Αρχιμανδρίτη Άνθιμο Γαζή εις δε την Ιταλία, τον εν Τεργέστη Νικόλαο Ζωγράφο. Πρώτη φορά συνήλθαν οι ιδρυτές της Φιλόμουσου Εταιρείας στη Βιέννη στις 1/1/ 1815.
 |
| Άνθιμος Γαζής |
Υπάρχει έγγραφη μαρτυρία ότι η αστυνομία παρακολουθούσε τον Άνθιμο Γαζή από το 1811. Η αναφορά του πράκτορα
γράφει: «Ο εν λόγω Αρχιμανδρίτης καθόλη τη διάρκεια της ενταύθα δευτέρας
παραμονής του, εξακολουθεί να διατηρεί μετά του ιερέως της ρωσικής αυλής
Ιωάννου όχι μόνο στενότατες σχέσεις…αλλά ιδιαίτερην αγάπη και κλίσιν προς την
ρωσική αυλή». Για το φιλολογικό περιοδικό
Λόγιο Ερμή (εκδιδόταν από το 1811 έως το 1821) έγραψαν: «Το περιοδικό
τούτον καίτοι εξωτερικώς επιδιώκει να διαφωτίσει φιλολογικώς το Ελληνικό έθνος
αποτελεί εν τούτοις, το σημείον συγκεντρώσεως των εν διασπορά Ελλήνων οι οποίοι
είπερ ποτέ και άλλοτε ονειροπολούν την αναγέννησιν της Ελλάδας. Η προαγωγή των
ελπίδων αυτών φαίνεται ότι αποτελεί μονομανίαν του Γαζή.» (3)
Το 1817 επιστρέφει στο Πήλιο ο Γαζής και τον προσεγγίζει ο Ξάνθος ο οποίος κατάφερε να τον μυήσει στην Φιλική Εταιρεία. Για την προσπάθεια του Γαζή να μυήσει στη Φιλική Εταιρεία τους κατοίκους της Ζαγοράς στο Πήλιο και τους κατοίκους των γύρων περιοχών ο George Finlay αναφέρει: «Ο Άνθιμος Γαζής, εις των αρχηγών της Φιλικής Εταιρείας, διέμεινεν εν Ζαγορά ως διδάσκαλος των Ελληνικών γραμμάτων, κατήχησε δε εις τα μυστήρια της Φιλικής Εταιρείας πολλούς κατοίκους των μερών εκείνων.» (3α)
1814-1818
Αδιαφορώντας παντελώς για το διεθνές προσκήνιο της εποχής − την υπογραφή της Συνθήκης των Παρισίων (1814) την οποία υπέγραψαν οι Μεγάλες Δυνάμεις: η Ρωσία, η Πρωσία, η Αυστρία, η Αγγλία, η Γαλλία, Πορτογαλία, και η Σουηδία. (ένα μήνα αργότερα υπέγραψε η Ισπανία). Καθώς και το Συνέδριο της Βιέννης (1815)υπό του Αυστριακού Καγκελάριου Μέττερνιχ, το οποίο διαμόρφωσε το γεωπολιτικό χάρτη της Ευρώπης− ο Αθανάσιος Τσακάλωφ, ο Νικόλαος Σκουφάς και ο Εμμανουήλ Ξάνθος εμπνευσμένοι από το παράδειγμα του Ρήγα Φεραίου και με επαναστατικό ενθουσιασμό ίδρυσαν τη Φιλική Εταιρεία στην Οδησσό. (δεν είναι γνωστή η ακριβής ημερομηνία της ιδρυτικής πράξης. Ωστόσο, αργότερα δήλωσαν την ημερομηνία 14 Σεπτεμβρίου 1814− συμβολική θρησκευτική ημερομηνία).
 |
Από Αριστερά: Ο Νικόλαος Σκούφος, ο Εμμανουήλ Ξάνθος και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ |
Η Φιλική Εταιρεία
Οι ιδρυτές είχαν δώσει κωδικό ονόματα: Ο Τσακάλωφ είναι
ΑΒ, ο Σκούφος ήταν ΑΓ και ο Ξάνθος ΑΔ. Το
ΑΑ προοριζόταν για τον αρχηγό της Φιλικής Εταιρείας και συγκεκριμένα ήλπιζαν
ότι θα δεχόταν ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο Υπουργός επί των εξωτερικών θεμάτων,
του Τσάρου της Ρωσίας.
 |
Πρόκειται για δύο δόρατα χιαστί με αναρτημένα λάβαρα και στο σημείο τομής των δοράτων υπάρχει ένας σταυρός δαφνοστεφής. Στα λάβαρα αναγράφονται τα γράμματα «ΗΕΑ» και «ΗΘΣ», που είναι γράμματα των λέξεων «Ή ΕλευθερίΑ Ή ΘάνατοΣ». Η κρυπτογραφική χρήση του αλφαβήτου, οι συνθηματικές λέξεις, η πολύπλοκη ιεραρχία και οι τελετουργικές διαδικασίες εξασφάλιζαν αφενός μεν την πίστη και τον ενθουσιασμό των μελών της, αφετέρου δε τη μυστικότητα της οργάνωσης. Τα ιδρυτικά μέλη έκαναν ότι μπορούσαν στις περιοχές γύρω από την Οδησσό αλλά τα πρώτα τρία χρόνια της Φιλικής Εταιρείας οι μυήσεις δεν ξεπερνούσαν τις είκοσι.
1816 Μύηση του Γαλάτη
Το 1816 ο Σκουφάς μύησε τον Νικόλαο Γαλάτη στην Οδησσό. Ο Γαλάτης ήταν ένας φιλόδοξος άντρας, από αριστοκρατική Επτανησιακή οικογένεια. Ισχυρίστηκε δε, ότι είχε συγγένεια με τον Ιωάννη Καποδίστρια. Ο Γαλάτης είχε μαγέψει τον Σκουφά με την ευφυΐα του. O ιστορικός Ι. Φιλήμων έγραψε ότι ο Γαλάτης έδειχνε μεγάλο θάρρος, ενθουσιασμό και αισιοδοξία αλλά ήταν πανούργος και υποκριτής. Ο Σκουφάς ανέθεσε−ενδέχεται κρυφά από τα άλλα μέλη− στον Γαλάτη την αποστολή της επαφής με τον Ιωάννη Καποδίστρια στην Πετρούπολη.
Το 1817 ο Γαλάτης έστειλε δύο επιστολές στον Ιωάννη Καποδίστρια, στην Πετρούπολη ζητώντας συνάντηση. Συστήθηκε ως κόμης και απεσταλμένος του Ελληνικού Έθνους. Η εποχή ήταν δύσκολη στην Ευρώπη και ο Καποδίστριας πρόσεχε ποιους ανθρώπους συναντούσε. Μια τέτοια συνάντηση, με τη Φιλική Εταιρεία, η οποία προσπαθούσε να υποκινήσει μια επανάσταση, θα έθετε σε κίνδυνο τη θέση του με τον Τσάρο.
Έτσι, ενημέρωσε τον Τσάρο ότι δεν θα δεχτεί τον Γαλάτη αλλά ο Τσάρος ήταν περίεργος να μάθει τι τον ήθελε και είπε στον Καποδίστρια να δεχτεί τον Γαλάτη και στη συνέχεια να τον ενημερώσει.
«Ο Γαλάτης ήρχετο να μοι προτείνη να γίνω αρχηγός της εταιρείας ταύτης και να διευθύνω συνεπώς τας ενεργείας της. Μοι προέτεινε να μοι αναγνώση τας οδηγίας και πάντα τα έγγραφα ων ήτο κομιστής.
Τον διέκοψε πάραυτα εκφράσας δριμύτατα την
εκπληξιν και αγανάκτησιν μεθ’ ης εμάνθανον τα τρελλά και επικίνδυνα σχέδια των
εντολέων του, τον σκοπόν του ταξιδιού του και τας αποκαλύψεις τας οποίας
επεφορτίσθη να μοι κάμη:
«Διά να σκέπτεται κανείς, Κύριε, περί τοιούτου σχεδίου πρέπει να είναι παράφρων, διά να τολμήση δε να μοι ομιλήση περί αυτού εν τω οίκω τούτω, όπου έχω την τιμήν να υπηρετώ μέγαν και κραταιόν Μονάρχην, πρέπει να είναι, όπως είσθε σείς, νέος μόλις εγκαταλείψας τους βράχους της Ιθάκης και παρασυρόμενος δεν ηξεύρω υπό ποίων τυφλών παθών. Δεν ημπορώ να ομιλώ μαζί σας περισσότερον περί του σκοπού της αποστολής σας, σας ειδοποιώ δε ότι ουδέποτε θα αναγνώσω τα έγγραφά σας. Η μόνη συμβουλή ην δύναμαι να σας δώσω είναι να μη ομιλήσετε περί αυτής εις κανένα και να επιστρέψετε το ταχύτερον εκεί οπόθεν ήλθατε και να είπετε εις τους εντολείς σας ότι, αν δεν θέλουν να καταστραφούν και να συμπαρασύρουν μεθ’ εαυτών εις τον ολεθρον το αθώον και δυστυχές έθνος των, πρέπει να εγκαταλείψουν τας επαναστατικάς ενεργείας των και να ζήσουν ως πρότερον υφ’ ας κυβερνήσεις ευρίσκονται, μέχρις ου η θεία Πρόνοια αποφασίση άλλως.» (4)
Κι ο Αδαμάντιος Κοραής από τη Γαλλία είχε την ίδια γνώμη. Πίστευε ότι οι Έλληνες θα ήταν έτοιμοι στα μέσα του αιώνα όταν θα είχαν γίνει μύστες της παιδείας και θα ήταν έτοιμοι πνευματικά να συστήσουν ένα ευνομούμενο κράτος. (5)
Ο Καποδίστριας και ο Τσάρος συμφώνησαν να μην εμπλακούν στα σχέδια των Φιλικών. Στη συνέχεια ο Καποδίστριας συνέστησε στον Τσάρο Αλέξανδρο να απελαθεί ο Γαλάτης το συντομότερο δυνατόν, ώστε να μη μάθουν οι Οθωμανοί για τον Γαλάτη επειδή θα πληροφορούνταν τα πάντα.
 |
Ο Ρήγας Φεραίος και ο Αδαμάντιος Κοραής προσπαθώντας να σηκώσουν την Ελλάδα από τα ερείπια. |
Σύμφωνα με τον συγγραφέα Τάκη Χ. Κανδηλώρο ο Νικόλαος Γαλάτης άνοιξε στην Εταιρεία τις μεγάλες πόρτες και τα μεγάλα πορτοφόλια, και επομένως οφείλεται ευγνωμοσύνη στον Γαλάτη. Επιπλέον, σύμφωνα πάντα με τον Κανδηλώρο, τα οικονομικά της Εταιρείας προ Γαλάτη ήταν φτωχικά. Το ταμείο τότε είχε μόνο 10 φλωριά ενώ ο Γαλάτης αύξησε το ταμείο σε αφάνταστο ύψος! Όταν απελάθηκε από την Πετρούπολη ο Γαλάτης ταξίδεψε στη Μολδοβλαχία και μύησε τους Θεόδωρο Νέγρη και τον Λεβέντη, τον Φαρμάκη και τον Γεωργάκη Ολύμπιο.
Κι ενώ κανείς δεν αμφισβήτησε τις ικανότητές του Γαλάτη υπήρχε μια γενικότερη καχυποψία στα μέλη της Φιλικής Εταιρείας. Το 1819 αποφάσισαν την εκτέλεσή του.(6)
 |
| Το μνημείο του Νικολάου Γαλάτη στην Ιθάκη |
Η αφοσίωση στην Φιλική Εταιρεία ήταν ο πυρήνας της οργάνωσης και δεν ανεχόταν την οποιαδήποτε απόκλιση από αυτήν.
Ο Σκουφάς προβληματιζόταν για την πορεία της Φιλικής Εταιρείας και παρόλο ότι η Εταιρεία είχε την ασφάλεια της Ρωσίας, ο Σκουφάς αποφάσισε να μεταφέρει την έδρα της στην Κωνσταντινούπολη− στο κέντρο της Αυτοκρατορίας που ήθελαν να ανατρέψουν −γιατί εκεί ήταν η μεγαλύτερη πόλη του Ελληνισμού. Έτσι με τη μεταφορά τους στην Κωνσταντινούπολη δημιουργήθηκε ένα πλούσιο δίκτυο επαναστατικών ζυμώσεων το οποίο απέδωσε καρπούς με τη μύηση σημαντικών προσώπων. Το σπίτι του Ξάνθου ήταν το κέντρο στο οποίο συγκέντρωνε τα μέλη της η Φιλική Εταιρεία. Ο Σκουφάς σκεφτόταν επίσης να μεταφέρει την έδρα της Φιλικής Εταιρείας στην Πελοπόννησο. (Στην Κωνσταντινούπολη τα μεγάλα στελέχη προέρχονταν από την Πελοπόννησο.)
Δυστυχώς για την Φιλική Εταιρεία, ο Σκουφάς, ο οποίος ήταν αποφασιστικός και είχε διεισδυτικό μυαλό πέθανε το 1818 (και δυστυχώς, δεν βρέθηκε το αρχείο του). Ο θάνατός του δημιούργησε μεγάλη αμηχανία στον Ξάνθο και στον Σκουφά και σε οικονομικό αδιέξοδο.
Πνοή ζωής ήταν η μύηση του εμπόρου, Παναγιώτη Σέκερη στη Φιλική Εταιρεία. Η δε χρηματική εισφορά του στην Εταιρεία ανερχόταν στα 10.000 γρόσια, ποσό υπερδιπλάσιο εκείνου που είχε συγκεντρωθεί από τους Φιλικούς στα τέσσερα περίπου χρόνια της έως τότε δράσης της Εταιρείας!
Η μύηση του Σέκερη υπήρξε
αποφασιστικής σημασίας, διότι μέσω αυτού η Φιλική Εταιρεία εισήλθε στους
κύκλους των μεγαλεμπόρων της Κωνσταντινούπολης, οι οποίοι την στήριξαν
οικονομικά, ενώ με την επιρροή και τις ικανότητές τους διευκόλυναν την επέκταση
του δικτύου της. Ο ίδιος εκτός από αρκετούς μεγαλέμπορους κατήχησε και
δραστήριους πλοιάρχους από τα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου Πελάγους.
Εν τω μεταξύ, ο Ξάνθος είχε παντρευτεί την Σεβαστή Κρουστάλα στην Κωνσταντινούπολη. Εκείνος ήταν 43 χρονών ενώ η Σεβαστή ήταν μόλις 17 χρονών. Από τις επιστολές της προς τον σύζυγό −οι οποίες έχουν διασωθεί − ξέρουμε ότι υπέφερε μαζί του λόγω της αδιαφορίας του για την οικογένειά του ή για την καθολική αφοσίωσή του στην Φιλική Εταιρεία.
Όμως, δεν ήταν μόνο η σύζυγός του, η Σεβαστή, που είχε προβλήματα με τον Ξάνθο. Από τότε δεν τα πήγαινε καλά με τον Φιλικό, Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο.
 |
| Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος |
Μετά τον θάνατο του Σκουφά το 1818 προκλήθηκαν
έριδες, μεταξύ των μελών. Όπως υπήρχε και αντιζηλία μεταξύ Οδησσού και Κωνσταντινούπολης. Αποφασίστηκε να φτιάξουν κατά τόπους «υπό εταιρείες»
που με τους αποστελλομένους «Αποστόλους» ενεργούσαν την κατήχηση των εταίρων
και την είσπραξη των χρηματικών καταβολών για τον εξοπλισμό του Έθνους. Το 1818 η Αόρατη Αρχή μετονομάστηκε σε «Αρχή των
Δώδεκα Αποστόλων» και κάθε Απόστολος επωμίστηκε την ευθύνη μιας μεγάλης
περιφέρειας. Οι Απόστολοι της Φιλικής Εταιρείας ήταν δώδεκα και ορίστηκαν από
τον Σκουφά, όταν πήγε στην Κωνσταντινούπολη την άνοιξη του 1818.
1.
Γεωργάκης Ολύμπιος για τη Σερβία
2.
Βατικιώτης για τη Βουλγαρία
3.
Πεντεδέκας για τη Ρουμανία
4.
Λουριώτης για την Ιταλία
5.
Αναγνωσταράς για τα νησιά
του Σαρωνικού
6. Χρυσοσπάθης για τη Μεσσηνία (δημιούργησε ριζοσπαστικότερη μυστική οργάνωση - πιο πολιτική- που την ονόμασε: Μυστική Εταιρεία των Καλών Εξαδέλφων. Εντούτοις δεν πήρε μεγάλη διάσταση διότι παρενέβη ο Τσακάλωφ).
7.
Φαρμάκης για τη Μακεδονία και Θράκη
8.
Κροκίδας για την Ήπειρο
9.
Πελοπίδας για την Πελοπόννησο
10. Ιπατρος για την Αίγυπτο,
11. Κατακάζης για τη Νότια Ρωσία
12. Κυρ. Καμαρηνός για τον Πετρόμπεη της Μάνης (Εκτελέστηκε το 1820)
Το 1818 σχεδόν 200 μέλη είχαν μυηθεί στην Φιλική Εταιρεία. Μερικοί ήταν εξέχοντες προσωπικότητες όπως ο Παπαφλέσσας, ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Γιάννης Μακρυγιάννης και ο Φωτάκος. Αργότερα μυήθηκε ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, Δημήτρης Πλαπούτας και ο Μητροπολίτης Π.Π. Γερμανός Γ΄.
Η όλη διάρθρωση της Φιλικής
Εταιρείας στηρίχθηκε στα οργανωτικά πρότυπα των Καρμπονάρων και των
Ελευθεροτεκτόνων. Η ηγετική της ομάδα αποκαλείτο «η Αόρατος Αρχή» και
περιβλήθηκε από την πρώτη στιγμή με τέτοια μυστική αίγλη, ώστε να πιστεύεται
ότι συμμετείχαν σε αυτήν πολλές σημαντικές προσωπικότητες, όχι μόνον Έλληνες μα
και ξένοι, όπως ο τσάρος Αλέξανδρος Α΄ της Ρωσίας! Μόνο που ο Τσάρος Αλέξανδρος ήταν πιστός φίλος του Μέττερνιχ.
Ο Θοδωρής Κολοκοτρώνης παίρνει το όρκο της Φιλικής Εταιρείας
1820
Μέχρι το τέλος του 1820 είχαν μυηθεί χιλιάδες σε όλες
τις περιοχές και σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας αγρότες, κλέφτες, άρχοντες
και αριστοκράτες. Είχε γίνει μια ισχυρή ενωτική δύναμη για τους Έλληνες για τον
επικείμενο αγώνα.
Ο Ξάνθος αποφασίζει να απευθυνθεί στον Καποδίστρια. Μαζί του κρατούσε την συστατική επιστολή του Άνθιμου Γαζή προς τον Καποδίστρια. (Οι σχέσεις Γαζή - Καποδίστρια ήταν στενές από την εποχή της δράσης στο πλαίσιο της Φιλόμουσου Εταιρείας της Βιέννης.) Ο Καποδίστριας αρνήθηκε ξανά. Επικαλέστηκε την θέση του δίπλα στον Αλέξανδρο Α΄ και το ασυμβίβαστο αυτής με την θέση του αρχηγού. Ο Καποδίστριας ευχήθηκε ο Θεός να τους βοηθήσει αν αυτοί γνώριζαν κάποιον εναλλακτικό τρόπο δράσης.
Γράφει ο
Ξάνθος στα απομνημονεύματά του: «Απελπισθείς
ο Ξάνθος από τον Κόμητα έστρεψεν τον στοχασμόν του εις άλλον υποκείμενον
λαμπρόν ως τον Κόμητα επιτηδειότερον ίσως τούτου, τον Πρίγκιπα Αλέξανδρον
Υψηλάντην, ο οποίος έχαιρε της υπολήψεως και της ευνοίας του τσάρου». (7) Αποδέχτηκε την πρόταση τον Απρίλιο του 1820. Η παρόρμησή του μπορεί να οφείλεται στο ότι ήταν μόλις 28 χρονών όταν του ανέθεσαν
την ευθύνη του Γενικού Επίτροπου της Αρχής.
 |
Ο Υψηλάντης |
Πίστευε ο Ξάνθος ότι ο Υψηλάντης ως ανθυπολοχαγός του Ιππικού του Τσάρου θα μπορούσε να επηρεάσει θετικά τη στάση τη Ρωσίας. Είχε συνδέσεις με την Μολδοβλαχία οι οποίες θα μπορούσαν να βοηθούσαν στην υποκίνηση της επανάστασης εκεί. Στην Πίζα όμως όπου βρισκόταν ο Τσακάλωφ ο Αναγνωστόπουλος, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και ο Ιωάννης Καρατζάς ένιωσαν όλοι απογοητευμένοι και δυσαρεστημένοι. Ο Αριστείδης Ν. Χατζής στο βιβλίο του με τίτλο: Ο Ενδοξότερος Αγώνας γράφει " Και εδώ που τα λέμε, γιατί ο Υψηλάντης και όχι ο Καρατζάς; Ο Καρατζάς ήταν πρώην ηγεμόνας με διεθνές δίκτυο, διέθετε εμπειρία διακυβέρνησης σε μία από τις πιο επικίνδυνες περιοχές στην Ευρώπη, είχε χρήμα για ξόδεμα και περίμενε να του δοθεί μια δεύτερη ευκαιρία. Είχε για συμβούλους τον Ιγνάτιο και τον Μαυροκορδάτο και είχε μια αρκετά καλή σχέση συνεργασίας με τον Καποδίστρια. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης ήταν στρατιωτικός. Ήταν δίχως άλλο καλός πατριώτης και γενναίος άντρας αλλά αρκούσαν αυτά;" (σελ.443)
Ο Εμμανουήλ
Ξάνθος διατήρησε στενή συνεργασία με τον Υψηλάντη και έγιναν προσπάθειες για το
συντονισμό του έργου στις παραδουνάβιες ηγεμονίες.
Η εκκίνηση της Επανάστασης
Αποφασίστηκε ότι η έναρξη του αγώνα θα ήταν η Πελοπόννησος. Στη συνέχεια άλλαξε το σχέδιο και εκδόθηκε νέα διαταγή η οποία καθόριζε τόπο έναρξης το Ιάσιον της Μολδαβίας στις 14 Νοεμβρίου με ταυτόχρονη εξέγερση στην Πελοπόννησο. Πιθανόν να υπολόγισε τις στρατιωτικές δυνάμεις των ηγεμόνων της Μολδαβίας και Βλαχίας κατόπιν μύησης του Μιχαήλ Σούτσου. Όταν μαθεύτηκε ότι ο Υψηλάντης είχε αποφασίσει να ξεκινήσει την Επανάσταση στη Μολδαβία ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος είπε: "Δεν καταλαβαίνω, η Μολδαβία δεν είναι Ελλάδα!"
 |
| Τμήμα 4/101 Ο Τάφος του Μιχαήλ Σούτσου στο Α΄ Νεκροταφείο. |
Αναβάλλεται η εξέγερση για την άνοιξη του 1821. Αλλά η κατάσταση έχει πλέον ξεφύγει. και τα μυστικά της Φιλικής Εταιρείας συζητούντο δημοσίως. Πιεσμένος, ο Υψηλάντης αλλάζει ξανά ημερομηνία. Τελικά, στις 21 Φεβρουαρίου 1821 μπαίνει στην πόλη Ιάσιο. Πίστευε ότι θα ακολουθήσουν στον αγώνα οι Βλάχοι, οι Σέρβοι και οι Βούλγαροι αλλά διαψεύσθηκε. Ο Υψηλάντης παραδόθηκε στους Αυστριακούς και φυλακίστηκε για επτά χρόνια.
 |
| Ο Δημήτρης Υψηλάντης |
Ο Ξάνθος επέστρεψε στην Πελοπόννησο να ενώσει τις δυνάμεις του με τον αδελφό του Υψηλάντη, τον Δημήτριο με τον οποίο συνδέθηκαν φιλικά.
΄Εχει ενδιαφέρον ότι στην Πρώτη Εθνοσυνέλευση Επιδαύρου που έλαβε χώρα στις 20 Δεκεμβρίου 1821 έως 15 Ιανουαρίου 1822, δεν έγινε ούτε μνεία της προσφοράς της Φιλικής Εταιρείας. H οργάνωση που είχε προπαρασκευάσει την επανάσταση είχε τεθεί οριστικά στο περιθώριο.
Ο Ξάνθος μετακινήθηκε αργότερα στην Οδησσό, στη συνέχεια έμεινε στο Βουκουρέστι. Έμεινε για 6 χρόνια σε μοναστήρι εκεί και γύρισε πια στην Ελλάδα, το 1837, και το ίδιο έτος συγγράφει το «Υπόμνημα».
 |
Ιωάννης Φιλήμων
Ο Ξάνθος απαντά στον Φιλήμων
Προς μεγάλη έκπληξη του Ξάνθου ο εκδότης εφημερίδας, Ιωάννης Φιλήμων, το 1834 έγραψε στο δοκίμιό του ότι οι 3 ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας ήταν οι ακόλουθοι: Σκουφάς, Τσακάλωφ και Αναγνωστόπουλος (από την Ανδρίτσαινα) αντί του Ξάνθου.
Μετά το Υπόμνημα ο Ξάνθος συνέταξε τα "Απομνημονεύματα" (1845). Προβαίνει στην έκδοση των γραπτών αποδείξεων για τους ισχυρισμούς του, (ότι ήταν ιδρυτικό μέλος της Φιλικής Εταιρείας) δηλαδή και παραθέτει 168 έγγραφα, τα οποία αποτελούν πρωτογενές υλικό για την ιστορία της Εταιρείας και τη δράση του ίδιου αλλά και πολλών από τα πρώτα μέλη της, που έδρασαν κυρίως στις Ηγεμονίες και στη Ρωσία. Ο Ιωάννης Φιλήμων αποκαθιστά την προσωπικότητα του Ξάνθου, παραδεχόμενος ότι «υπέπεσεν εξ αγνοίας εις παραδρομάς τινας, ως προς το πρόσωπον του Ξάνθου ιδιαιτέρως».
Ο Βασιλιάς ΄Οθων το 1838 απένειμε στον Εμμανουήλ Ξάνθο τον Χρυσό Σταυρό του Σωτήρος «διά τας εκδουλεύσεις αυτού υπέρ της πατρίδος», ενώ το 1839 διορίστηκε διοικητής στην Ύδρα, θέση από την οποία γρήγορα απομακρύνθηκε. Υπηρέτησε ακόμα για επίσης λίγο διάστημα στο Ελεγκτικό Συνέδριο. Τέλος, γνωρίζουμε ότι το 1837 η ξεχασμένη Σεβαστή, η σύζυγος του Ξάνθου, πήρε Βεβαίωση από τις κρατικές αρχές που αναγνώριζε την προσφορά του συζύγου της ίσως παρέχοντας της κάποια οικονομική υποστήριξη.
Οι
ήρωες σπάνια έχουν καλό τέλος... Εντούτοις, αντισταθμίζεται με την εξιδανίκευση τους
στην ιστορία. Σήμερα ο Εμμανουήλ Ξάνθος είναι
μέρος του Πάνθεον των ηρώων της Ελληνικής Επανάστασης.
Ο ΧΑΡΤΗΣ
(6)
Νικόλαος Γαλάτης – Οι Φιλικοί Το πιθανότερο είναι ότι, όπως και τόσοι άλλοι Φιλικοί, να έβαζε χέρι στις εισφορές των μελών. Ο Τσακάλωφ κατηγόρησε τον Γαλάτη, ότι ζητούσε χρήματα από την Εταιρεία, και εάν δεν του έδιναν τα χρήματα άλλως θα τους πρόδιδε στην Πύλη. Δεν υπάρχει όμως απόδειξη γι’ αυτό. Λέγεται, επίσης, ότι ο Γαλάτης ήθελε να του δώσουν το Ταμείο και τα Αρχεία της Εταιρείας, για να είναι αυτός το Κέντρον. (4) Τότε κατά τον συγγραφέα Ελευθέριο Μωραϊτίνη-Πατριαρχέα οι Φιλικοί εγνωμοδότησαν για το θάνατό του. Κατά πως γράφει στο βιβλίο με τίτλο «Ο φιλικός Νικόλαος Γαλάτης», αυτό που καταδίκασε τον Νικόλαο Γαλάτη ήταν η αρχηγική φιλοδοξία, και «για να δικαιολογηθεί αυτός ο θάνατος κατασκευάστηκε ο θρύλος της προδοσίας». Πιστεύει ότι χωρίς αυτόν η Φιλική Εταιρεία θα ήταν απλά στο όνειρο των τριών ιδρυτών της. Αυτό δείχνει να συμμερίζεται και ο Κωστής Παπαγιώργης. Ο Νικόλαος Υψηλάντης στα απομνημονεύματα του, που παρουσιάστηκαν στη Γαλλική από τον Δ. Καμπούρογλου και μεταφράστηκαν κατόπιν από τον Πατριαρχέα, λέγει ότι, ο Γαλάτης εχάθη εξαιτίας της επιπολαιότητάς του, αλλά η μνήμη του πρέπει να είναι σεβαστή υπό των συμπατριωτών του, καθ’ όσον υπήρξε το πρώτο θύμα εις την προσπάθεια αυτών δια την απελευθέρωσιν του Έθνους.-blod lectures: Η Επανάσταση του 1821: Ιδεολογίες και Συγκυρίες (Στρογγυλό τραπέζι) με τους Θάνος Βερέμης, Βαγγέλης Καραμανωλάκης, Μιχάλης Κοπιδάκης Χρήστος Λούκος.
-Μαρία Ευθυμίου: Ιστορικός και Καθηγήτρια Πανεπιστημίου: Η Φιλική Εταιρεία στην Κωνσταντινούπολη.
- Νέα Εστία του Ε. Γ. Πρωτοψάλτη http://www.ekebi.gr/magazines/showimage.asp?file=104407&code=2344&zoom=800
http://www.fhw.gr/chronos/12/gr/1821_1833/politiki/06.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου