ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Ο ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ

 

1896 - 1960

Τμήμα 2/ 30B

«Ο δαίμονας της δημιουργίας τον συνεπήρε στο τέλος ολόκληρον και σφράγισε με τη φλόγα του όλη του τη ζωή, όλη του την ύπαρξη». Μανώλης Καλομοίρης

 

Πολλοί εξαίρετοι μουσικοί βρίσκονται στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών και μερικοί έχουν μνημεία που αποκαλύπτουν αυτό το γεγονός− υπάρχει ένα με το μουσικό πεντάγραμμο άλλο με την κιθάρα. Αλλά η στήλη του μνημείου του Δημήτρη Μητρόπουλου, του κήρυκα,  δεν είναι αποκαλυπτικός. Είναι  κομψό μέσα στην απλότητά του. Ο γλύπτης του μνημείου έγραψε πάνω στην πέτρα το όνομά του και τις ημερομηνίες γέννησης και θανάτου⸱ τίποτ΄ άλλο.  Το μνημείο του βρίσκεται ανάμεσα στον Ιωάννη Κωλέττη και τον Κίτσο Τζαβέλλα, των δύο ηρώων της Ελληνικής Επανάστασης. Όντως, εξέχοντες προσωπικότητες. Κοντά του είναι ο Κωνσταντίνος Κανάρης, ο Μιχάλης Τοσίτσας, ο Αδαμάντιος Κοραής και η φίλη του, η  Κατίνα Παξινού Ο άνθρωπος που έχει θαφτεί με αυτήν την λαμπρή παρέα ήταν πράγματι σπουδαίος διότι ο Δημήτρης Μητρόπουλος ήταν από τους μεγαλύτερους μαέστρους της ιστορίας παγκοσμίως.  

Δημήτρης Μητρόπουλος, Γλύπτης Θανάσης Απάρτης (1961)
έξω από το  Ωδείο Αθηνών 

Η ιδιοφυΐα του αναγνωρίστηκε εδώ και στην Ευρώπη πριν πάει στις ΗΠΑ το 1938 όπου έγινε πλέον πασίγνωστος και ο μοναδικός. Μεταξύ πολλών πραγμάτων, χάρη στον Δημήτρη Μητρόπουλο αναγεννήθηκε ο Μάλερ −εποχή αναγέννησης Μάλερ− χάρη στην στρατηγική του ως προς το πρόγραμμα ο Μητρόπουλος  κέρδισε περισσότερους ακροατές για τη μουσική εκείνη που, –κατά καιρούς και κατά τόπους– δεν είχε γίνει κτήμα των πολλών. Ήταν (και παραμένει) ο μόνος που αποτόλμησε εκτελέσεις έργων συγχρόνων συνθετών (Προκόφιεφ, Kρένεκ, Mαλιπιέρο, Pουσέλ κ.ά.).(1)

Στην Αμερική διετέλεσε ως Μουσικός Διευθυντής της Συμφωνικής Ορχήστρας της Μινεάπολης (1938-1949). Τότε η Συμφωνική Ορχήστρα της Μινεάπολης απέκτησε μια από τις πρώτες θέσεις των Αμερικανικών ορχηστρών. Αργότερα διετέλεσε ως Μουσικός Διευθυντής της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης (1949).

Ήταν κατά γενική ομολογία ευγενικός, μεγαλόψυχος, γοητευτικός και φιλάνθρωπος −πάντα έδινε σε ανθρώπους που είχαν οικονομική ανάγκη.  Κατά τη διάρκεια της καριέρας του καθοδήγησε πολλούς νέους μουσικούς όπως τον Λέοναρντ Μπερνστάιν.

Ο Μητρόπουλος ήταν ο πρώτος που παραμέρισε τη μπαγκέτα− χρησιμοποιώντας τα χέρια του και ολόκληρο το σώμα του.  Το στιλ του ήταν τόσο χαρακτηριστικό. Το κοινό τον αγαπούσε για τη δραματικότητα που προκαλούσε η μουσική του.

Εξηγεί ο μαέστρος Δημήτρης Μητρόπουλος, «Πρόκειται για τις τόσο απλές, καθιερωμένες κινήσεις των χεριών, με τις οποίες κάνει τις υποδείξεις στους μουσικούς· μπορούν να μαθευτούν μέσα σε μισή ώρα. H διεύθυνση ορχήστρας, όμως, είναι κάτι πολύ περισσότερο από αυτό. O μαέστρος είναι ένας οδηγητής και πρέπει να έχει γνώση της ψυχολογίας, να διαθέτει τις ιδιότητες εκείνες που είναι απαραίτητες για να γίνει κανείς καλός ηγέτης. Πρέπει να μπορεί να αποτελέσει ένα πρότυπο για τους μουσικούς των οποίων ζητά τη συνεργασία, να τους πείσει για την αφοσίωσή του και να είναι ικανός να τους μεταδώσει αυτή την αφοσίωση, αν θέλει να δουλέψει με επιτυχία μαζί τους. Με άλλα λόγια, βρισκόμαστε μπροστά σε απαιτήσεις που δεν διδάσκονται. Δεν πρόκειται για μια τεχνική διαδικασία που μπορεί να διδαχθεί». (2)

"Είχε σκουρόξανθα πυκνά μαλλιά, κορμί λεπτό και νευρώδες, εξαιρετικά γυμνασμένο από τις πεζοπορίες και τις ορειβασίες, που ποτέ, ακόμα και σε μεγάλη ηλικία, δεν σταμάτησε. Γοήτευε με την απλότητα, το ειλικρινές ανοιχτογάλαζο βλέμμα του, τη χειραψία του που ήταν θερμή κι εγκάρδια, από παλάμες πλατιές, με μακριά, δυνατά δάχτυλα." (3) 

Η ζωή του

Ο Δημήτρης γεννήθηκε στην Αθήνα με καταγωγή την Μελισσόπετρα Γορτυνίας της Πελοποννήσου. Ο πατέρας του είχε μαγαζί με δερμάτινα είδη επί της οδού Αγίου Μάρκου. Άγνωστο πως ξεπετάχτηκε από το πουθενά το μουσικό του ταλέντο γιατί στην οικογένειά του δεν είχε κανείς σύνδεση με τη μουσική, μόνον καταγωγή από κληρικούς. 

Ο Μητρόπουλος με τη μητέρα του

Ο Μητρόπουλος φοίτησε στη Βαρβάκειο Σχολή αλλά ήταν πολύ αδύνατος μαθητής. Η μητέρα του που είχε ανοιχτό μυαλό και τον έγραψε στο Ωδείο Αθηνών το 1910.  Εκεί άρχισε να φαίνεται το ταλέντο του όταν έπαιζε δικές του συνθέσεις για την οικογένειά του. Ο Δημήτρης Μητρόπουλος απέδωσε την επιτυχία του τα πρώτα χρόνια στην επιρροή της μητέρας του. Από μόνος του, ξανά και μακριά από οικογενειακές παραδόσεις,  διάλεξε σε νεαρή ηλικία, τον Άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης να χαράξει τον δρόμο της ζωής του. Τον αγαπούσε για την αλληλεγγύη του προς τα έμψυχα και τα άψυχα, για την ταπεινοφροσύνη του και την ποιητική του διάθεση. Η αντίδραση του Μητρόπουλου στην κακία ήταν η επιείκεια - συμπονούσε περισσότερο τους κακούς από τους δυστυχισμένους. (4)

Ωδείο Αθηνών 

Στο Ωδείο Αθηνών σπούδασε πιάνο με τον Γερμανό πιανίστα και παιδαγωγό, Ludwig Wassenhoven, και Ανώτερα θεωρητικά με τον Βέλγο συνθέτη, βιολονίστα και διευθυντή ορχήστρας, Armand Marsick. Πήρε χρυσό μετάλλιο για την ικανότητά του στο πιάνο από το Ωδείο Αθηνών, διάκριση που δόθηκε μόνο πέντε φορές στην ιστορία του Ωδείου. Συνέχισε τις σπουδές του ως υπότροφος του Ωδείου Αθηνών στις Βρυξέλλες (1920-21), όπου πήρε ιδιωτικά μαθήματα σύνθεσης από τον Paul Gilson και οργάνου από τον Alphonse Desmet.

Ο Μητρόπουλος  πήρε υποτροφία «μηνιαίαν χορηγίαν τοῦ φιλομούσου κ. Ἔμμ. Μπενάκη ἐκ δρ. πεντακοσίων (ἄρθ. 500) καί […] Ἀβερώφειον ὑποτροφίαν ἐκ δραχμῶν διακοσίων (ἀριθ. 200). (Πράξις Δ.Σ. 14.6.1920)».(5)

Ωδείο Αθηνών

Ο Δημήτρης Μητρόπουλος  το 1920 έγραψε για την Κατίνα Παξινού την Όπερα Αδελφή Βεατρίκη η οποία ανέβηκε στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς.  Θα ξανά συνεργαστούν  το 1937. Ο Μητρόπουλος τότε συνέθεσε τη μουσική για τον Ιππόλυτο του Ευριπίδη στο Ηρώδειο. Η Κατίνα Παξινού έπαιξε την Φαίδρα. Ο Αλέξης Μινωτής θα πει, «Ο χορός με το τραγούδι, ξαναβρήκε την ελληνικότητά του, κι αυτό χωρίς τον Μητρόπουλο δεν μπορώ να φανταστώ πως θα μπορούσε να ΄χει γίνει τόσον εγκαίρως».

Από το 1921 έως το 1924 εργάστηκε ως μουσικός εκγυμναστής και βοηθός του Erich Kleiber στην Κρατική Όπερα του Βερολίνου Unter den Linden. Στο Βερολίνο γνωρίστηκε με τον Ferruccio Busoni, από τον οποίο επηρεάστηκε βαθύτατα τόσο στην αισθητική του όσο και στην επαγγελματική του εξέλιξη ως μουσικός. (6)  

Στην Αθήνα διηύθυνε την Συμφωνική Ορχήστρα του Ελληνικού Ωδείου (1924-25), την Συμφωνική Ορχήστρα του Συλλόγου Συναυλιών (1925-27) και πάλι από το 1927 έως 1937  την Συμφωνική ορχήστρα του Ωδείου Αθηνών.

Tο 1930 πραγματοποίησε την πρώτη του εμφάνιση στο εξωτερικό, με την τριπλή ιδιότητα του μαέστρου, πιανίστα, και συνθέτη, προσκεκλημένος της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Βερολίνου. Ακολούθησαν η Γαλλική Ορχήστρα του Παρισιού, η Συμφωνική Ορχήστρα της Ακαδημίας της Σάντα Τσετσίλα, η Κρατική Φιλαρμονική της Μόσχας η Κρατική Φιλαρμονική του Λένινγκραντ, (7) η Ορχήστρα του Θεάτρου της Σκάλας του Μιλάνου, η Ορχήστρα των Συναυλιών Λαμουρέ κ.ά. Tο 1936 πήγε για πρώτη φορά στις H.Π.A., όπου διηύθυνε τη Συμφωνική Ορχήστρα της Βοστώνης, προσκεκλημένος του μόνιμου διευθυντή της Sergei Kussevitzky.

Σ. Κουσσεβίτσκι και ο Λ. Μπερνστάιν

Έκτοτε ο Κουσσεβίτσκι τον έβαλε στη μαύρη λίστα⸱ ενοχλήθηκε από την μεγάλη επιτυχία των εμφανίσεων του Δημήτρη Μητρόπουλου. Έπεισε μάλιστα το Δ. Σ. της ορχήστρας του να μην τον καλέσει τα επόμενα χρόνια. (8)  Στη Βοστώνη ήταν που γνώρισε τον Λέοναρντ Μπερνστάιν ο οποίος ήταν δευτεροετής στο Μουσικό Τμήμα του Χάρβαρντ. Υπήρχε ερωτική έλξη και η σχέση τους αναπτύχθηκε με την εγκατάσταση του Μητρόπουλου στη Μινεάπολη, το 1938. Γνωρίζοντας μάλιστα ότι έχει οικονομικό πρόβλημα ο Μπερνστάιν, ο Μητρόπουλος − που βοηθούσε οικονομικά όλο τον κόσμο −του έστελνε χρήματα. Αρχές Γενάρη του 1940 ταξίδεψε ινκόγκνιτο στη Νέα Υόρκη για να τον συναντήσει. 

Εντούτοις, τον Απρίλιο του 1940 ο Μητρόπουλος συμβουλεύει τον Μπερνστάιν να συνεχίσει τα μαθήματά του στο Curtis Institute of Music για την επόμενη χρονιά επικαλούμενος συνδικαλιστικούς λόγους. Ο Μπερνστάιν κατάλαβε ότι η πόρτα της Ορχήστρας της Μινεάπολης ήταν κλειστή για αυτόν και έστρεψε την προσοχή προς τον Κουσσεβίτσκι. Στα αρχεία υπάρχει η επιστολή του Μητρόπουλου με ημερομηνία 3 Μαρτίου 1951 (τρεις μήνες πριν από τον θάνατο του Κουσσεβίτσκι) όπου καθησυχάζει τους φόβους του Μπερνστάιν ότι τον αποφεύγει, «Δεν νομίζω ότι με χρειάζεσαι πλέον ή ότι με χρειάστηκες ποτέ. Αντιθέτως, εγώ ήμουν αυτός που κάποτε, πολύ παλιά, σε χρειαζόμουν για να εναποθέσω την υπερβολική μου στοργή». (9)

Λ. Μπερνστάιν και Δ.  Μητρόπουλος

Στη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης το 1940-41 άνοιξε με 14 συναυλίες. O κριτικός Oscar Thomson στην εφημερίδα “The New York Sun, 20/12/1940”,  επισημαίνει πως «από την εποχή του Τοσκανίνι, ποτέ μαέστρος της Φιλαρμονικής δεν χαιρετίστηκε με τέτοιους αλαλαγμούς ενθουσιασμού σαν αυτούς που ξέσπασαν μετά το τέλος της καταπληκτικής εκτέλεσης της Symphonia Domestica του Ρίχαρντ Στράους από τον Αθηναίο μαέστρο». Ο κριτικός, Henry W. Simon γράφει στην εφημερίδα, The New York Times, στις 20/12/1940: «…Είναι αυτός που ξέρει τι να ζητήσει από μια ορχήστρα και πώς να το πάρει. Αυτό φαίνεται από την πρώτη στιγμή, χάρη στη σταθερότητα των αποτελεσμάτων, που είναι τελείως διαφορετικά από εκείνα των δώδεκα και πλέον μαέστρων που έχω ακούσει να διευθύνουν το συγκρότημα». (10)

Απέκτησε την Αμερικάνικη Ιθαγένεια το 1946. Ωστόσο, τον πρώτο καιρό στην Αμερική ένιωθε μεγάλη νοσταλγία για την πατρίδα του. Για να κάνει πιο υποφερτή τη ζωή του στη ξενιτιά  καλούσε την πιστή φίλη του την Καίτη Κατσογιάννη. Η ίδια σε μια συνέντευξή της στην ΕΡΤ, είπε ότι τον πρώτο καιρό δεν ήθελε να γυρίσει στην Ελλάδα φοβούμενος ότι θα ξανά αρρωστήσει από νοσταλγία. Πράγματι,  λαμβάνοντας υπόψη ότι τα πρώτα χρόνια του έμεινε στη φοιτητική εστία και τα επόμενα του σπίτια του ήταν τύπου ξενοδοχείου μάλλον ένιωθε οικεία μόνο ήταν όταν βρισκόταν σε αίθουσες συναυλίας ή όταν έκανε ορειβασία. “Ανεβαίνω στα βουνά γιατί μ’ αρέσει να νικώ τα πράγματα, να τα κατακτώ. Κι όταν βρίσκομαι στην κορυφή ενός βουνού, νιώθω ένα αίσθημα ζωής, αλλά συγχρόνως κι ένα αίσθημα θανάτου. Και σας λέω ότι θα πεθάνω πέφτοντας από ένα βουνό…”. (11)

«Δημήτρης Μητρόπουλος – Ο μαέστρος που κατέκτησε τις κορυφές του Ολύμπου» https://hikingexperience.gr   

                                              

Την ίδια χρονιά το περιοδικό LIFE έγραψε ένα άρθρο στις 18/2/1946 για τον Δημήτρη Μητρόπουλο.  Ο δημοσιογράφος είχε εντυπωσιαστεί από την ασκητική ζωή του, την προτίμηση του για δευτεροκλασάτες ταινίες – οι ονομαζόμενες B movies−  , για το ότι άκουγε τζαζ (12) και την αγάπη του για την Cadillac του!  

Από αριστερά: Anahid Ajemian βιολί, Duke Ellington πιάνο και Δημήτρης Μητρόπουλος, σε πρόβα για το κονσέρτο Music for Moderns at Town Hall, τον Απρίλιο του 1957. Πηγή: Τhe New York Public Library .

O δημοσιογράφος μαζί με τον φωτογράφο του περιοδικού είτε δεν ήξερε να προστατέψει τον Μητρόπουλο είτε ήθελε να τον εκθέσει και τον έβγαλε φωτογραφία δείχνοντας τον Μητρόπουλο ημίγυμνο να μελετά μια παρτιτούρα και ότι είπε:  ότι, «η δουλειά του καλλιτέχνη είναι σαν αυτή της πόρνης· συνίσταται στο να κάνει άλλους ανθρώπους ευτυχισμένους αδιαφορώντας για το πώς αισθάνεται ο ίδιος». Ο Μητρόπουλος ήταν πράγματι ανυποψίαστος στα πολιτικά παιχνίδια στο χώρο της μουσικής, όπως ήταν απροετοίμαστος για τις ίντριγκες και την  προδοσία (Λ. Μπερνστάιν). (13)  

Ούτε θα γνώριζε ότι το  FBI  του ψυχρού πολέμου του είχε ανοίξει φάκελο. Αφορμή, μεταξύ άλλων, οι δηλώσεις του μετά από συναυλίες του στη Μόσχα:   «Μόλις πέρασα μερικές μέρες μέσα σ’ αυτό τον κόσμο άρχισα να νιώθω πως αυτή η μάζα κρύβει μέσα της πολλά μυστικά και γίνεται από μέρα σε μέρα πιο ενδιαφέρουσα (…). Οι νέοι καλλιτέχνες είναι αρκετά ανώτεροι από πολλούς μεγάλους καλλιτέχνες της Ευρώπης. (…) Το ενδιαφέρον των εργατών για την τέχνη, το θέατρο, τον κινηματογράφο είναι ανεπτυγμένο περισσότερο από όλες τις χώρες. Το θέατρο και οι κινηματογράφοι είναι γεμάτοι κάθε βράδυ (…) Το κράτος ενδιαφέρεται εξίσου για την κατασκευή ενός εργοστασίου με την ανύψωση του καλλιτεχνικού επιπέδου του κόσμου (…) Τα Ωδεία Μόσχας και Λένινγκραντ είναι τα μεγαλύτερα της Ευρώπης. (…) (14)

Εν τοιαύτη περιπτώσει, ο Μητρόπουλος δεν όφειλε τη φήμη του σε διαφημιστικούς μηχανισμούς, γεννήθηκε απ’ την πλατιά αναγνώριση του κοινού και το κοινό λάτρευε την πνευματικότητα του. Ο ίδιος σ' ένα άρθρο του έγραφε: «Μολονότι η μουσική έπαυσε να είναι λατρευτική, εξακολουθεί να εμπεριέχει αυτή την πνευματικότητα που μας επιτρέπει να πούμε, χωρίς κίνδυνο να υπερβάλουμε, ότι το να πάει κανείς σε μια συμφωνική συναυλία δεν διαφέρει πολύ από τον εκκλησιασμό... Αρέσκομαι να θεωρώ τον εαυτό μου ως έναν ιερέα που διακονεί αυτό το είδος του 'εκκλησιασμού'...» ( )

 Το 1949 συνεργάστηκε με τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης όπου παρέμεινε σε αυτή τη θέση έως το 1957.  

Το 1952 παθαίνει την πρώτη καρδιακή προσβολή.

Ελλάδα −Η αποθέωση

Ο Μητρόπουλος έμεινε δώδεκα συνεχόμενα χρόνια στην Αμερική πριν η Φιλαρμονική άρχισε να κάνει εμφανίσεις στην Ευρώπη.  Όπου και να πήγαιναν οι κριτικοί εκθείαζαν την ορχήστρα και τον μαέστρο της.  

Το 1955 ο Υπουργός Προεδρίας, ο Γ. Ράλλης  προσκάλεσε τον σκηνοθέτη Ντίνο Γιαννόπουλο από την Αμερική να δημιουργήσει το πρώτο Φεστιβάλ Αθηνών. Στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ για τον Οκτώβριο ήταν η Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης  με τον Δημήτρη Μητρόπουλο!

Οι δηλώσεις του Δημήτρη Μητρόπουλου  την επόμενη ημέρα της άφιξής του: «Θα ήθελα το όνειρο που ζω από χθες να μην τελειώση ποτέ» δήλωνε αποκλειστικά στα «Νέα» ο Μητρόπουλος. «Η καρδιά μου χτυπούσε πάντα για την Ελλάδα και πάντα ζούσα κοντά σας ιδίως, στις σκοτεινές και δύσκολες ημέρες του πολέμου» συνέχισε. «Μόλις άρχισε η περιοδεία της ορχήστρας το όνειρό μου ήταν πότε θα αντικρύσω τον ελληνικόν ουρανόν και πότε θα συναντήσω τις φιλικές και αγαπητές μορφές και είναι τόσο πολλές σ’ αυτόν τον τόπον…».(15)

Υπάρχει μια 10λεπτη ηχογράφηση από τη συναυλία  https://www.youtube.com/watch?v=yvh8mAZGeWA

Την Τετάρτη,  20 Νοεμβρίου 1957 οι εφημερίδες της Νέας Υόρκης βγήκαν με τον τίτλο: Ο Λέοναρντ Μπερνστάιν ορίζεται μουσικός διευθυντής της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης. Ο Μητρόπουλος απαντά γενναιόδωρα στην ανακοίνωση της Φιλαρμονικής «ότι παραιτείται με χαρά».  Για τη σεζόν 1957-58, η θέση του αρχιμουσικού μοιράστηκε ανάμεσα στον Μητρόπουλο και τον Λέοναρντ Μπερνστάιν. Από τη σεζόν 1958-59 ο Μπερνστάιν ανέλαβε τα καθήκοντα του αρχιμουσικού και Καλλιτεχνικού διευθυντή. Έως το 1960 ο Δ. Μητρόπουλος θα διευθύνει πλέον τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης ως προσκεκλημένος μαέστρος.

Την Τετάρτη, 2 Νοεμβρίου 1960 ο Δημήτρης Μητρόπουλος υπέστη την τρίτη και μοιραία καρδιακή προσβολή πάνω στο πόντιουμ της Σκάλας του Μιλάνου, στη διάρκεια δοκιμής της Τρίτης Συμφωνίας του Μάλερ. Ο Μπερνστάιν στην ανακοίνωση θανάτου του Μητρόπουλου έγραψε  «Ο θάνατος του Μητρόπουλου ήταν ένας  σπουδαίος και  όμορφος θάνατος  σε όλη την ιστορία». (16)

Είχε αφήσει γραπτές οδηγίες για την ταφή του. Η σορός του –σύμφωνα την επιθυμία του– αποτεφρώθηκε και στις 6 Νοεμβρίου στο Λουγκάνο της Ελβετίας.  Γράφει ο Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλος, στη κείμενο του, «Η θρησκευτική καταγωγή του Δημήτρη Μητρόπουλου»,  Η επιλογή του Μητρόπουλου για καύση ήταν απολύτως συνειδητή και πρωτοποριακή για την εποχή. Η ιδιωτική του οδός του επέβαλε την αποφυγή κάθε συμβατικού τέλους. Μένει αναπάντητο το ερώτημα: Γιατί "άνευ τελετής"; Η εξόδιος ακολουθία της Ορθόδοξης Εκκλησίας δεν εψάλη στον Δημήτρη Μητρόπουλο. Τον γόνο κατ' εξοχήν ιερατικής οικογένειας και πιστό άνθρωπο.»(17)

Με την Ελληνική Σημαία

Στο αεροδρόμιο ήταν παρατεταγμένη η πολιτική ηγεσία της Ελλάδας, εκπρόσωποι από το χώρο της τέχνης και πλήθος κόσμου. Αποχαιρέτησαν  τον μεγάλο μαέστρο σε μια λιτή τελετή που έγινε το απόγευμα της ίδιας μέρας στο θέατρο Ηρώδου του Αττικού. Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών έπαιξε χωρίς μαέστρο το “Πένθιμο εμβατήριο” από την Ηρωϊκή του Μπετόβεν. Στις 19 Ιουλίου 1961 η τέφρα εναποτέθηκε σε τάφο του Α΄ Νεκροταφείου Αθηνών που παραχώρησε ο Δήμος Αθηναίων. Δεν είναι οικογενειακός τάφος. Έχει ταφεί μόνος του. Για έναν άνθρωπο που χαρακτηρίστηκε ως τόσο μοναδικός στον μουσικό κόσμο είναι το πάνθεον του ενός. 

Γλύπτης: Θανάσης Απάρτης, Τοποθεσία: Δήμος Βυτίνας, Πελοπόννησος

 «Είμαι ένας άνθρωπος που επιζητεί την αγάπη· και την τέχνη μου ακόμα την χρησιμοποιώ προς αυτόν τον σκοπό. H καλλιτεχνική μου ζωή στάθηκε επιτυχής, επειδή εξέφραζε πάντα την ανάγκη επικοινωνίας και αγάπης ανάμεσα σε μένα και το ακροατήριό μου». Συνεπής στον σκοπό αυτό, βάδισε σε όλη του τη ζωή “με απογυμνωτική πειθαρχία, αμφιβολίες και ταπεινοσύνη”, (καθώς έγραφε στον φίλο του ποιητή Γιώργο Σεφέρη), δίνοντας στο αισθητικό περιεχόμενο της τέχνης του μια διάσταση καθαρά ανθρωπιστική ―περίπτωση όλο και σπανιότερη στην εποχή μας. (18)

Ενώ ο Γιώργος Σεφέρης είπε για τον Δημήτρη Μητρόπουλο: Ήταν να δεσπόζει απάνω σ' όλον αυτό τον κόσμο που απαρτίζει μιαν ορχήστρα· απάνω σ' όλα εκείνα τα όργανα· να κάνει, τέτοιο πλήθος, ένα μοναδικό όργανο, δικό του. Kαι να πλάθει, να οδηγεί και να εξαπολύει το συνεπαρμό. (19)

 

Εκθέσεις για το έργο του Δημήτρη Μητρόπουλου ανά τον κόσμο:

Το 1985 επί υπουργίας της Μελίνας Μερκούρης πραγματοποιήθηκε η Έκθεση με θέμα «Δημήτρης Μητρόπουλος – 25 χρόνια από το θάνατό του στη Μεγάλη αίθουσα της Ακαδημίας Αθηνών.

Το πιάνο του Δ. Μητρόπουλου· φεύγοντας ο Δ.Μ. οριστικά από την Ελλάδα (1938) το δώρισε στον Μάριο Βάρβογλη· η κόρη του συνθέτη κ. Ασημακοπούλου το παραχώρησε στο Ωδείον Αθηνών. (Από την Ιστοσελίδα: Δ. Μητρόπουλος 1896-1960)

Λόγω της επιτυχίας της Έκθεσης και χάρη στην πρωτοβουλία του Πρόξενου  της Ελλάδος στο Μιλάνο κ. Δημήτρη Κυπραίου  και της  Υπουργού Άννας Μπενάκη Ψαρούδα το 1993 φιλοξενήθηκε για ένα μήνα  στις πέντε αίθουσες του Μουσείου της Σκάλας του Μιλάνου.  Το 1995 το Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού οργάνωσε την επόμενη Έκθεση στη Βιέννη. Την ίδια χρονιά η έκθεση ταξίδεψε στη Νέα Υόρκη. Την επόμενη χρονιά πραγματοποιήθηκε στο Ναύπλιο, στην Καρδίτσα και στην Αθήνα.  Το 1997 στο Βόλο και στη Μόσχα. Το 2000 στη Σάμο, Κέρκυρα, Ιωάννινα και το 2006 στην Πάτρα. Πέρσι που ήταν τα 60 χρόνια από το θάνατό του δημοσιεύτηκαν στον ημερήσιο τύπο πολλά άρθρα για τον Δημήτρη Μητρόπουλο.

Το αναλόγιο μελέτης του Δ.Μ. από τα χρόνια της “Ελληνικής Περιόδου” (1924-1938), με την παρτιτούρα της 2ης Συμφωνίας του Γιοχάννες Μπραμς. Από την Ιστοσελίδα: Δ. Μητρόπουλος 1896-1960

Για την προσφορά του ως εκτελεστής-αναδημιουργός ο Δημήτρης Μητρόπουλος τιμήθηκε με τις πιο κάτω διακρίσεις:

Αριστείον Μουσικής της Ακαδημίας Αθηνών (1927)

Αξιωματικός του Τάγματος του Ιταλικού Στέμματος (1931)

Πρόεδρο Mέλος της Ακαδημίας Αθηνών (1933)

Iππότης της Λεγεώνας της Tιμής (1935)

Aργυρούς Σταυρός του Tάγματος του Σωτήρος

Tιμητικό Δίπλωμα του Πανεπιστημίου της Mινεζότα (1949)

Aξιωματικός της Λεγεώνας της Tιμής (1951)

Διδάκτωρ των Kαλών Tεχνών του Syracusse University (1951)

Διδάκτωρ της Μουσικής του Πανεπιστημίου του Σικάγου (1951)

Mετάλλιο Ά. Σαίνμπεργκ του Διεθνούς Συνδέσμου Συγχρόνου Mουσικής (1952)

Διδάκτωρ της Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου του Xάρβαρντ (1952)

Τιμητικό δίπλωμα του Συλλόγου των Μουσικοκριτικών της Nέας Yόρκης (1953)

Σταυρός των Tαξιαρχών του Tάγματος του Φοίνικος (1954)

Διδάκτωρ της Μουσικής του Πανεπιστημίου της Νέας Yόρκης (1955)

Mετάλλιο του Συλλόγου των Φίλων της Mουσικής, Aθήνα (1955)

O “Xρυσός Oρφέας” της πόλης της Mάντουα (1956)

Tιμητικό Δίπλωμα του Eθνικού Συμβουλίου Mουσικής / UNSESCO, H.Π.A. (1957)

Accademico onorario της Eθνικής Aκαδημίας της Aγ. Καικιλίας της Pώμης (1958)

Mετάλλιο της Πόλεως της Nέας Yόρκης (1958)

Eπίτιμος Eταίρος της Aκαδημίας Aθηνών (1959)

Xρυσό “Mετάλλιο Otto Nikolai” της Φιλαρμονικής της Bιέννης (1959)

Xρυσό “Mετάλλιο Γκούσταβ Mάλερ” της Διεθνούς Eταιρείας Γκ. Mάλερ (1960)

 

 Υποσημειώσεις:

(1)  Δρ. Απόστολος Κώστιος, Δημήτρης Μητρόπουλος (1896-1960),  Η “μοναδικότητα” του Έλληνα μουσικού, https://www.dimitrimitropoulos.gr/biographical/unique-why.html

(2) Στο ίδιο (1)

(3) Χρήστος Παρίδης HEROES Τα Γυμνά Χέρια του Δημήτρη Μητρόπουλο, 10.2.2013 Πηγή: www.lifo.gr 

(4) Παναγιώτης Αντ. Ανδριόπουλους, Η θρησκευτική καταγωγή του Δημήτρη Μητρόπουλου https://www.dimitrimitropoulos.gr/writings/from-for-dimitrimitropoulos.html?view=article&id=79=15=51

(5) Χάρης Ξανθουδάκης, Μητρόπουλος & Σιλελιανός https://www.dimitrimitropoulos.gr/2010-04-11-08-14-38/mitropoulos-sicelianos.html

(6) Στο ίδιο (1)

(7) Ο Οδυσσέας Δημητριάδης, «Η φιλία μου με τον Δημήτρη Μητρόπουλο» https://www.dimitrimitropoulos.gr/2010-04-11-08-14-38/gia4odiseadimitriadi.html (Λένινγκραντ)  «Το παρουσιαστικό του ήταν επιβλητικό. Δεν είχε πολλά μαλλιά και το μέτωπό του θύμιζε αρχαίο Έλληνα φιλόσοφο. Το βλέμμα του ήταν οξύ, οι κινήσεις ακριβείς, διηύθυνε χωρίς μπαγκέτα. Από τα πρώτα μέτρα της Φαντασίας έχασα την αίσθηση του χώρου και του χρόνου. Μόλις τελείωσε η ορχήστρα σηκώθηκε και άρχισε να τον χειροκροτεί όχι μόνο ως μεγάλο μαέστρο, αλλά και ως σημαντικότατο συνθέτη. Η σύνθεση του Μπαχ μεταμορφώθηκε κυριολεκτικά …και πολύ λυπούμαι που δεν σκέφτηκα τότε να ζητήσω την παρτιτούρα για να τη μελετήσω.  Σε άλλο σημείο γράφει ο Δημητριάδης: Η πρόβα τελείωσε με την Δεύτερη Συμφωνία του Σούμαν. Θεωρούσα πάντοτε το Σούμαν μεγάλο συνθέτη, ιδιαίτερα στα έργα του για πιάνο και στα τραγούδια του. Όμως οι συμφωνίες του δεν με εντυπωσίαζαν τόσο. Ο Μητρόπουλος με έκανε να αγαπήσω το Σούμαν ως συνθέτη συμφωνιών. Η μελέτη και ανάλυση της Δεύτερης Συμφωνίας ήταν τόσο μοναδική, ώστε ένιωθα να συντελείται ένα θαύμα μπροστά στα μάτια μου. Αλλά και η ορχήστρα έπαιζε με εκπληκτική ευχαρίστηση. Βέβαια επέτρεψε στον εαυτό του κάποιες μικρές επεμβάσεις. Ο Σούμαν δεν γνώριζε τόσο καλά την ορχήστρα, όσο το πιάνο και τη φωνή, και κάτι λείπει από τις ορχηστρικές παρτιτούρες του. Ο Μητρόπουλος βρήκε αυτό που λείπει και, χωρίς να αλλάξει ούτε μια νότα, μεταμόρφωσε το έργο. Αυτό φυσικά το εκτίμησε κατόπιν και το δύσκολο κοινό της Φιλαρμονικής, το οποίο χειροκροτούσε όρθιο επί πολύ ώρα τον Έλληνα μαέστρο σε όλες τις συναυλίες, πράγμα που συμβαίνει σπάνια.» (Ο Οδυσσέας Δημητριάδης ήταν μουσικός Ελληνικής καταγωγής.) 

(8) δρ Ηλίας Χρυσοχοϊδης, Δημήτρης Μητρόπουλος, Μια συμφωνική, ένα αφεντικό και δύο μνηστήρες  στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ: https://www.tovima.gr/2011/01/09/culture/dimitris-mitropoylos-mia-symfwniki-ena-afentiko-kai-dyo-mnistires/  Επιστολή του Δ. Μητρόπουλου στον Κουσεβέτσκι το 1946: «Αγαπητέ δρα Κουσεβίτσκι, πρέπει να ομολογήσω ότι είμαι πολύ βαθιά στενοχωρημένος μαθαίνοντας ότι σε έχω προσβάλει ξανά… από την άτυχη εκείνη χρονιά που είχες την καλοσύνη να με φέρεις στη χώρα αυτή, φοβάμαι ότι σου έχω προσφέρει μόνο προβλήματα και απογοητεύσεις. Αισθάνομαι ότι έχω τιμωρηθεί αρκετά. Σχεδόν τρεις φορές τώρα η διοίκηση της Συμφωνικής της Βοστώνης με έχει προσκαλέσει και [στη συνέχεια] ακυρώσει την πρόσκληση, σχεδόν εξευτελίζοντάς με. Δεν θα μπορέσω να κοιμηθώ ήσυχος ώσπου να σε πείσω ότι ποτέ δεν θέλησα ούτε να σε προσβάλω ούτε να σφετεριστώ τη θέση σου. Γνωρίζω τώρα αρκετά καλά ότι το ενδιαφέρον και η εκτίμησή σου για μένα έχουν παρέλθει και είμαι ευτυχής που το άτομο που έχεις διαλέξει είναι κάποιο για το μέλλον του οποίου τρέφω τις μεγαλύτερες ελπίδες. Είμαι ευτυχής που και εσύ ενδιαφέρεσαι γι΄ αυτόν και επιθυμώ από τα βάθη της καρδιάς μου να πετύχει το σχέδιό σου. Όσο για μένα, από τότε που είχα την τύχη να με προσκαλέσεις εδώ, έχω φτάσει σε μια θέση στον μουσικό κόσμο που, μια φορά στις τόσες, μου δίνει αρκετή ικανοποίηση για να συνεχίσω να κάνω το καλύτερο υπηρετώντας τη θεά της Μουσικής».

Σε επιστολή του προς την φίλη του Καίτη Kατσογιάννη της 13ης Ιανουαρίου 1947 ο Μητρόπουλος έγραφε τα εξής: «O μαέστρος (σ.σ. εννοεί τον Κουσεβίτσκι) έδειξε και πάλι τα δόντια του, ματαιώνοντας την πρόσκληση που μου είχε απευθύνει το Δ. Σ.. [...]. Όσο για τη Φιλαρμονική της Νέας Υόρκης, εκεί πάλι ο κ. Pοτζίνσκι δεν είναι και τόσο πρόθυμος να με καλέσει». https://www.dimitrimitropoulos.gr/2010-04-11-08-14-38/-q-q.html

(9) Στο ίδιο (8)

(10) δρ Απόστολος  Κώστιος, «Ο Τρωικός Πόλεμος», https://www.dimitrimitropoulos.gr/2010-04-11-08-14-38/-q-q.html

(11) https://hikingexperience.gr  Δημήτρης Μητρόπουλος – Ο μαέστρος που κατέκτησε τις κορυφές του Ολύμπου 

(12) Περισσότερα για την ενασχόληση του Μητρόπουλου με τζαζ: Φώντας Τρούσας,  Δημήτρης Μητρόπουλος: 60 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου αρχιμουσικού Η σχέση του με την τζαζ, τα δικά του σχετικά κείμενα και οι ηχογραφήσεις του. https://www.lifo.gr/articles/music_articles/301521/dimitris-mitropoylos-60-xronia-apo-ton-thanato-toy-megaloy-arximoysikoy. Η φωτογραφία είναι από το  συγκεκριμένο άρθρο. 

(13) William R.  Trotter, Priest of Music: The life of Dimitris Mitropoulos 2003. Ο συγγραφέας είναι ο βιογράφος του Δημήτρη Μητρόπουλου στην Αμερική. https://www.amazon.com/Priest-Music-Life-Dimitri-Mitropoulos/dp/0931340810

(14) Δημήτρης Μητρόπουλος Η  μουσική ιδιοφυΐα που κατέκτησε τον κόσμο:  2/11/2020 https://www.imerodromos.gr/dimitris-mitropoylos-i-moysiki-idiofyia-poy-katektise-ton-kosmo/ 

(15) Ισμη Μ. Τουλάτου «Ο Μητρόπουλος φεύγει, ο Καραμανλής έρχεται», https://www.tovima.gr/2016/07/29/culture/o-mitropoylos-feygei-o-karamanlis-erxetai/

(16) Leonard Bernstein: The death of Dimitri Mitropoulos was one of the great and beautiful deaths of all history: it was like a poem of Rilke, like the death of Socrates. Of Virgil, or even in a sense of Jesus. Utterly prepared for, invited and sacrificial. If it is true at all that the meaning of your life on earth is to be found on how we die then Mitropoulos is a legend for us all forever. (…) https://www.loc.gov/resource/musbernstein.100020096.0/?sp=2

(17) Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου, Η θρησκευτική καταγωγή του Δημήτρη Μητρόπουλου https://www.dimitrimitropoulos.gr/writings/from-for-dimitrimitropoulos.html?view=article&id=79=15=51

(18) Στο ίδιο (1)

(19) Μαρτυρίες: https://www.dimitrimitropoulos.gr/2010-04-11-08-14-38/gia1martyries.html