ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΣ

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΣ

Γεννημένος το  1788 or 90                                                    Απεβίωσε το 1825  

          

Τμήμα 1/160 

Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος ξεκίνησε ως στρατιώτης στο στρατό του Αλή Πασά των Ιωαννίνων, πολέμησε γενναία στον πόλεμο της Ελληνικής Επανάστασης, κατηγορήθηκε για έσχατη προδοσία, δολοφονήθηκε από τους δικούς του το 1825 και μετά θάνατον αποκαταστάθηκε η τιμή του. Η ζωή και ο θάνατος του υπογραμμίζουν τις ασάφειες, τα διφορούμενα συναισθήματα, τις οφθαλμοφανείς αντιφάσεις τα οποία χαρακτήρισαν τον μακρύ αγώνα μέχρι να δημιουργηθεί και να καθοριστεί  το νέο κράτος.

Νεανικά Χρόνια

Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, αρβανίτικης καταγωγής, γεννήθηκε στη δυτική Ελλάδα σε βενετοκρατούμενη περιοχή περί το 1790. Ο πατέρας του, ο Ανδρέας  είχε λάβει μέρος στην επανάσταση του Λαμπρου Κατσώνη,  συνελήφθη και πέθανε στις Οθωμανικές φυλακές το 1797.

Τα επώνυμα των οικογενειών ήταν κάπως ρευστά τότε και έτσι ο Οδυσσέας διάλεξε το ‘Ανδρούτστος’,  παρατσούκλι του πατέρα του ως δικό του − βαριά κληρονομιά.  Σύμφωνα με μια πηγή,  υπάρχουν περισσότερα τραγούδια για τον πατέρα του από οποιονδήποτε άλλο κλέφτη ή αρματολό. (1)

Ως νεαρός, ο Ανδρούτσος μαθήτευσε στην αυλή του Αλή Πασά των Ιωαννίνων και έγινε ένας καλός στρατιώτης στο στρατό του. Εκείνη την εποχή  ο φιλόδοξος Αλή Πασά μάχονταν  με την Υψηλή Πύλη, και έτσι δουλεύοντας κοντά στον Αλή ήταν αναμφίβολα σαν να λειτουργούσε ενάντια στα Οθωμανικά συμφέροντα. Ένας σημαντικός αριθμός των μελλοντικών αγωνιστών προερχόταν από τις σειρές του στρατού του  Αλή. Σε αυτό το περίεργο και εξωτικό περιβάλλον, ο Ανδρούτσος έμαθε νωρίς πώς να πλοηγεί στα επικίνδυνα ύδατα με τα διφορούμενα συναισθήματα και τις μεταβαλλόμενες συμμαχίες. Από το 1816 μέχρι το 1820 βρισκόταν στη Λιβαδειά κοντά στους Δελφούς. Το 1818 μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία που ήδη σχεδίαζε την απελευθέρωση της Ελλάδας.

Όταν ξέσπασε η επανάσταση το 1821, διέπρεψε στη Μάχη στο Χάνι της Γραβιάς τον Μάιο του 1821:

Ο Ομέρ Βρυώνης, στρατιωτικός στον Οθωμανικό στρατό αρχικά διέλυσε την Ελληνική  αντίσταση κοντά στις Θερμοπύλες. Συνέχισε με τους  8,000 άντρες και κατευθύνθηκαν νότια προς το  χωριό Μπράλο, με τη σκέψη να περάσει μέσα από το χωριό, να περάσει τον Κορινθιακό Κόλπο και να συνθλίψει την εξέγερση  των Πελοποννήσιων πριν εξελιχθεί η εξέγερση. Ο Ανδρούτσος, με τους λίγους πολεμιστές τους,  πήρε αμυντική θέση στο χάνι κοντά στη Γραβιά και εξανάγκασε τον Βρυώνη να καθυστέρηση την πορεία του μέχρι να έρθουν οι ενισχύσεις.

Αυτή η νίκη έδωσε στους Έλληνες το χρόνο να παγιώσουν την κατάσταση τους στην Πελοπόννησο, να κατακτήσουν την Τρίπολη, την πρωτεύουσα των Οθωμανών. Μετά από αυτή τη μάχη κατέλαβε τη θέση του Αρχηγού των όπλων της ανατολικής Ρούμελης.

Το επόμενο κατόρθωμά  του ήταν η κατοχή της Ακρόπολης των  Αθηνών στις 10 Ιουνίου 1822.  Η Ακρόπολη ήταν  ένα σημαντικό κέντρο των στρατιωτικών επιχειρήσεων για όλη την ανατολικό-κεντρική Ελλάδα. Εδώ ήταν που ο Ανδρούτσος διαφώνησε με τη νεοδημιουργηθείσα κυβέρνηση στην Πελοπόννησο δια του Υπουργού Εσωτερικών Ιωάννη Κωλέττη. Ο Κωλέττης είχε ζήσει στα Γιάννενα την ίδια εποχή με τον Ανδρούτσο. Ήταν γιατρός, από τα Γιάννενα και το 1822 και έβλεπε τον εαυτό του ως αρχηγός των δυνάμεων της Ρούμελης παρά του χαρισματικού και ανεξάρτητου Ανδρούτσου που τον θεωρούσε όχι καλύτερο από έναν κοινό απατεώνα όπου η αξιοπιστία και τα  κίνητρά του ήταν αμφισβητούμενα.

Ο Ανδρούτσος παραιτήθηκε από τη θέση του μετά από τις καταγγελίες του Κωλέττη και το 1823, αποσύρθηκε στη σπηλιά του, στη Μαύρη Τρύπα, στα βόρεια του Παρνασσού, κοντά στο χωριό Βελίτσα, όπου ανάλογα με την οπτική του καθενός, συνέχισε να πολεμά τους  Οθωμανούς, συνεργάστηκε μαζί τους, και/ή απλώς κρύφτηκε από την κεντρική κυβέρνηση.

Είχε πολλούς θαυμαστές. Ο Βρετανός  Εδουαρδος Ιωάννης Τρελώνυ, φίλος του Λόρδου Βύρωνα ήταν ένθερμος οπαδός του. Είχε παντρευτεί την ετεροθαλή, δεκατριάχρονη αδελφή του, ζούσε μαζί του στη σπηλιά, του έφερνε όπλα όποτε μπορούσε και υπερασπιζόταν τον Ανδρούτσο στον φίλο του τον Βύρωνα. Αλλά για την κεντρική κυβέρνηση είχε γίνει ανάθεμα. Προς το τέλος του 1824, δόθηκε εντολή στον  Ιωάννη Γκούρα  - ένας από τους παλιούς στρατιωτικούς συντρόφους του- να τον βρει και να τον συλλάβει.

Κάποιοι λένε ότι τον αλυσοδέσανε και τον έκλεισαν στη φυλακή στο κάτω μέρος του ψηλού Γουλά (πύργου) που υψωνόταν δεξιά στην είσοδο των Προπυλαίων της Ακρόπολης. Μετά στις 5 Ιουνίου 1825, πριν από τη δίκη, δολοφονήθηκε, - κτυπήθηκε, στραγγαλίστηκε και πετάχτηκε από τα τείχη της ακρόπολης. (2) Οι φύλακες του δήλωσαν ότι οι τραυματισμοί του προκλήθηκαν όταν προσπάθησε να ‘δραπετεύσει’. Θάφτηκε γρήγορα και ανεπίσημα κοντά στην Εκκλησία της Μεταμορφώσεως  (ένα Βυζαντινό στολίδι που ακόμα βρίσκεται εκεί).

Θαμμένος αλλά όχι ξεχασμένος …

Η Κληρονομιά του 

Αν υπήρχε χρηματιστηριακή αγορά για τους ήρωες, η τιμή του Ανδρούτσου είχε πέσει κατακόρυφα το 1825. Ο ιστορικός Τζορτζ Φίνλεϊ, ο οποίος είχε ζήσει την επανάσταση γνώριζε τον Ανδρούτσο και τον θεωρούσε μαζί με τους κλέφτες και τους αρματολούς όχι καλύτερο από τους κλέφτες. 

Εντούτοις, υπήρχε κάτι ρομαντικό και ηρωικό και ναι, και  πατριωτικό σε αυτές τις  ιδιάζουσες φυσιογνωμίες - τους άτακτους- που ακόμα και σήμερα οι Έλληνες νιώθουν συμπάθεια και εκτίμηση. Δίχως άλλο, εντυπωσιάστηκαν και οι εκπρόσωποι των ρομαντικών οι οποίοι τους δόξασαν στον πεζό λόγο καθώς και στην ποίηση. Χωρίς αυτούς, η Επανάσταση του ’21 δεν θα είχε ευδοκιμήσει ποτέ.

Η σπηλιά του ‘Οδυσσέα‘ υπό το πρίσμα του ρομαντισμού του  J. Skene  (odds and ends 

Οι γνώμες ακόμα διίστανται. Ένας σύγχρονος ιστορικός είπε ότι η νέα κυβέρνηση ελεγχόταν από  πολιτικούς και πλούσιους αξιωματούχους που ενδιαφέρονταν μόνο για την εξουσία που θα καταλάμβαναν μετά από τον πόλεμο. Από την άλλη, ο Βερέμης στο βιβλίο «Ελλάδα: Η Σύγχρονη Συνέχεια»  είναι εξίσου  απογοητευμένος για τους άτακτους  αγωνιστές σαν τον Ανδρούτσο: ‘η κατοχή της Ακρόπολης των Αθηνών ….φάνηκε να ευνοεί τις ηγετικές του επιδιώξεις του πανίσχυρου καπετάνιου. Μετά την παραλαβή του φρουρίου ο Ανδρούτσος…. συγκάλεσε …συνέλευση Αθηναίων, Θηβαίων και Λιβαδιτών  η οποία τον εξέλεξε «Αρχιστράτηγο» ανατολικής Στερεάς. Με 'ελευθέραν εκλογήν των πολιτών' ο νέος άρχοντας των Αθηνών ανέδειξε νέα δημογεροντία, φιλικά προσκείμενη στον ίδιο 'και γενικά συμπεριφερόταν όπως τον πασά που μόλις είχε αντικαταστήσει'.

Εν πάση περιπτώσει, 40 χρόνια μετά από τη δολοφονία του, η Ελληνική κυβέρνηση άλλαξε στάση απέναντί του. Το 1865, έγινε η εκταφή και ακολούθησε νεκρώσιμη ακολουθία στον Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών. 

Φαίνεται ότι η γυναίκα του τύπωσε προσκλήσεις με την μαύρη πένθιμη γραμμή. Τούτη τη φορά κηδεύτηκε με στρατιωτικές τιμές στο Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών. Το μικρό μνήμα βρίσκεται μόλις περάσεις το τμήμα Πολυτελείας και μπεις στο ‘παλιό’ νεκροταφείο. Είναι καλυμμένο με την Ελληνική σημαία και πάντα έχει λουλούδια.

Υποσημειώσεις

 (1) Κλέφτες  ήταν οι Έλληνες που είχαν χάσει τα πολιτικά τους δικαιώματα από την εισβολή των Οθωμανών και πήραν τα βουνά και έκαναν επιδρομές εναντίον των Οθωμανών και πολλές φορές και στους Έλληνες.   Οι Αρματολοί   ξεκίνησαν ως η απάντηση των Οθωμανών: να  προσλαμβάνουν Χριστιανού και να πιάνουν τους Κλέφτες. Οι δύο ομάδες είχαν πολλά κοινά και τα συμφέροντά τους και οι τίτλοι τους συγχωνεύονταν μέχρι που οι διαφορές ήταν δυσδιάκριτες).

(2) Άλλοι λένε ότι τον πέταξαν από τον Γουλά κάτω στο λιθόστρωτο του ναού της Απτέρου Νίκης.