ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΣ

1815 - 1891

Τμήμα 1/224

Εάν η μεγαλοπρέπεια ενός τάφου ήταν ανάλογο με το μέγεθος της επιρροής του ανθρώπου που τιμάται, τότε ο τάφος του ιστορικού Κ. Παπαρρηγόπουλου θα ανταγωνιζόταν το Ταζ Μαχάλ.

Ο Παπαρρηγόπουλος συνέδεσε ιστορικά στο βιβλίο του «Ἱστορία τοῦ Ἐλληνικοῦ Ἒθνους» την αρχαιότητα με τη νεότερη Ελλάδα μέσω του Βυζαντίου  θέτοντας τις βάσεις για τη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας  της νεοελληνικής κοινωνίας.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΠΑΡΡΗΓΟΠΟΥΛΟΣ

Κι όμως δεν ξεκίνησε την καριέρα του ως ιστορικός.

Η ζωή του:

Ο Παπαρρηγόπουλος γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1815. Με την έκρηξη της επανάστασης οι  Οθωμανοί σκότωσαν τον πατέρα του καθώς και συγγενείς του σε αντίποινα του Ελληνικού ξεσηκωμού. Η μητέρα του κατέφυγε στην Οδησσό με τα παιδιά της.  Εκεί ο Παπαρρηγόπουλος σπούδασε στο Λύκειο Ρισελιέ.

Το 1830 ο Παπαρρηγόπουλος ήρθε στην Ελλάδα μαζί με το όλο και αυξανόμενο κύμα των Ελλήνων του εξωτερικού.

Αρχικά οι ντόπιοι δεν αντέδρασαν με την μεγάλη συρροή των ομογενών άλλωστε μιλούσαν Ελληνικά και ήταν Χριστιανοί και… δεν φιλοδοξούσαν να μπουν στο δημόσιο τομέα. Είχαν δικά τους λεφτά έκτιζαν σπίτια όμοια με μικρά παλάτια και οι ντόπιοι ή οι αυτόχθονες − έβρισκαν κοντά τους μεροκάματα. Αλλά σιγά-σιγά τα αισθήματα άλλαξαν απέναντί τους. Και τους αποκαλούσαν ετερόχθονες. Έτσι, ο Μακρυγιάννης και ο Κολοκοτρώνης και τόσοι άλλοι ένιωθαν να απειλούνται από την παρουσία τους. Ήταν μορφωμένοι με ευρωπαϊκούς τρόπους και είχαν δικές τους ιδέες για την οργάνωση του τόπου και επήλθε η σύγκρουση μεταξύ τους. Κάποιοι την χαρακτήρισαν σύγκρουση συμφερόντων. Η διαμάχη ήταν σκληρή και ο Παπαρρηγόπουλος βρέθηκε στο επίκεντρο ως δημόσιος υπάλληλος του υπουργείου Δικαιοσύνης. Το 1845 απολύθηκε από το υπουργείο σύμφωνα με το Ψήφισμα της Α΄ Εθνικής Συνελεύεσεως σχετικά με τους αυτόχθονες. (1) (2)

Ένας ιστορικός γεννιέται ή κάθε εμπόδιο για καλό!

Το ίδιο έτος διορίστηκε καθηγητής ιστορίας στο Γυμνάσιο των Αθηνών.  Το πανεπιστήμιο του Μονάχου  τον ανακήρυξε  διδάκτορα και το 1851 διορίστηκε καθηγητής της Ιστορίας στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών προκειμένου να διδάξει «την από των αρχαιοτέρων μέχρι των σημερινών χρόνων τύχην του ελληνικού έθνους».

Η Εθνική ταυτότητα: Ζητήματα που είχαν προκύψει τότε

Για τους πατέρες του Ελληνικού έθνους η γλώσσα και η θρησκεία ήταν η ένδειξη της εθνικής ταυτότητας. Αρκετοί πολεμιστές δεν μιλούσαν Ελληνικά και υπήρχαν Χριστιανοί Ορθόδοξοι που δεν ήταν Έλληνες. Άλλη παράμετρος ήταν η ευθύγραμμη καταγωγή από τους Αρχαίους Έλληνες. Οι Φιλέλληνες πίστευαν ότι ο αρχαίος Ελληνικός πολιτισμός δημιούργησε τη βάση για τον δικό τους πολιτισμό και υποστήριξαν −  μερικοί μάλιστα πολέμησαν  − στην Ελληνική Επανάσταση για αυτόν ακριβώς το λόγο. Οι πρώτες Ελληνικές κυβερνήσεις προώθησαν αυτήν την ταυτότητα. Οι δρόμοι πήραν αρχαία ονόματα στην ελεύθερη Ελλάδα. Ακόμα κάποιοι πρότειναν να κτιστεί το παλάτι πάνω στην Ακρόπολη μην τυχόν και κάποιοι δεν το είχαν καταλάβει.

Οι δυσκολίες…

Για την ελίτ της Ευρώπης καθώς και των μορφωμένων Ελλήνων της διασποράς δεν άρμοζε η εικόνα των κατατρεγμένων Ελλήνων οι οποίοι δεν είχαν καθαρή Ελληνική γλώσσα. (3)    

Ακόμα χειρότερα τότε ο Γιάκομπ Φίλιπ Φαλμεράυερ υποστήριζε στο έργο του «Ιστορία της χερσονήσου του Μωρέως κατά τον μεσαίωνα» δηλαδή ότι ο ελληνικός πληθυσμός είχε εξαφανιστεί τον 6ο αι. μ.Χ., ύστερα από την κάθοδο σλαβικών φύλων, επομένως οι νεότεροι Έλληνες δεν είχαν καμία φυλετική συγγένεια με τους αρχαίους. Ο ιστορικός Παπαρρηγόπουλος διαφώνησε μαζί του.

Ο Παπαρρηγόπουλος απέδιδε μεγάλη σημασία στο Βυζάντιο. Πίστευε πως αποτελούσε τον συνδετικό κρίκο μεταξύ του αρχαίου και του νέου ελληνισμού. «Ἑλληνικόν ἔθνος ὀνομάζονται ὅλοι οἱ ἄνθρωποι, ὅσοι ὁμιλοῦσι τὴν Ἑλληνικὴν γλῶσσαν, ὡς ίδίαν αὐτῶν γλώσσαν.» 

Το ότι κατά τη διάρκεια του Κριμαϊκού πολέμου χρησιμοποιήθηκε το Βυζάντιο ως σύνθημα και η ανασύσταση της αυτοκρατορίας ως έκφραση της Μεγάλης Ιδέας αποδεικνύει ότι η αποκατάσταση και εδραίωση του Βυζαντίου στην ελληνική ιστορία είχε ήδη προχωρήσει και ακόμη περισσότερο, ότι ανταποκρινόταν στις ανάγκες τους.

Οι υποστηρικτές του Παπαρρηγόπουλου: Είναι χαρακτηριστικό ότι οι δημοτικιστές προσεταιρίζονται το Βυζάντιο. (4)

Οι επικριτές: Κάποιοι  ιστορικοί όπως ο Παύλος Καλλιγάς  κατέκριναν τον Παπαρρηγόπουλο για την ενσωμάτωση της Βυζαντινής ιστορίας πιστεύοντας ότι ήταν θρησκόληπτοι και συντηρητικοί. (5)

Ένα ιδρυτικό μέλος της "Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρίας των Θεσσαλών", ο Δημήτρης Τσοποτός, (6)  θεωρούσε ότι οι ελληνικές κοινότητες ήταν προϊόν του οθωμανικού φορολογικού συστήματος και ότι δεν υπήρχε κανένας συνδετικός κρίκος ανάμεσα στις κοινότητες του Βυζαντίου και της Νεότερης Ελλάδας. Άλλες επικρίσεις έγιναν από τοπικιστικό πνεύμα.

Παύλος Καλλιγάς

Πέραν όμως από τις επικρίσεις που δέχτηκε τότε ο Παπαρρηγόπουλος έθεσε τις βάσεις για τη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας της νεοελληνικής κοινωνίας. (7) 

Όπως επισημαίνει ο Κ.Θ. Δημαράς «Ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος ήθρε σε μια στιγμή όπου η ελληνική συνείδηση εζητούσε ένα συγκροτημένο κορμό ιστορικών θεωριών …και παρουσίασε αυτό που εζητούσε εκείνην την ώρα το εθνικό συλλογικό σώμα.» (8)

Τα έργα του δεν διαβάζονται τόσο πολύ σήμερα αλλά θα ήταν χρήσιμο να διαβάσετε την εισαγωγή του στην Ιστορία για να πάρετε μια γεύση από τη φύση του διαλόγου του 19^ου αιώνα.

Άγαλμα του στο Ζάππειο

Ο Χάρτης

Υποσημειώσεις και Πηγές:

1)"Περί των γενικών δικαιωμάτων των κατοίκων της Επικράτειας της Ελλάδος"  Βλ.http://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/f3c70a23-7696-49db- 9148f24dce6a27c8/syn06.pdf.

2) Στους ετερόχθονες συμπεριλαμβάνονται τα ονόματα Συγγρός, Τοσίτσας, Σίνας και Αβέρωφ και τόσοι άλλοι και τιμούνται ετησίως στις 30 Σεπτεμβρίου ως Εθνικοί Ευεργέτες τις χώρας μας.

3)Από το κείμενο μας για τον  Αδαμάντιο Κοραή. «Έτσι, διαμόρφωσε ένα γλωσσικό όργανο κατάλληλο για την πνευματική ανάπτυξη των Ελλήνων: την καθαρεύουσα - τον καθαρισμό από ξένες και ιδιωματικές λέξεις και την γενικότερη «διόρθωση». Ήταν συνεπής με την γραμματική  και την διαίσθηση της ομιλούμενης γλώσσας αλλά συνδύασε  τα καλύτερα στοιχεία από τα αρχαία Ελληνικά που ήταν εξάλλου και η φυσική κληρονομία των Ελλήνων. Η παιδεία και η καθαρεύουσα ήταν τα κλειδιά.  Για τον Κοραή η καθαρεύουσα ήταν προϋπόθεση για τον αυτοπροσδιορισμό των Ελλήνων.»
4), 7), 8): http://thesis.ekt.gr/thesisBookReader/id/30368#page/47/mode/1up  της Μαυρομιχάλη Ευθυμίας, 1999, Ο γλύπτης Δ. Φιλιππότης και η εποχή του.
5)

Τμήμα 2/41  Γλύπτης: Γεώργιος Μπονάνος

6)

Τμήμα 2/254  Γλύπτης  Δ. Φιλιππότης

Για τον Παπαρρηγόπουλο το ζήτημα των ετεροχθόνων ήταν προσωπικό λόγω ότι ήταν και ο ίδιος  ομογενής.