Athens First Cemetery in Greek: ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΡΟΙΔΗΣ και η πένα του

Παρασκευή 1 Ιουνίου 2018

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΡΟΙΔΗΣ και η πένα του

1836 -1904

«Έκαστος τόπος έχει την πληγήν του: Η Αγγλία την ομίχλην, η Αίγυπτος τας οφθαλμίας, η Βλαχία τας ακρίδας και η Ελλάς τον πατριωτισμό/ τους Έλληνας/ την Μεγάλη Ιδέα.» (1)

Ο Εμμανουήλ Ροΐδης ήταν ένας σημαντικός λογοτέχνης και δοκιμιογράφος του 19ου αιώνα. Διανοούμενος, άριστος χειριστής του λόγου, μεταφραστής, φιλαναγνώστης, φιλότεχνος, πάντα με χιούμορ − ένας καυστικός παρατηρητής της εποχής του. Ενίοτε άδικος με την κριτική του και απίστευτα συντηρητικός στο θέμα του φεμινισμού. Κάποιοι έχουν πει ότι η όρασή του σκοτείνιασε με τη φτώχια και την σταδιακή μείωση της ακοής του. Μάλλον ο ρόλος του παρατηρητή ταίριαζε στην πολυσύνθετη προσωπικότητά του από την αρχή.

Η ζωή του

Ο Εμμανουήλ Ροΐδης γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου το 1836 από εύπορους και αριστοκρατικής καταγωγής γονείς της Χίου.

Στα έξι του μετακόμισαν αρχικά στην Ιταλία λόγω του διορισμού του πατέρα του σε μεγάλο εμπορικό οίκο της εποχής και μετέπειτα στη Γένοβα όπου ο πατέρας του υπηρέτησε ως Γενικός Πρόξενος της Ελλάδας.

Το 1849 ο Ροΐδης επέστρεψε στην Σύρο όπου σπούδασε εσωτερικός στο ελληνοαμερικανικό λύκειο του Χρήστου Ευαγγελίδη. Συμμαθητής του ήταν ο Δημήτριος Βικέλας που αργότερα έγινε ο πρώτος πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής (O Βικέλας μας ενέπνευσε για αυτό το ιστολόγιο). Οι δύο συμμαθητές μαζί εξέδιδαν μια εβδομαδιαία χειρόγραφη εφημερίδα με τον τίτλο Μέλισσα.

Το 1855 ο Ροΐδης ταξίδεψε στο Βερολίνο όπου σπούδασε λογοτεχνία και φιλοσοφία για δύο χρόνια και παράλληλα ακολουθούσε θεραπεία για τη βαρηκοΐα του, που εκείνο το διάστημα άρχισε να οξύνεται.

Το 1857 μετακόμισε στην Μπραϊλα της Ρουμανίας και εργάστηκε στο εμπορικό και χρηματιστηριακό γραφείο του θείου του, από τη μητρική γραμμή, του Δημήτρη Ροδοκοκινάκη. Το 1859 επέστρεψε στην Ελλάδα αποφασίζοντας να ασχοληθεί με τα γράμματα. Ήταν κοσμοπολίτης, ωραίος, μετρίου αναστήματος. Τα σπορ του ήταν η ξιφασκία, τα άλογα και οι γυναίκες. Το σπίτι του βρισκόνταν επί της Φιλελλήνων.

Το 1860 εξέδωσε τη μετάφραση του Οδοιπορικού του Σατωβριάνδου. Το 1861 άρχισε να δημοσιογραφεί στην εφημερίδα Αυγή.

Ο Ροΐδης ήταν ο πρώτος που μετέφρασε στα Ελληνικά τα έργα του Μπωντλέρ, του Πόε, του Στίρνερ και του Ντοστογιέφσκι.

Στην ακμή της Α΄ Αθηναϊκής Σχολής, το 1866, εκδίδει το βιβλίο του «Η Πάπισσα Ιωάννα» έργο μέσα από το οποίο σατιρίζει τον κλήρο της Δυτικής Εκκλησίας την περίοδο του Μεσαίωνα. Η υπόθεση του έργου είναι ένας θρύλος του 9ου αιώνα για μια γυναίκα που κατάφερε να ανέλθει στον παπικό θρόνο, έμεινε έγκυος και γέννησε κατά τη διάρκεια μιας λιτανείας, οπότε και πέθανε. Το βιβλίο είχε τεράστια επιτυχία και προκάλεσε θύελλα και μεγάλο σκάνδαλο με τον αθυρόστομο σαρκασμό του.

Ο κληρικός Μακάριος ο Καρυστίας επιτέθηκε με άρθρα του στο τύπο της εποχής εναντίον του Ροΐδη και ακολούθως η Ιερά Σύνοδος χαρακτήρισε το έργο του «κακόηθες και βλάσφημον» και αφόρισε το βιβλίο και ζήτησε από το κράτος την απαγόρευση της κυκλοφορίας του.

Ο Ροΐδης απάντησε με χιούμορ στον αφορισμό (υπογράφοντας με το ψευδώνυμο Διονύσιος Σουρλής στην εφημερίδα «Αυγή» το 1866):

«Ο κύριος εισαγγελεύς ουδ' απάντησιν έδωκεν, και οι δικασταί απεκρίθησαν γελώντες ότι αφού το βιβλίον είναι αφορισμένον, δεν δύνανται να το αναγνώσουσιν δια να το δικάσωσιν», ανέφερε χαρακτηριστικά.

Το βιβλίο επανεκδόθηκε πέντε φορές. Μόνον ο Ροΐδης κατάφερε να γίνει γνωστός στο εξωτερικό με το έργο του το οποίο μεταφράστηκε στα Ρωσικά, Ιταλικά, Γερμανικά, Γαλλικά, Δανικά και Αγγλικά!

Ο Ροΐδης τα επόμενα χρόνια συνεργάστηκε με γαλλόφωνες εφημερίδες La Grèce και L' Independence Hellenique ενώ το 1870 έγινε Διευθυντής της εφημερίδας La Grèce.

Τα Λαυρεωτικά

Το 1873 με τα Λαυρεωτικά ο Ροΐδης παρασύρθηκε από τη μανία του εύκολου κέρδους και έχασε σχεδόν όλη την περιουσία του που είχε επενδύσει σε μετοχές της Εταιρίας Λαυρίου (δείτε: Ανδρέας Συγγρός) και της Πιστωτικής. Έτσι αναγκάστηκε να ζήσει αποκλειστικά από το πνευματικό του έργο.

Το 1875 ο Ροΐδης μαζί με τον Θέμο ΄Αννινο επεμβαίνουν δραστικά στο δημόσιο βίο με την έκδοση της σατυρικής εφημερίδας με τίτλο Ασμοδαίος (Βιβλικό δαιμόνιο) όπου είχε τη δυνατότητα να σχολιάζει την δημόσια και πολιτική ζωή της Ελλάδας. Υπέγραφε πολλές φορές με τα ψευδώνυμα, όπως έκανε ο Βολταίρος, (έχουν καταμετρηθεί συνολικά 32-34 ψευδώνυμα) «Θεοτούμπης», «Σκνίπας», και πολλά άλλα παρόμοια.

Καυτηρίαζε τη κομματική συναλλαγή της εποχής του, υποστηρίζοντας όμως αρχικά την πολιτική του Χαρίλαου Τρικούπη. Το 1878 έγραψε άρθρο για τον Χαρίλαο Τρικούπη με τίτλο «Γεννηθήτω Φῶς» και επιτέθηκε στην πολιτική του Θεόδωρου Δηλιγιάννη μέσω του άρθρο του.
Επί κυβέρνησης Τρικούπη ο Ροΐδης διορίστηκε έφορος και διευθυντής στην Εθνική Βιβλιοθήκη, στην οποία εργαζόταν κατά την διάρκεια των κυβερνήσεων Τρικούπη, ενώ απολυόταν από τον Δηλιγιάννη. Συμμετείχε ενεργά στην συγγραφική ομάδα των περιοδικών «Παρνασσός» και «Εστία» και εργάστηκε στην φιλο-Τρικουπική εφημερίδα «Ώρα».

Μετέπειτα, όταν έχασε ο Τρικούπης, έγραψε «Κατέπεσε ο κολοσσός» γράφοντας ένα αντί-Τρικουπικό άρθρο.

΄Εριδες

Το 1877 ο Ροΐδης ήταν εισηγητής της κριτικής επιτροπής στον διαγωνισμό του συλλόγου «Παρνασσός». Στην ομιλία του απέρριψε την ποιητική αξία όχι μόνο των υποβληθέντων στον διαγωνισμό έργων αλλά γενικότερα της ελληνικής ποιητικής παραγωγής της εποχής. Απουσίαζε, είπε, η κατάλληλη «περιρρέουσα ατμόσφαιρα». Ο Άγγελος Βλάχος απάντησε με την ομιλία «Περί νεωτέρας ελληνικής ποιήσεως και ιδίως περί Γεωργίου Ζαλοκώστα», στην οποία αντέκρουσε τις απόψεις περί της δημιουργίας του ποιητή υπό την επίδραση του κοινωνικού και πνευματικού περιβάλλοντος, υποστηρίζοντας ότι οι ποιητές με ταλέντο γεννιούνται και ότι το έργο είναι αποτέλεσμα ποιητικής ευφυΐας και όχι επίδρασης της κοινωνίας. Ακολούθησαν δύο μελέτες του Ροΐδη υποστηρίζοντας τις θέσεις του και ο Άγγελος Βλάχος απάντησε με δυο δικά του έργα.

Το 1890 επιτέθηκε στη νέα γενιά, στη γενιά του 1880, και συγκεκριμένα στο Δημητρίο Κόκκο. Ο Σουρής στη συνέχεια του επιτέθηκε φτάνοντας στα άκρα ενώ ο Παλαμάς απάντησε σημειώνοντας πως ο Ροΐδης δὲν έχει τὴν απαιτούμενη διορατικότητα γιὰ να εκτιμήσει τὸ καινούργιο.

Ο Ροΐδης και οι γυναίκες

Όταν η Καλλιρρόη Παρρέν εγκαινίασε τη γυναικεία δημοσιογραφία στην Ελλάδα με την έκδοση της εφημερίδας Εφημερίδος των Κυριών ο Εμμανουήλ Ροΐδης δεν της χαρίστηκε. Εκείνος αρεσκόταν στις υποτιμητικές εκτιμήσεις για τον ρόλο της γυναίκας, υποστηρίζοντας πως οι κυρίες που εξασκούν ανδρικά επαγγέλματα, όπως αυτά του γιατρού, του δικηγόρου και του δημοσιογράφου, αγγίζουν τα όρια της γελοιότητας και ότι μόνο δύο δουλειές αρμόζουν στις γυναίκες: η νοικοκυρά και η εταίρα.

Το άρθρο του στην εφημερίδα ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ 28.4.1896 με τίτλο «Αι γράφουσαι Ελληνίδες»

Όμως ούτε η Παρρέν δεν μασούσε τα λόγια της και του απαντούσε από τις στήλες της εφημερίδας ότι δεν έχει ιδέα από γυναίκες, χαρακτηρίζοντάς τον ξοφλημένο φύλακα άγγελο του παλαιού καθεστώτος αλλά και σωστό αναχρονισμό!

Θυμίζει τον διάλογο που είχε ο Αυτοκράτορος Θεόφιλος με την Κασσιανή «Εκ γυναικός τα χείρω.» «Kαι εκ γυναικός τα κρείττω.» ...

(Υπήρχαν αρκετοί προοδευτικοί άνδρες που αντιμετώπισαν με συμπάθεια τα γυναικεία θέματα και συμπαραστάθηκαν. Ανάμεσα σε αυτούς ο Παλαμάς, ο Ραγκαβής και ο Καρκαβίτσας.)

Γλώσσα

Ο Ροΐδης είχε μεγάλη αγάπη για τον Αδαμάντιο Κοραή (επηρεασμένος από τον δάσκαλο του τον Κωνσταντίνο Ασώπιο και ανήκε στην ομάδα λογίων οι οποίοι αντιμετώπιζαν τα ζητήματα επηρεασμένοι από το κλίμα του θετικισμού και του επιστημονισμού.

Ήταν υπέρ της δημοτικής γλώσσας − ενώ έγραφε κι ο ίδιος ως το τέλος στην καθαρεύουσα – με εξαίρεση το παραμύθι «Η Μηλιά» – και θεωρούσε το πρόβλημα της «διγλωσσίας» εθνική συμφορά και επέρριπτε στους λογίους την ευθύνη για αυτό. Θεωρούσε τη δημοτική γλώσσα ισάξια της καθαρεύουσας σε πλούτο, ακρίβεια και σαφήνεια και πρότεινε για τη λογοτεχνική γλώσσα την σταδιακή απλοποίηση της καθαρεύουσας και τον εμπλουτισμό της δημοτικής ώστε τελικά να «συναντηθούν» σε μια γλώσσα. Ολα τα κείμενά του για τη δημοτική γλώσσα τα έγραψε στην καθαρεύουσα...

Μερικά αποφθέγματα του Ροϊδη :

· Απαραίτητος όρος αρμονικής συμβιώσεως με γυναίκα φιλάρεσκον είναι ν’ αποκρύπτη τις επιμελώς δύο τινά: τα εννέα δέκατα της αγάπης του και το ήμισυ τουλάχιστον της περιουσίας του.

· Σέβομαι τους νεκρούς, και όταν ακόμη είναι ζωντανοί.

· Ο Έλλην προτιμά συνήθως την ομαλωτέραν οδόν, έστω και άγουσαν εις βάραθρον.

· Γνωρίζει δώδεκα τρόπους να προσπορίζεται χρήματα εκ των οποίων ο τιμιότερος είναι η κλοπή.

Ο Τάφος του

Ο Ροΐδης πέθανε φτωχός και αυτό δεν αποτελεί καλό οιωνό για το Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών. Είχα (Λίντα Θεοδώρου) χάσει κάθε ελπίδα ότι θα βρω τον τάφο του μα τελείως τυχαία πρόσεξα έναν απλό σταυρό με το όνομά του μέσα στον οικογενειακό τάφο του Παπαδημητρίου. Χάρηκα πολύ διότι πραγματικά ήθελα να γράψω την ιστορία του.

Ο Χάρτης: