ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ ΧΑΛΕΠΑΣ, Ο ΓΛΥΠΤΗΣ

1851 - 1938 

  

                        

Μπορείς να πεις ότι ο Γιαννούλης Χαλεπάς γεννήθηκε γλύπτης. Γεννήθηκε μέσα σε οικογένεια φημισμένων και εύπορων μαρμαρογλυπτών της Τήνου. Ο πατέρας (1) του είχε εργαστήρια  στο Βουκουρέστι, στον Πειραιά και στην Τουρκία.  Από πολύ νωρίς o Χαλεπάς απέκτησε διακεκριμένη θέση ως καλλιτέχνης με την ‘Κοιμωμένη’ του, ένα μνημείο που αγαπήθηκε και είναι σύμβολο του Πρώτου Νεκροταφείου της Αθήνας.

Ο νεαρός Χαλεπάς γράφτηκε στο Σχολείο των Τεχνών το 1869 και μαθήτευσε υπό τον νεοκλασικιστή Λεωνίδα Δρόση. Το 1873 έφυγε για το Μόναχο με υποτροφία του Πανελληνίου Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου, για να συνεχίσει τις σπουδές του στην Ακαδημία Καλών Τεχνών με δάσκαλο τον Max Ritter. Ακόμα μαθητής στο Μόναχο ο ταλαντούχος Χαλεπάς βραβεύεται για τα δύο έργα του:

Το παραμύθι της Πεντάμορφης

Και τον Σάτυρο που παίζει με τον Έρωτα, τα οποία παρουσίασε στην Έκθεση των Αθηνών το 1875.  

Ο Σάτυρος που παίζει με τον Έρωτα (1875-1877) βρίσκεται στην Εθνική Γλυπτοθήκη στο Γουδί

Επίσης παρουσίασε το ανάγλυφο με τίτλο Φιλοστοργία στην Έκθεση των Αθηνών.(1875)

Τμήμα 1/135

Τα ανάγλυφα είναι ένας τομέας της γλυπτικής που θεωρείται από μερικούς το δυσκολότερο. Για πολλούς γλύπτες παίρνει χρόνια προσπάθειας να αποκτήσουν την τέχνη να δημιουργήσουν την αίσθηση του βάθους χρησιμοποιώντας τη σκίαση και το φως. Όμως, η Φιλοστοργία έχει όλη την τέχνη των αρχαίων Ελλήνων μαστόρων.

Το 1877, στα 26 χρόνια του Χαλεπά, το Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών εμπλουτίστηκε με τη θρυλική πλέον Κοιμωμένη. Υπάρχουν έξι Κοιμωμένες στο Πρώτο Νεκροταφείο, αν και έχουμε βρει μόνο τις 5 - όλες ωραίες με τον τρόπο τους, αλλά καμία σαν του Χαλεπά - το γερμένο πρόσωπό της, τα μισάνοιχτα χείλη, ο τρόπος που τα πόδια της φαίνονται ότι μόλις πριν από δευτερόλεπτα άλλαξαν θέση και το ντραπαρισμένο σεντόνι- όλα μαρτυρούν μια απερίγραπτη γαλήνη.

 Βρίσκεται στον κεντρικό δρόμο περπατώντας προς την εκκλησία του  Αγίου Λαζάρου.

Πολλοί πηγαίνουν στο Πρώτο Νεκροταφείο μόνο και μόνο να δουν την Κοιμωμένη  και να της αφήσουν μερικά λουλούδια ή να της τοποθετήσουν ένα τριαντάφυλλο στο χέρι της. Το μνημείο είναι της Σοφίας Αφεντάκη, μια νεαρή κοπέλα που πέθανε από φυματίωση στα δεκαοκτώ της. Έχουν γραφτεί διάφορες ιστορίες  για τον πρόωρο θάνατό της. (2)

Κοντινή φωτογραφία

Το 1877 ο Χαλεπάς εκδήλωσε τα πρώτα συμπτώματα ταραγμένης ψυχικής κατάστασης. Τα συμπτώματά του ήταν ανησυχητικά - τάσεις αυτοκτονίας, ξεσπάσματα θυμού - ενώ κατέστρεφε τα έργα του. Ο  πατέρας του τον πήγε στην Ιταλία για να αναρρώσει αλλά μόλις επέστρεψαν στην Ελλάδα τα συμπτώματά του επανήλθαν. Το 1888 οι γιατροί διέγνωσαν ‘άνοια’ και στάλθηκε στην ψυχιατρική κλινική στην Κέρκυρα.  Εκεί οι γιατροί απαγορεύουν να σχεδιάζει ή να πλάθει πηλό πιστεύοντας ότι αυτή ήταν η αιτία της κατάστασής του. Κανείς μπορεί μόνο να φανταστεί πόσο βασανιστικό θα ήταν.

Όταν ο πατέρας του πέθανε το 1901 η μητέρα του τον έβγαλε από την κλινική και γύρισαν στην Τήνο. Ήταν 50 χρονών. Και η μητέρα του Χαλεπά είχε πεισθεί ότι η τέχνη ήταν η αιτία της ‘άνοιάς’ του. Τον παρακολουθούσε στενά και ότι έφτιαχνε κρυφά του το κατέστρεφε. Ήταν μια δύσκολη εποχή για τους δυο ζώντας σε μια μικρή κοινότητα. Ούτε βοηθούσε το ότι είχε χαρακτηριστεί ‘ο τρελός του χωριού’, τότε που οι άνθρωποι ελάχιστα γνώριζαν για τις ψυχικές ασθένειες.

Όταν πέθανε η μητέρα του το 1916 ο Χαλεπάς έβοσκε πρόβατα και ζούσε σε απόλυτη φτώχεια. Αργά- αργά άρχισε να πλάθει με το πηλό. Η νέα του δουλειά ήταν τόσο διαφορετική που ονομάστηκε η ‘μεταλογική’ φάση.  

Συγκρίνετε την Αναπαυόμενη (1931) με την  Κοιμωμένη (1877).

Εθνική Πινακοθήκη

Η διαφορά είναι τρομακτική. ‘Η Κοιμωμένη’ μπορεί να θεωρηθεί ως εμβληματικό του δέκατου ένατου αιώνα με την αισθητικότητα και τις λεπτομέρειες ενώ ‘Η Αναπαυόμενη’ ενσωματώνει  το υπαρξιακό άγχος του εικοστού αιώνα.  

Ο ίδιος ο Χαλεπάς το έθεσε κάπως αλλιώς όταν είπε ότι «προτιμώ την προ Φειδία εποχή στα γλυπτά». Θα αναφερόταν στην έννοια της προοπτικής των γλυπτών αντί για την κλασσική τελειότητα. 

Η θεματολογία της δουλειάς του είναι ίδια με την πρώτη περίοδο: Σάτυροι, έρωτας, Μήδεια, αναπαυόμενες γυναίκες με τη διαφορά  ότι τα έργα του στη δεύτερη φάση ήταν ‘ελεύθερα, αυθόρμητα και με ένστικτο’. 

Πολλοί καλλιτέχνες και πνευματικοί ενδιαφέρθηκαν για τον Χαλεπά στη δεκαετία του 1920. Ο Θωμάς Θωμόπουλος, επισκέφτηκε τον Χαλεπά τον Μάιο του 1922 και τον έπεισε να φτιάξει αντίγραφα των έργων του. Ο Θωμόπουλος εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ από τη νέα δουλειά του, που έγραψε στη Σχολή Καλών Τεχνών περιγράφοντας υπό ποιες συνθήκες εργαζόταν ο Χαλεπάς και είπε: «Πιστεύω χωρίς καμία αμφιβολία ότι ο δαίμονας της τέχνης τον έχει οδηγήσει σε νέα έργα που είναι αγνά αρχαϊκά σε αντίθεση με τα κλασσικά. Πιστεύω ότι είναι το ιερό μας καθήκον προς τον μεγάλο δημιουργό, τον Γιαννούλη Χαλεπά, να απευθυνθούμε στις αρμόδιες αρχές να διασώσουν τα έργα του ως μια αναλαμπή της  αναγέννησης της Ελληνικής γλυπτικής.» 

Ο Γεώργιος Ιακωβίδης, απευθύνθηκε στο Υπουργείο Παιδείας που με τη σειρά τους έστειλαν τεχνίτη στην Τήνο και έφτιαξε γύψινα αντίγραφα προκειμένου να σταλούν στην Αθήνα με τον στόχο να υποστηρίξουν τον Χαλεπά. 

 Ανάγλυφο της αγαπημένης ανιψιάς, Ειρήνη Β. 1935
(φωτογραφία από το  https://glypto.wordpress.com)

Δύο χρόνια αργότερα, 31 Μαρτίου 1925 η Ακαδημία Αθηνών οργάνωσε έκθεση για τον Χαλεπά και αργότερα του απονεμήθηκε το «Αριστείον Γραμμάτων και Τεχνών». Τον επόμενο χρόνο με πρωτοβουλία του καλλιτέχνη Ν. Βέλμο διοργάνωσαν δεύτερη έκθεση.

Τα τελευταία χρόνια του

Το 1930 η ανιψιά του, η Ειρήνη τον έφερε στην Αθήνα και έτσι τα τελευταία χρόνια του περιβάλλεται από αγάπη, σεβασμό και θαυμασμό από τους γλύπτες της εποχής.  

Στα εβδομήντα εννέα του, το 1930 επισκέφτηκε την Κοιμωμένη στο Πρώτο Νεκροταφείο.

Ο Χαλεπάς και οι φίλοι του στο Πρώτο Νεκροταφείο κοιτάζοντας την Κοιμωμένη. πενήντα τρία χρόνια είχαν περάσει.

Το λακωνικό  του σχόλιο ήταν: ‘Τώρα τα έργα μου είναι πολύ καλύτερα.’

Το 1934 του απονεμήθηκε ειδικό μετάλλιο από το Τμήμα Καλών Τεχνών του Υπουργείου Παιδείας και το 1935 συμμετείχε τιμητικά στην έκθεση που διοργάνωσε ο Δημήτρης Γαλάνης.  

'Όπως όλοι οι γλύπτες, έφτιαξε και έργα κατά παραγγελία όπου η αισθητική της οικογένειας έπρεπε να ληφθεί υπόψη.  Αρκετά από τα έργα ήταν επιτύμβια μνημεία. Το 1931 και 1932 ολοκλήρωσε δύο μνημεία που είναι στο τμήμα Πολυτελείας στο Πρώτο Νεκροταφείο.

  

1932 (δυτικά) αριθμός 15: Οικογένεια Παππαδάκης

Οικογένεια Πολίτης 1931, αριθμός 1

Τα  δύο είναι εξαιρετικά με τον τρόπο τους, αλλά όχι αντιπροσωπευτικά της ‘δεύτερης φάσης’ του.

Ο Χαλεπάς έχει αναγνωριστεί από τους συμπατριώτες του. Στο χωριό Πύργο  μπορείς να επισκεφτείς το σπίτι του, το Μουσείο του Γιαννούλη Χαλεπά όπου θα δείτε σχέδια και αγάλματα της δεύτερης περιόδου καθώς επίσης στο Μουσείο Πανορμιτών στον Πύργο. Επίσης η Έκθεση Γλυπτοθήκης στο Γουδί παρουσιάζει τα έργα του.

Ένα χρόνο μετά το θάνατό του πέντε έργα στάλθηκαν σε έκθεση της Νέας Υόρκης.  Περίπου δέκα  αναδρομικές εκθέσεις έχουν γίνει με έργα του Χαλεπά από το θάνατό του.

Το Μνημείο του

Τμήμα 4/129 Ο Αρχάγγελος

Ο Γιαννούλης Χαλεπάς πέθανε το 1938. Είναι εύκολο να προσπεράσεις το μνημείο του, διότι έχει τοποθετηθεί λίγο αδέξια στο τέλος της σειράς παλαιοτέρων μνημάτων, σαν μια προσθήκη.  Ο μπρούτζινος αρχάγγελος είναι αντίγραφο  ενός  έργου που έφτιαξε το 1931. 

Είναι λίγο ασυνήθιστο - ίσως όχι από τα αγαπημένα -  αλλά ιδιαίτερο και αξίζει να το κοιτάξετε προσεκτικά ειδικότερα όταν γνωρίζεις την προσωπική ιστορία του. Έχει προστεθεί στο πλαίσιο ένα φωτοστέφανο. Υποψιαζόμαστε ότι θα του άρεσε έτσι, αυτού του θαυμάσιου αλλά βασανισμένου καλλιτέχνη.  

Χάρτης

Υποσημειώσεις

  (1) Στο πρώτο Νεκροταφείο βρήκαμε τρία έργα που έχουν υπογραφή 'εκ του εργαστηρίου Χαλεπά' που είναι έργα του εργαστηρίου του πατέρα του όταν ο νεαρός Γιαννούλης τον  βοηθούσε.

Ανάγλυφο του Νικολάου Θεοχάρη  - Τμήμα  5/253

Οικογένεια Κιάππε  Τμήμα 1/404

Τμήμα 1/264

Οικογενειακός τάφος Ιωάννης Φωτίου, Τμήμα 1/264

(2) Μια ιστορία λέει ότι στα δεκαοκτώ της η Σοφία δηλητηριάστηκε όταν ερωτεύτηκε ένα Ιταλό τραγουδιστή όπερας όταν δεν απάντησε στα γράμματά της. Και συνεχίζει η ιστορία ότι ποτέ δεν τα έλαβε και έτσι όταν έμαθε για το θάνατό της  και αυτός αυτοκτόνησε...  

Πηγές

http://www.eikastikon.gr/kritikesparousiaseis/steiakakis_halepas.html

http://www.istorikathemata.com/2011/02/1851-1938.html

Marina Lambraki- Plaka

http://www.tinos.biz/ghalepas.htm