ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΕΤΑΞΑΣ

 1871   -   1941

Το 1936, ο Ιωάννης Μεταξάς, ένας κοντός, 65χρονος κύριος  με κοιλίτσα και με ύφος ακαδημαϊκού υλοποίησε ένα όραμα. Με το ίδιο καλούπι του Χίτλερ, του Μουσολίνι και του Φράνκο κυβέρνησε  ως δικτάτορας στo βραχύβιο Τρίτο Ελληνικό Πολιτισμό. Ένας νέος κόσμος που αποσκοπούσε να αγκαλιάσει τις αξίες και τα ιδανικά των αρχαίων Ελλήνων (των Σπαρτιατών και όχι των Αθηναίων), την Χριστιανικό-Βυζαντινή Αυτοκρατορία, και οπωσδήποτε  και τα ιδανικά του Γ' Ράιχ. Το καθεστώς της 4^ης Αυγούστου 1936  παρέμεινε ως την 29/1/1941- αρκετός χρόνος για να επηρεάσει τα πολιτικά πράγματα  μέχρι και σήμερα.

Κάποιοι θεωρούν τον Ιωάννη Μεταξά ήρωα επειδή είπε  το ιστορικό ΟΧΙ στο τελεσίγραφο του Μουσολίνι στις 29 Οκτωβρίου 1940 (1) και  ενέπνευσε το έθνος  για να αντισταθεί στην Ιταλική επίθεση (κάτι που ακόμα και ο Χίτλερ εκτίμησε). 

Ιωάννης Μεταξάς

Η ζωή του

Ο Ιωάννης Μεταξάς μεγάλωσε στην Κεφαλονιά.  Καταγόταν από παλιά αριστοκρατική οικογένεια (2). Εξαιρετικός μαθητής, αποφοίτησε από την Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων το 1889 και έγινε αξιωματικός. Γνωρίστηκε με τον Πρίγκιπα Κωνσταντίνο  που αμέσως αντιλήφθηκε το ταλέντο του. Το ίδιο έτος πήρε υποτροφία για στρατιωτικές σπουδές – Kriegsakademie - στη Γερμανία. Το 1902 αποφοίτησε από την Πολεμική Ακαδημία  Βερολίνου με σημαντικές διακρίσεις.

Βασιλικός και θαυμαστής της Γερμανικής στρατιωτικής τάξης, μέχρι το 1915  είχε αποκτήσει τη θέση  του Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου  - μια θέση εξουσίας. Η θέση αυτή επέτρεπε να συμβουλεύει τους πρωθυπουργούς (ακόμα και τον Ελευθέριο Βενιζέλο) και τον βασιλιά.

Ο Μεταξάς διαφωνούσε  να συμμετάσχει η Ελλάδα στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και να πάρει θέση εναντίων των Γερμανών. Η επιχειρηματολογία του στηριζόταν ταυτόχρονα στη στρατηγική του εμπειρογνωμοσύνη καθώς και στην προσωπική  συμπάθεια προς τους Γερμανούς.  Σε ένα γράμμα προς τη γυναίκα του το 1914 έγραψε: Η Γερμανική κουλτούρα είναι η κουλτούρα του μέλλοντος και η ελπίδα της ανθρωπότητας.

Στις 29 Ιουνίου το 1917 (3)  εκείνος μαζί με τον βασιλιά στάλθηκαν στην εξορία όταν ο Ε. Βενιζέλος ανακήρυξε τον πόλεμο στη Γερμανία. Και οι δύο επέστρεψαν όταν ηττήθηκε ο Βενιζέλος το 1920.

Τα πράγματα πήγαν από το κακό στο χειρότερο το 1922 με την απόβαση Ελληνικών στρατευμάτων στη Μικρά Ασία - ένα όνειρο που ο Βασιλιάς υποστήριξε, αλλά ο Μεταξάς,  θεωρούσε ότι ήταν ένα φοβερό λάθος. Η πανωλεθρία (4) στην Μικρά Ασία κατήργησε ουσιαστικά την μοναρχία για τα επόμενα 13 χρόνια. Η Ελλάδα έγινε δημοκρατία μέχρι το 1935. Ο Μεταξάς ξαναστάλθηκε εξορία αλλά όχι για πολύ.

Όταν γύρισε από την εξορία  μπήκε στο πολιτικό παιχνίδι.  Το μικρό του κόμμα είχε κάποια επιτυχία στο πολιτικό σκηνικό του 1920, λιγότερη στις αρχές του ΄30 (5). Όμως παρενέβη η μοίρα, μέσω του νεοφερμένου  Βασιλιά.

   

Ο Γεώργιος ο Β΄ γνωρίζοντας καλά ότι ο Μεταξάς ήταν βασιλόφρονας τον διόρισε Πρωθυπουργό στις 13 Απριλίου  1936 αν και το κόμμα του είχε πάρει μόλις  3,9% στις εκλογές του ίδιου χρόνου. (Οι βενιζελικοί και οι αντιβενιζελικοί δεν μπόρεσαν να σχηματίσουν κυβέρνηση εξαιτίας διαφωνιών κυρίως για το ζήτημα της επανόδου στο στράτευμα των απότακτων δημοκρατικών αξιωματικών του κινήματος 1935.)

Τέσσερεις μήνες αργότερα, στις 4 Αυγούστου 1936, και με τις ευλογίες του Βασιλιά, ο Μεταξάς διέλυσε τη Βουλή και επέβαλε  δικτατορία. Κατήργησε τα πολιτικά κόμματα, ακόμα  και το δικό του και  από κείνη τη στιγμή ως ανεξάρτητος επέλεξε τον τίτλο του Αρχηγού.

Στις 21/8/1914 έγραψε στο ημερολόγιο του ότι οι Έλληνες  είναι πνευματικά ανώριμοι. Κατά την δική του άποψη ο ίδιος ήταν ώριμος,  ορθολογιστής, ιδεολόγος, ´ο πατέρας’ που θα μπορούσε να μορφώσει και να καθοδηγήσει το έθνος.

Μεταξισμός

Το όραμα του για την Ελλάδα δεν ήταν καινούργιο. Περιείχε ένα μείγμα από εθνικισμό (προστασία της πολιτιστικής αγνότητας του έθνους) μοναρχισμό  (με αποχρώσεις από το  Βυζάντιο) ως πυλώνες της εθνικής ένωσης, αντικοινοβουλευτισμό (καμία έκπληξη εδώ) και αντικομουνισμό. Την άνοδο του κομμουνιστικού κόμματος την έβλεπαν εκείνος και ο Βασιλιάς Γεώργιος  Β΄ ως  μάστιγα που έπρεπε να εξαλειφθεί.

Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της δικτατορίας ήταν η αστυνομική τρομοκρατία, η οποία στράφηκε με ιδιαίτερη σκληρότητα κυρίως κατά των κομμουνιστών, αλλά και κατά δημοκρατικών πολιτών.  Την "επιχείρηση" αυτή ανέλαβε ο Υπουργός Ασφαλείας Κωνσταντίνος Μανιαδάκης, ο οποίος με βασανιστήρια, διώξεις και με πιστοποιητικά φρονημάτων επιχείρησε να περιορίσει την επέκτασή του. (6)

Το καθεστώς διέθεσε σημαντικά ποσά για την υποστήριξη της Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας (ΕΟΝ). Μέσα από την ΕΟΝ γινόταν συστηματική προσπάθεια διαπαιδαγώγησης και προπαγάνδας υπέρ του καθεστώτος. Η κυβέρνηση έδινε ιδιαίτερη σημασία στην ορθόδοξη πίστη, καθώς και στο θεσμό της οικογένειας, τον οποίο πίστευε ότι μέσα από τη συγκεκριμένη οργάνωση προωθούσε.

 Συμμετείχαν στην οργάνωση  τα παιδιά από ηλικίες 6 με 7. Φορούσαν σκούρες  μπλε στολές με το σήμα πάνω στο μπερέ τους.

Όσο πιο μικρά τόσο καλύτερα.

Και αυτό που σήμερα χαρακτηρίζουμε ως ναζιστικό χαιρετισμό …

Η φυσική κατάσταση των νέων  αποτελεί κυρίαρχο στοιχείο  κατά την ιδεολογική αντίληψη  των διδακτόρων

Ο Μεταξάς ήθελε να παραμείνει ουδέτερος στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά η κακό σχεδιασμένη εισβολή των Ιταλών στην Ελλάδα τον οδήγησε να πει το ιστορικό ΟΧΙ στις 28/10/1940  γεγονός που  λειτούργησε ως  εξιλέωση για αυτό που ήταν πραγματικά- ένας δικτάτορας. (7)

Ο θάνατός του

Ο Ιωάννης Μεταξάς πέθανε ξαφνικά στις 29/1/1941 από επιπλοκή στη βαριά φλεγμονή του φάρυγγα. Υπάρχουν πολλές θεωρίες συνωμοσίας για τον θάνατό του. Η πιο δημοφιλής είναι ότι τον σκότωσαν οι Άγγλοι - μέσω των γιατρών τους διότι δεν ήθελαν να επιτευχθεί συνθηκολόγηση της Ελλάδας με τη Γερμανία. Αυτή η άποψη όμως δεν επιβεβαιώνεται.

Πλήθος κόσμου πήγε να τον αποχαιρετίσει για τελευταία φορά, (8)  παρά τις πολιτικές διαφωνίες, καθώς θεωρείτο ως ο πολιτικός που είχε εκφράσει το λαϊκό αίσθημα απέναντι στον εισβολέα.

Ο διάδοχός του ήταν ο τραπεζίτης ο Αλέξανδρος Κορυζής. Ο Βασιλιάς τον διόρισε ώρες μετά από τον θάνατο του Μεταξά. Η Ελλάδα δεν είχε κοινοβουλευτισμό, ο Κορυζής δεν ήταν αρχηγός όπως ο Μεταξάς και οι Γερμανοί ήταν στο κατώφλι της Ελλάδας.

Ο Χίτλερ εισέβαλε στην Ελλάδα τον Απρίλιο, μήνες μετά από τον θάνατο του Μεταξά.

Ο τάφος του

Ο τάφος του είναι μεγάλος αλλά λιτός. Είναι οικογενειακός τάφος και όχι πολύ μακριά από το τάφο του δικτάτορα Γεωργίου Παπαδόπουλου.  

Διστάζω να γράψω την ακριβή τοποθεσία διότι στο παρελθόν έχει βεβηλωθεί.  Βλέπε https://en-contrainfo.espiv.net/2011/11/02/athens-first-cemetery-metaxas-tomb-desecrated/ .   

Υποσημειώσεις

(1)  Η απάντησή του ήταν Alors, c' est la guerre!

(2)   Βλέπε https://en.wikipedia.org/wiki/Andreas_Metaxa για το ιστορικό της οικογένειας Μεταξά.

(3) Είναι αδύνατο σε μια συνοπτική αναφορά να δοθεί ο αντίκτυπος του Μεταξισμού.  Μια ενδιαφέρουσα πηγή είναι  του Παναγιώτη Γ.  Βατικιώτη:  «Μια πολιτική βιογραφία του στρατηγού Ιωάννη Μεταξά». 

(4) Η ήττα του Ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία και η καταστροφή της Σμύρνης το  1922 έδωσε τέλος στη Μεγάλη Ιδέα.

(5) Μεταξύ του 1924 και 1935 υπήρχαν 23 αλλαγές στη διακυβέρνηση της χώρας, μια δικτατορία και 13 πραξικοπήματα. Ένα βραχύβιο πείραμα τελείωσε με την επιστροφή του Βασιλιά Γεωργίου Β΄ με  ένα στημένο δημοψήφισμα το οποίο δεν θα έκανε το Βασιλιά να νιώθει μεγάλη ασφάλεια. Ο ίδιος επιχείρησε να συμφιλιώσει τις αντιμαχόμενες πολιτικές παρατάξεις. Στις εκλογές του 1936 οι κομμουνιστές πήραν 5,76%.

 (6) Ο Κωνσταντίνος Μανιαδάκης  μετά από τον πόλεμο όπως και πολλά μέλη της ασφάλειας του Μεταξά δεν υπέστησαν καμία τιμωρία για τις ‘υπηρεσίες’  τους στη δικτατορία. Έχει θαφτεί στο Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών.

(7) Ο Γεώργιος Σεφέρης  θα γράψει έναν χρόνο αργότερα: «Όταν ήρθε η 28η, δεν μπόρεσε να ιδεί ότι τότε μόνο, και όχι στις εορτές του Σταδίου, ολόκληρος ο λαός ήταν μαζί του, μαζί με την απάντηση που έδωσε στον Grazzi την αυγή. Δεν μπόρεσε να καταλάβει ότι η ημέρα εκείνη δεν επικύρωνε αλλά καταργούσε την 4η Αυγούστου». 

 (8)  Για αποσπάσματα της κηδείας του βλέπε:  https://www.youtube.com/watch?v=b_ucdU5zZv0