ΟΚΤΑΒΙΟΣ ΜΕΡΛΙΕ
1897- 1976
ΜΕΛΠΩ ΛΟΓΟΘΕΤΗ- ΜΕΡΛΙΕ
1889- 1979
.JPG) |
| Τμήμα Δ2/17 |
 |
| Η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή |
Στις πρώτες εκλογές στην ελεύθερη Ελλάδα το 1844 τα κόμματα είχαν τους ακόλουθους τίτλους: Το Αγγλικό κόμμα, Το Ρωσικό κόμμα και το Γαλλικό κόμμα. Με ότι έγινε τότε - βία και νοθεία - εκλέγεται ο πρώην Πρέσβης στη Γαλλία, ο Ιωάννης Κωλέττης που εκπροσωπούσε το Γαλλικό κόμμα.
Δύο χρόνια αργότερα, το 1846, ιδρύθηκε Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, η πρώτη αρχαιολογική σχολή! Ενώ το 1907 ιδρύθηκε το Γαλλικό Ινστιτούτο, το πρώτο ξενόγλωσσο Ινστιτούτο!
 |
| Το Γαλλικό Ινστιτούτο επί της οδού Σίνα |
Εντούτοις, το 1922, με την Mικρασιατική Καταστροφή οι άριστες Γάλλο-Ελληνικές σχέσεις κλονίστηκαν. Η Γαλλία μας πρόδωσε.
Λίγα χρόνια αργότερα ήρθε ο Οκτάβιος Μερλιέ στην Ελλάδα και ορκίστηκε να γνωρίσουν οι Έλληνες το αμόλυντο πρόσωπο της Γαλλίας. 'Ήταν σαν να κρατούσε όλη την Γαλλία πάνω του. Χάρη στη δουλειά του, το πάθος του αλλά και την πραγματική αγάπη του για την Ελλάδα ο Μερλιέ μεταμόρφωσε τα αισθήματα των Ελλήνων.
Η ζωή του
Ο Οκτάβιος Μερλιέ γεννήθηκε στην πόλη της βορειοανατολικής Γαλλίας στο Ρουμπαί, στις 25 Οκτωβρίου 1897. Εκεί έμαθε τα πρώτα του γράμματα, ενώ το 1908 στο Παρίσι, συνέχισε τις σπουδές του στο Λύκειο Ερρίκου Δ'. Το 1915 ο Μερλιέ πήρε το baccalauréat Κλασικής Φιλολογίας και Φιλοσοφίας. Πριν τελειώσει τις σπουδές του κατατάχθηκε στο στρατό ως εθελοντής, έλαβε μέρος σε διάφορες πολεμικές - τραυματίστηκε και παρασημοφορήθηκε.
Στη συνέχεια ο Μερλιέ γράφτηκε στη Φιλολογική Σχολή της Σορβόννης, ενώ ταυτόχρονα παρακολουθούσε μαθήματα στο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα École Pratique des Hautes Études. Το 1921 έγινε μέλος της Εταιρείας Ελληνικών Σπουδών λόγω της κατάρτισής του στα αρχαία Ελληνικά ενώ το 1923 απέκτησε τον τίτλο του agrégé de grammaire. Το 1931 έγινε μέλος Γλωσσικής Εταιρείας του Παρισιού.
 |
| Το ζεύγος Μερλιέ |
Την ίδια χρονιά, το 1923, παντρεύτηκε την - αρκετά μεγαλύτερη του - μουσικολόγο και λαογράφο, Ελληνίδα Μέλπω Λογοθέτη. Μια σπουδαία γυναίκα. Κόρη του γιατρού Μιλτιάδη Λογοθέτη, η Μέλπω αποφοίτησε από το Ζάππειο Παρθεναγωγείο της Κωνσταντινούπολης και συνέχισε τις μουσικές σπουδές στη Βιέννη και στη Γενεύη. Στη συνέχεια ακολούθησε ανώτερες σπουδές μουσικολογίας στο Παρίσι (1919-1924). Εκείνη την εποχή παρακολούθησε μαθήματα στη Σορβόννη Νέων Ελληνικών με τον Hubert Pernot προετοιμάζοντας παράλληλα τη μουσικολογική διατριβή της για το ελληνικό δημοτικό τραγούδι.
 |
| Η Μέλπω Λογοθέτη Μερλιέ και ο συνεργάτης της ακούνε με θαυμασμό δημοτικά τραγούδια. |
Το 1925 ο Μερλιέ και η Μέλπω αποφασίζουν να ζήσουν στην Ελλάδα. Στόχος του Φιλέλληνα Μερλιέ δεν ήταν μόνο να διδάξει τη γαλλική γλώσσα και το γαλλικό πολιτισμό, αλλά και να αποκαταστήσει τις σχέσεις των Ελλήνων και των Γάλλων, που είχαν κλονιστεί λόγω της αρνητικής για τη χώρα μας στάσης που είχε τηρήσει η επίσημη Γαλλία στη Μικρασιατική Εκστρατεία.
Σε ταξίδι του Μεριλιέ στην Σάμο έμαθε από έναν τσαγκάρη τη γνώμη των προσφύγων της Σάμου για την Καταστροφή της Σμύρνης και τις ευθύνες των Ευρωπαίων: «Η Γαλλία, λένε, μας εγκατέλειψε, κι έπειτα μας πρόδωσε». Ο Οκτάβιος Μερλιέ ορκίζεται έκτοτε «να γνωρίσω στους Έλληνες και το αμόλυντο πρόσωπο της Γαλλίας». (2)
Πράγματι, ο Οκτάβιος Μερλιέ και ο συνεργάτης του Ροζέ Μιλλιέξ ένιωθαν χρέος στον εαυτό τους και απέναντι στη χώρα τους να βελτιώσουν και να αναπτύξουν τις Ελληνογαλλικές σχέσεις.
 |
| Ο Οκτάβιος Μερλιέ σε μια εκδήλωση του παραρτήματος του Γαλλικού Ινστιτούτου |
Δεν αργεί το Ινστιτούτο να γίνει το Κέντρο της Γαλλικής παιδείας και κοσμοπολιτισμού, ενώ ταυτόχρονα βοηθά στη διάδοση των ελληνικών γραμμάτων στη Γαλλία. (3)
Το 1929, έρχεται ο Περνό στην Ελλάδα και προτείνει στη Μέλπω Λογοθέτη-Μερλιέ συνεργασία, προκειμένου να φωνογραφηθεί η παραδοσιακή ελληνική μουσική και υπογράφτηκε η σχετική σύμβαση με το Πανεπιστήμιο Παρισίων το οποίο στάθηκε σταθερός αρωγός στην αποστολή του Ιδρύματος.
Το 1930 ο Οκτάβιος Μερλιέ και η Μέλπω ιδρύουν το Mουσικό Λαογραφικό Aρχείο το οποίο μετονομάστηκε σε Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών. Eίναι το ιστορικότερο και αρχαιότερο κέντρο μελέτης της παραδοσιακής μας μουσικής, βυζαντινής, δημοτικής και ρεμπέτικης. Χάρη στην έρευνα της Mέλπως αλλά και των συνεργατών της (Nίκος Σκαλκώτας, Πέτρος Πετρίδης, Γιώργος Πονηρίδης, Nικόλαος Xρυσοχοΐδης, Aγλαΐα Aγιουτάντη, Δέσποινα Mαζαράκη, Samuel Baud-Bovy) συγκεντρώθηκε μοναδικό υλικό ανεκτίμητης αξίας.
 |
| Αίθουσα στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών |
Στη συνέχεια το Κέντρο ασχολήθηκε με τη διάσωση της ιστορίας και του πολιτισμού του ξεριζωμένου Μικρασιατικού Ελληνισμού, του προσφυγικού πληθυσμού που συνέρρευσε στην Ελλάδα με την ανταλλαγή των πληθυσμών. Η συλλογή περιλαμβάνει έργα τέχνης, εικόνες, εκκλησιαστικά, πολεμικά και προσωπικά κειμήλια, ενδυμασίες, κοσμήματα, χειροτεχνήματα, χάρτες, φωτογραφίες, αρχειακό και κινηματογραφικό υλικό, εφημερίδες, επιστολές, κάρτες και καλύπτουν την χρονική περίοδο από τη δεκαετία του 1910 έως το 1970. Την αφήγηση συμπληρώνουν αποσπάσματα από προσωπικές μαρτυρίες, ζωντανεύοντας έτσι τις εικόνες (Στο ίδιο Ίδρυμα φυλάσσεται και το αρχείο του Παπαδιαμάντη.) (4)
Η Πηνελόπη Δέλτα, ο γλωσσολόγος Νικόλαος Ανδριώτης, ο λαογράφος Δημήτριος Λουκάτος, ο Γιώργος Σεφέρης, η Ελένη Γλύκατζη Αρβελέρ είναι ορισμένοι από τους συνεργάτες του ζεύγους Μερλιέ γύρω από τους οποίους δημιουργήθηκε ένα ευρύ δίκτυο.
Ο Ακαδημαϊκός και Καθηγητής Πασχάλης Κιτρομηλίδης, ερευνητής και νυν Διευθυντής του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, σημειώνει για τον Οκτάβιο Μερλιέ «χωρίς κίνδυνο σοβαρής υπερβολής, ο μεγαλύτερος και οπωσδήποτε ο αυθεντικότερος φιλέλληνας του 20ού αιώνα». (5)
Το 1938 ο Οκτάβιος Μερλιέ γίνεται Διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου και φτάνει να έχει περισσότερους από 1.300 μαθητές και 37 παραρτήματα σε όλη την Ελλάδα. Το 1936 έρχεται ο Ροζέ Μιλλιέξ στην Ελλάδα να αναλάβει τη διεύθυνση όλων των τμημάτων γλώσσας και το «Ειδικό τμήμα προπαρασκευής καθηγητών της Γαλλικής». Ο Ροζέ νιώθει αμέσως ότι έχει μια δεύτερη οικογένεια.
Το δίδυμο αυτό δημιουργεί κάτι το ανεπανάληπτο στην Ελλάδα!
 |
| Ο Ροζέ Μιλλιέξ σε νεαρή ηλικία |
Οι φίλοι του Μερλιέ ήταν ένας κι ένας από τη γενιά του '30: Μεταξύ αυτών ήταν ο φιλόλογος, κριτικός και ιστορικός της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Κωνσταντίνος Δημαράς, ο λογοτέχνης και δικηγόρος. Γεώργιος Θεοτοκάς και ο συγγραφέας και καθηγητής της Ιστορίας της Τέχνης στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, Παντελής Πρεβελάκης. Και οι τρεις Γαλλόφωνοι και Γαλλόφιλοι.
Στο προσωπικό αρχείο του ζεύγους υπάρχουν επιστολές ευχετήριες κάρτες κλπ. από, μεταξύ άλλων την Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ και τον λογοτέχνη και Ακαδημαϊκό Ηλία Βενέζη.
Β' Παγκόσμιος Πόλεμος
Ο Μερλιέ παραμένει στην Αθήνα, ενώ μετά την πτώση της Γαλλίας, το Μάιο του 1940, συνδέεται με την αντιστασιακή κίνηση του Ντε Γκωλ. Γίνεται μυστικός εκπρόσωπος της Γαλλίας στην Ελλάδα, αλλά το 1941 συλλαμβάνεται και φυλακίζεται. Δε σταματά να καταβάλει κάθε προσπάθεια ώστε να επαναλειτουργήσει το Ινστιτούτο. Το καταφέρνει το 1941, έτσι κατά τη διάρκεια της κατοχής το Γαλλικό Ινστιτούτο είναι το μόνο ξένο πολιτιστικό Ίδρυμα που παραμένει ανοιχτό.
Το 1941 ο Μερλιέ ανακαλείται στη Γαλλία από την κυβέρνηση του Βισί και εξορίζεται στο Οριλάκ. Στον τόπο της εξορίας του μεταφράζει τα «Ακριτικά» του Άγγελου Σικελιανού και εκδίδει τη γαλλική μετάφραση του «Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου». (6) Ο Μερλιέ επέστρεψε στην Ελλάδα, τον Ιούλιο του 1945. Καταφέρνει και αποσπάται το Ινστιτούτο διοικητικά από την Αρχαιολογική Σχολή και το Ινστιτούτο αποκτά τυπογραφείο!
Στη δεύτερη αυτήν περίοδο ο Οκτάβιος Μερλιέ, ο συνεργάτης του, ο Ροζέ Μιλλιέξ και δύο άτομα από την Πρεσβεία της Γαλλίας στην Ελλάδα το 1945 οργάνωσαν και συντόνισαν την μετεγκατάσταση διακοσίων Ελλήνων μεταξύ 20-30 χρονών με υποτροφία για σπουδές στο Παρίσι. Μεταξύ άλλων, επιβάτες στο καράβι Ματαρόα ήταν: ο Κορνήλιος Καστοριάδης, ο Κώστας Παπαϊωάννου, η Μιμίκα Κρανάκη, ο ιστορικός Νίκος Σβορώνος, οι φιλόλογοι Εμμανουήλ Κριαράς και Σταμάτιος Καρατζάς, ο σκηνοθέτης Μάνος Ζαχαρίας, η συγγραφέας 'Ελλη Αλεξίου, ο ποιητής Ανδρέας Καμπάς, οι αρχιτέκτονες Αριστομένης Προβελέγγιος, Πάνος Τζελέπης, Κωνσταντίνος Μανουηλίδης, Αθανάσιος Γάττος, Νικόλαος Χατζημιχάλης, ο γλύπτης Μέμος Μακρής, ο ζωγράφος Ντίκος Βυζάντιος, οι γιατροί Ανδρέας Γληνός και Ευάγγελος Μπρίκας, Νέλη Ανδρικοπούλου και πολλοί άλλοι.
Προκλήθηκαν βεβαίως αντιδράσεις από δημοσιογράφους, πολιτικούς και πανεπιστημιακούς με αποτέλεσμα να θέσει την παραίτησή του στον Υπουργό Εξωτερικών, η οποία δεν έγινε δεκτή. Εικάζεται ότι εξαιτίας αυτών των επιλογών του, μέρος του Αθηναϊκού κατεστημένου κατόρθωσε να μπλοκάρει την προαγωγή του σε μορφωτικό ακόλουθο της Γαλλικής πρεσβείας στην Αθήνα.
Ο Μερλιέ μίλησε μόνο μια φορά για την μετεγκατάσταση των Ελλήνων χρόνια αργότερα σε μια συνέντευξη: «Ήταν φτωχά παιδιά… Δεν θα τους ξεχάσω ποτέ. Οτιδήποτε κι αν επιτύχει κανείς για τέτοιους ανθρώπους θα είναι λίγο».
Το 1961 ο Μερλιέ έλαβε εντολή να επιστρέψει στη Γαλλία, όπου διορίστηκε καθηγητής της Νεοελληνικής Γλώσσας και Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Aix-en-Provence. Χάρη στη συνεργασία και άλλων νεοελληνιστών το Πανεπιστήμιο κατέστη ένα από τα κέντρα διδασκαλίας της νεοελληνικής γλώσσας και του νεοελληνικού πολιτισμού επί Γαλλικού εδάφους.
Το 1971 ο Μερλιέ, ως συνταξιούχος, επέστρεψε στην δεύτερη πατρίδα του, την Ελλάδα.
Ο Νίκος Βατόπουλος στο άρθρο του μιλάει για την Μικρά Γαλλία και ως προς τους δρόμους της Αθήνας [...] "το «Μικρό Παρίσι» των Αθηνών, κάτω από την Ομόνοια, παραμένει ισχυρό και ανακαλεί διάσημους και λιγότερο διάσημους πρωταγωνιστές του ηρωικού 19ου αιώνα: Φαβιέρου, Βεραντζέρου Σατωβριάνδου. Στην ευρύτερη περιοχή της Νεάπολης της Αθήνας υπάρχει η οδός Μασσαλίας, η οδός Διδότου και η οδός Μερλιέ Οκτάβιου (7).
Ενώ το Γαλλικό κράτος τίμησε το 1911 την Ελληνική Επανάσταση και ειδικά τον Μάρκο Μπότσαρη, δίνοντας σ’ έναν από τους σταθμούς του Παρισινού Μετρό τ’ όνομά του «Botzaris».
Στο Γαλλικό Ινστιτούτο η αίθουσα Μέσων φέρει το όνομα Οκτάβιου Μερλιέ ενώ το αμφιθέατρο μετονομάστηκε το 2012 σε Auditorium Theo Aggelopoulos προς τιμή του μεγάλου σκηνοθέτη.
 |
| Auditorium Theo Aggelopoulos |
Ο Οκτάβιος Μερλιέ απεβίωσε στην Αθήνα στις 24 Ιουλίου 1976, σε ηλικία 79 ετών. Η Μέλπω Λογοθέτη Μερλιέ πέθανε στην Αθήνα, τρία χρόνια αργότερα, το 1979.
Ο Χάρτης
Υποσημειώσεις:
(1) Στο Οδοιπορικό του ο Σατωμπριάν, που πίστευε ότι η Γαλλία ήταν «η πρωτότοκος θυγάτηρ της Ελλάδος κατά τε την ανδρείαν, την ευφυΐαν και τας τέχνας», έψαξε αλλά δεν βρήκε την αρχαία Ελλάδα («"Λεωνίδα", έκραξα...αλλ’ ουδέν των ερειπίων επανέλαβε το μέγα τούτο όνομα» - οι μεταφράσεις του Εμμανουήλ Ροΐδη).
(2) Κουζέλη Λαμπρινή, Μικρασιατικές μνήμες – Η Μέλπω, ο Οκτάβιος, το Κέντρο και το Ινστιτούτο, https://www.tovima.gr/2022/01/06/books-ideas/mikrasiatikes-mnimes-i-melpo-o-oktavios-to-kentro-kai-to-institouto/
(3) Μποζώνη Αργυρώ, Γαλλικό Ινστιτούτο: Μια μυθιστορηματική ιστορία 110 ετών. https://left.gr/en/node/180794 .
(4) Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών: http://www.kms.org.gr/To%CE%8A%CE%B4%CF%81%CF%85%CE%BC%CE%B1.aspx
(5) Κουζέλη Λαμπρινή, Μικρασιατικές μνήμες – Η Μέλπω, ο Οκτάβιος, το Κέντρο και το Ινστιτούτο, https://www.tovima.gr/2022/01/06/books-ideas/mikrasiatikes-mnimes-i-melpo-o-oktavios-to-kentro-kai-to-institouto/
(6) Μποζώνη Αργυρώ, Γαλλικό Ινστιτούτο: Μια μυθιστορηματική ιστορία 110 ετών. https://left.gr/en/node/180794
(7) Βατόπουλος Νίκος, Μικρά Γαλλία, O Nίκος Βατόπουλος μας ξεναγεί σε γαλλικά τοπόσημα της Αθήνας, https://www.kathimerini.gr/k/k-magazine/561321670/mikra-gallia/
Άλλες πηγές:
Στεργιόπουλος Βαγγέλης, "Οκτάβιος Μερλιέ: Ο «πρεσβευτής» της Γαλλίας στον ελληνικό λαό",
https://www.in.gr/2021/05/07/life/stories/oktavios-merlie-o-presveytis-tis-gallias-ston-elliniko-lao/
Αν θέλετε να διαβάσετε για την Μικρασιατικη Καταστροφή: ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ Σάκης, ΜΗΝΑΚΑΚΗΣ Βασίλης: Η Καθημερινή, 1922 – Τα αναπάντητα ερωτήματα της καταστροφής: Η Μικρασιατική Εκστρατεία κρίθηκε σε στρατιωτικό ή διπλωματικό επίπεδο;
https://www.kathimerini.gr/society/561894043/1922-ta-anapantita-erotimata-tis-katastrofis-i-mikrasiatiki-ekstrateia-krithike-se-stratiotiko-i-diplomatiko-epipedo/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου