1923 - 2019
Γλύπτρια Extraordinaire
Η Ναταλία Μελά υπήρξε μια από τις εξαιρετικές Ελληνίδες γλύπτριες. Ενώ γεννήθηκε σε μια οικογένεια με βαριά ιστορικά ονόματα: Μελάς, Δραγούμης, Πεσμαζόγλου, Μιαούλης, εκείνη επαναστάτησε και σήκωσε δική της παντιέρα. Γράφτηκε στη Σχολή Καλών Τεχνών στα 19 της χρόνια. Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής έγινε για ένα μικρό διάστημα μέλος του κομουνιστικού κόμματος. Έζησε τα νεανικά της χρόνια με τους καλύτερους μελλοντικούς καλλιτέχνες της γενεάς της.
Δεν γεννήθηκε φτωχή – απεναντίας. Μεγάλωσε μέσα σε μεγαλοαστικό περιβάλλον και μάλλον θα περίμενε κανείς να ζήσει τη ζωή όπως τα άλλα κορίτσια της τάξης
της: με άνεση, με ξένες γλώσσες, με το πιάνο της και να γίνει μια καλή σύζυγος και μητέρα. Εντούτοις, διάλεξε δικό της δρόμο και χάραξε
το όνομά της στα έργα τέχνης της. Μάλιστα όπως είπε η ίδια: «Στη ζωή μου έμαθα
να μην έχω μόνο δικαιώματα, αλλά πριν απ’ όλα καθήκοντα». (1)
Η Ναταλία Μελά είναι σίγουρα η απόδειξη ότι οι
καλλιτέχνες γεννιούνται και δεν
γίνονται.
Η ζωή της,
Η Ναταλία γεννήθηκε το 1923 στην Κηφισιά. Ο πατέρας της, ο Μιχάλης, ο γιος του Παύλου Μελά, τελείωσε την Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων και μόλις αποφοίτησε συμμετείχε στους Βαλκανικούς Πολέμους, και στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Παντρεύτηκε την Αλεξάνδρα Πεσμαζόγλου η οποία ήταν κόρη του Ιωάννη Πεσμαζόγλου ο οποίος είχε ιδρύσει την Τράπεζα της Ελλάδας.
 |
| Ο Μιχάλης και η αδελφή του Ζωή με τον πατέρα τους |
| Παύλο Μελά |
 |
| Το καταπληκτικό μνημείο της Οικογένειας Ιωάννη Πεσμαζόγλου δεσπόζει στην είσοδο του Α΄ Νεκροταφείου Αθηνών |
Σ΄ αυτό το προνομιακό περιβάλλον γεννήθηκε η Ναταλία. Αν και οι γονείς της, της τόνιζαν «…ότι έτυχες να γεννηθείς μια Μελά, δεν είσαι ο Μελάς». Πάντα με αγάπη θυμόταν τα ειδυλλιακά χρόνια στην Κηφισιά: το ωραίο σπίτι και τον κήπο τους, το ελαφάκι που ο πατέρας της έφερε σπίτι μετά από κυνήγι. Αργότερα η Ναταλία θα έλεγε ότι οι οικογενειακή φίλοι της έγιναν βάρος. Πολιτικά η οικογένεια της ήταν φιλοβασιλικοί και άκρως συντηρητικοί. Πιθανόν να μην είναι τυχαίο ότι επαναστάτησε.
Ήταν μόλις 13χρονών όταν Μεταξάς κήρυξε τη δικτατορία. «Τελείωσα το γυμνάσιο όταν ξέσπασε ο πόλεμος. Είχα αρχίσει να ενδιαφέρομαι για πολλά πράγματα, ειδικά για την πολιτική κι είχα άλλες ιδέες από τους γονείς μου.. Ηθελα να είμαι παιδί του λαού».
 |
| Σε νεαρή ηλικία |
Το 1942 έδωσε εξετάσεις, κρυφά από τους γονείς της, και μπήκε στη Σχολή Καλών Τεχνών. Στο τμήμα της γλυπτικής είχαν περάσει άλλες 2 κοπέλες. Οι φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών με ειδίκευση στη γλυπτική ήταν άλλης κουλτούρας − πιο λαϊκοί− από τους φοιτητές της ζωγραφικής και κορόϊδευαν τις 3 φοιτήτριες. Καθηγητές της ήταν ο Ιωάννης Δημητριάδης και ο Μιχάλης Τόμπρος.
Ωστόσο ήθελε να κάνει πιο προχωρημένα πράγματα και φοίτησε στο εργαστήρι του Θανάση Απάρτη κάτω από τον Γιάννη Τσαρούχη. Πολλά χρόνια αργότερα θα πει η Ναταλία Μελά: Θυμάμαι όλα όσα είχαμε συζητήσει. Μου έλεγε ο Τσαρούχης: σκίαζε το μέτωπο για να δίνω βάθος στο βλέμμα. Αν δείτε αργότερα τη φράγκικη τέχνη, δεν δίνεται αυτό το βάθος, τουλάχιστον στη γλυπτική. Αλλά υπάρχει σε όλη την ελληνική τέχνη και στη βυζαντινή ακόμη». (3)
 |
| Η Μπουμπουλίνα στο λιμάνι της Ντάπιας στις Σπέτσες. Ατενίζει μακριά. Η Ν. Μελά τη θέλησε καμαρωτή και λεβέντισσα. (1985) |
Ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Πικιώνης την βοήθησε να «υπερβεί τις συμβάσεις της
μετα-Ροντενικής σχολής. Αλλά ο σύζυγός της ο ΄Αρης Κωνσταντινίδης είχε σημαντική επίδραση στη σκέψη και στο έργο της.
Οι φίλοι της ήταν μεταξύ άλλων ο Εγγονόπουλος, ο Μόραλης, ο
Τσαρούχης, ο Αντρέας Εμπειρίκος και άλλοι συγγραφείς, ποιητές και καλλιτέχνες
της γενιάς του ’30.
Ως φοιτήτρια ζήτησε από τους γονείς της να της παραχωρήσουν το παλιό στάβλο- γκαράζ της πολυκατοικίας επί της Βασιλίσσης Σοφίας και Μουρούζη προκειμένου να το χρησιμοποιήσει για εργαστήριο και οι γονείς της δεν της το αρνήθηκαν υπό έναν όρο: Να εγκαταλείψει τις πολιτικές τις θέσεις. (Στην εκπομπή της ΕΡΤ είπε ότι όταν δολοφόνησαν τον Κίτσο Μαλτέζο απομακρύνθηκε από το ΚΚΕ αλλά δεν το είχε πει στους γονείς της). Η Ναταλία λοιπόν συμφώνησε στον όρο. (4)
 |
1945: Στο δωμάτιο της Νάτας, κέντρο δράσης των πρώτων υπαρξιστών της Αθήνας. Από αριστερά: Ρωμαίος Ζουλούμης, Τάκης Βασιλάκης(;), Ευθαλία Αργυροπούλου, Μίνως Αργυράκης. Μπροστά οι δύο κοπέλες που κάθονται στο πάτωμα: Νέλλη Ανδρικοπούλου και Νάτα Μελά. Η κοπέλα που έχει κρύψει το πρόσωπό της ανάμεσα στα χέρια, είναι η γλύπτρια Αλεξάνδρα Νικολετοπούλου. (5)
 |
| Ο Παύλος Μελάς (1996) |
1945 -1950
 |
| Πίνακας του Γιάννη Μόραλη (1946) Δύο φίλες: Απεικονίζει την Ναταλία Μελά με κόκκινο φόρεμα, μαζί με την φίλη της, την γλύπτρια Μπούμπα Λυμπεράκη. Οι Δύο φίλες ανήκουν στους πίνακες που εμπνέονται από την παράδοση του Φαγιούμ, τα πορτρέτα της Αναγέννησης και τα αντίστοιχα έργα του Αντρέ Ντεραίν. Εκφράζει με απόλυτο τρόπο το κλασικό πνεύμα της τέχνης του Μόραλη. Το 1949 η Ναταλία έγινε μέλος της καλλιτεχνικής ομάδας Αρμός το οποίο δημιούργησε με άλλους καλλιτέχνες ο Γιάννης Μόραλης. Ο Αρμός αντιπροσώπευε τη σύγχρονη τέχνη. Ανάμεσα στους οποίους ήταν ο Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας, ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Νίκος Νικολάου, ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο Κλέαρχος Λουκόπουλος ο Παναγιώτης Τέτσης κ.α. Αυτή η καλλιτεχνική ομάδα παρουσίασε την πρώτη της έκθεση το 1950 στην Αθήνα. Την ίδια χρονιά πέθανε ο πατέρας της ο οποίος είχε διατελέσει Νομάρχης Κερκύρας, ήταν υπασπιστής του Βασιλιά Αλεξάνδρου, τελετάρχης καθώς και ίππαρχος των Βασιλέων Γεωργίου Β΄ και Παύλου. Έφερε τον βαθμό του Συνταγματάρχη. Ήταν μέλος της φασιστικής οργάνωσης Εθνικής Ένωσης Ελλάς και ιδρυτής του παραρτήματός της στην Κηφισιά. Το 1951 παντρεύτηκε τον αρχιτέκτονα Άρη Κωνσταντινίδη. Η μητέρα της, της παραχώρησε τον τελευταίο όροφο της πολυκατοικίας επί της Βασιλίσσης Σοφίας, που είχε χτιστεί το 1904 από τον παππού της και εκεί που είχε το εργαστήριο της. Ο Αρχιτέκτονας της πολυκατοικίας ήταν ο Ερνέστος Τσίλλερ. Το ζευγάρι απέκτησε δύο παιδιά τον Δημήτρη και την Αλεξάνδρα. Τα πρώτα δέκα χρόνια ασχολήθηκε αποκλειστικά με τα παιδιά. Ωστόσο, παρακολουθούσε τα καλλιτεχνικά δρώμενα. Όταν επέστρεψε από το Παρίσι ο γλύπτης, Κώστας Κουλεντιανός, μετέφερε τα διδάγματα της αφηρημένης τέχνης. Μπορεί να μην την ενδιέφερε η αφηρημένη τέχνη αλλά το 1960 παρακολούθησε μαθήματα οξυγονοκόλλησης στη Σχολή στο Παλαιό Φάληρο και πήρε το δίπλωμα. Όταν έμαθε να δουλεύει με το οξυγόνο, στράφηκε στο μέταλλο και η Ναταλία παρουσίασε μεγάλη στροφή στην τεχνοτροπία και στη φιλοσοφία της. (6) ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΚΑΙ ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΓΛΥΠΤΙΚΗ Χρησιμοποιεί ready made σιδηρικά και εργαλεία. Τότε, πηγή
των υλικών της η οδός Αθηνάς. Τα εργαλεία που ξεδιάλεγε η Νάτα είναι τα
λεγόμενα γύφτικα, δηλαδή, δουλεμένα στο χέρι από σιδεράδες. Μιλούσε με
θαυμασμό για κάποια τέτοια εργαλεία που είχε φέρει μαζί της από ένα ταξίδι στη
Μικρά Ασία. Ως υλικό, το μέταλλο βοήθησε τη γλύπτρια να εκφραστεί ελεύθερα και
να δημιουργήσει ένα απόλυτα δικό της προσωπικό ύφος που την χαρακτήρισε. Όπως
ανέφερε η ίδια: «Έμαθα να αγαπώ τα υλικά με τα οποία δούλευα. Το μέταλλο είναι
όπλο». Ακολουθεί ένα απόσπασμα από συνέντευξή της με τον ζωγράφο
Αλέκο Λεβίδη:
«Έχουν όλα σφραγισμένο επάνω το όνομα του κατασκευαστή
τους», λέει η Νάτα Μελά και έδειξε δυο μικρά γλυπτά. Συνεχίζει η Ναταλία, Βασική πηγή των θεμάτων της είναι κυρίως ο φυσικός κόσμος
και η μυθολογία. Εμπνεύστηκε από το ζωικό βασίλειο και δημιούργησε πτηνά και
ζώα, όπως κόκορες, κριάρια, ταύρους κ.α. Φιλοτέχνησε παράλληλα, με ιδιαίτερο
οίστρο και ενθουσιασμό, ανθρώπινες μορφές σε διάφορες στάσεις, ζωόμορφες
συνθέσεις καθώς και πρόσωπα της ελληνικής μυθολογίας.  Από τη σειρά Εργαλεία Καλικάντζαροι 1957-1958  Από τη σειρά των Πολεμιστών  Από τη σειρά των Πολεμιστών Το κεφάλι και η περικεφαλαία του προέρχεται από το
τσεκούρι. Οι μορφές όλων των «Πολεμιστών» της, με τις έντονες γωνίες και
καμπύλες τους, παραπέμπουν σε φονικό εργαλείο. Τα σώματα και οι ασπίδες των
μορφών αποτελούνται από φτυάρι, ο μανδύας τους από άκαμπτο φύλλο μετάλλου, η
χορδή του κάθε τόξου από σύρμα και τα βέλη από καρφιά. Οι φιγούρες αυτές
παραπέμπουν στους πολεμιστές αττικών γεωμετρικών αγγείων του 8ου αιώνα π. Χ. (8)      Οι τρεις Χάριτες  Η Ναταλία Μελά ποζάρει πάνω στο έργο της (1960) Μύθοι |
«Το καλύτερό μου έργο είναι το γλυπτό από σίδερο με τίτλο Ευγενής
Ακρίτας. Έχω χαράξει επάνω
του το ρητό της οικογένειάς μου:
είναι η αρχαία φράση: Μένε και φθόνει, δηλαδή να επιμένεις και να φθονείς.
Να φθονείς με την έννοια της
φιλοδοξίας. Προσπάθησα πολλές φορές να σχηματίσω τον Διγενή Ακρίτα αλλά δεν μου έβγαινε ο θάνατος. Ίσως να τον φοβάμαι. Για αυτό δημιούργησα τον Ευγενή Ακρίτα. Θα μου πείτε, όταν φτιάχνω έναν Μινώταυρο, αυτό είναι θάνατος. Αλλά πώς να τα εκφράσει κανείς αυτά τα πράγματα; Είναι τόσο δύσκολο». (9)
Η Νάτα δημιουργούσε έργα τέχνης μέχρι το τέλος. Όταν η συγκόλληση
ήταν πλέον δύσκολη άφησε το μέταλλο για το χαρτί δημιουργώντας ένα νέο και
περίτεχνο έργο.
Το 2008, στα 85 χρόνια της το Μουσείο Μπενάκη παρουσίασε μια
αναδρομική έκθεση των έργων της. Τρεις γενεές γυναικών συμμετείχαν στην έκθεση:
Η ίδια η γλύπτρια, η κόρη της, η Αλεξάνδρα
Tσουκαλά, που σχεδίασε και έστησε την
έκθεση, και η εγγονή της Ναταλία Τσουκαλά.
Ο τότε Διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη Άγγελος Δεληβορριάς
δήλωσε στη συνέντευξη τύπου: «Πρόκειται για την πιο ευφρόσυνη, την πιο
εγκάρδια, την πιο γοητευτική έκθεση που διοργανώθηκε ποτέ
σε αυτόν τον χώρο». Ενώ ο ζωγράφος
Αλ. Λεβίδης δήλωσε: «Μέσα μου αποκρυσταλλώθηκε η ιδέα ότι η
Ναταλία είναι μια ειδική περίπτωση στη γλυπτική. Ανήκει στη
γενιά του ΄30 αλλά δούλεψε στο δικό της περιθώριο, στη δική της
προσωπική νήσο, σε μόνιμο διάλογο με τις επιρροές του εξωτερικού, επιρροές περασμένες
όμως από τη δική της μυλόπετρα». (10)
Τον Μάρτιο του 2011 η Ακαδημία Αθηνών την βράβευσε με το
Αριστείον Καλών Τεχνών για την προσφορά της στην Ελληνική γλυπτική μέσα
από το «πρωτοποριακό και εκφραστικό της έργο».
Η Ναταλία Μελά πέθανε το 2013 και έχει ταφεί στον
οικογενειακό τάφο της οικογένειας Μελά.
 |
| Τμήμα 1/383 |
Ο Χάρτης
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΗΓΕΣ:
(1) ATHENS
VOICE,
Όταν η Ναταλία Μελά μας άνοιξε το σπίτι της https://www.athensvoice.gr/culture/arts/537144_otan-i-natalia-mela-mas-anoixe-spiti-tis
(2) ΕΡΤ, Στη μνήμη της Ναταλίας Μελά https://www.ert.gr/ert-arxeio/sti-mnimi-tis-glyptrias-natalias-mela-14-aprilioy-2019/
(3) http://www.nataliamela.gr/bio_levidis.php
(4)
ΕΡΤ, Στη μνήμη της
Ναταλίας Μελά https://www.ert.gr/ert-arxeio/sti-mnimi-tis-glyptrias-natalias-mela-14-aprilioy-2019/
(5) Νταλούκας
Μανώλης, : Η στάση που κράτησε στη δολοφονία του Κίτσου Μαλτέζου https://www.iefimerida.gr/stories/natalia-mela-
(6)
Ειρήνη Γρηγοράκη
ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΕΛΛΗΝΙΔΕΣ ΓΛΥΠΤΡΙΕΣ
(7)
Αλ. Λεβίδης, Ναταλία Μελά
http://www.nataliamela.gr/bio_levidis.php
(8)
Ειρήνη Γρηγοράκη
ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΕΛΛΗΝΙΔΕΣ ΓΛΥΠΤΡΙΕΣ
(9) Κατερίνα Δαφέρμου, «Μένε και φθόνει» από μια γλύπτρια που… δεν χωράει σε συρτάρι https://www.tovima.gr/2008/11/25/culture/mene-kai-fthonei-apo-mia-glyptria-poy-den-xwraei-se-syrtari
(10) Κατερίνα Δαφέρμου, «Μένε και φθόνει» από μια γλύπτρια που… δεν χωράει σε συρτάρι https://www.tovima.gr/2008/11/25/culture/mene-kai-fthonei-apo-mia-glyptria-poy-den-xwraei-se-syrtari
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου