ΝΙΚΟΣ ΧΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΟΣ ΓΚΙΚΑΣ

                                  

1906-1994

Γλυπτό του Τήνιου γλύπτη  Πραξιτέλη Τζανουλίνου 
στην είσοδο της Κριεζώτου (Μουσείο Μπενάκη)

Ο Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας ήταν ένας από τους σημαντικότερους ΄Ελληνας ζωγράφους της γενιάς του 1930 ή του μεσοπολέμου, με αμέτρητες ομαδικές και προσωπικές εκθέσεις στην Αθήνα, Παρίσι, Λονδίνο και Αμερική αποκτώντας μεγάλες διακρίσεις και τιμές μέχρι το τέλος της ζωής του. Γεννήθηκε στην Αθήνα, σε εύπορη οικογένεια— γιος του ναυάρχου και υπουργού Χατζηκυριάκου Αλέξανδρου από τα Ψαρά. κι η μητέρα του ήταν γόνος της ιστορικής Υδραϊκής οικογένειας Γκίκα.

Ο Χατζηκυριάκος Γκίκας ήταν μαθητής του Παρθένη μόλις στα 15 του χρόνια, αργότερα φεύγει για το βροχερό Παρίσι και παρακολουθεί μαθήματα γαλλικής και ελληνικής φιλολογίας στη Σορβόννη, ενώ συγχρόνως φοίτησε στην Ακαδημία Ranson και στο εργαστήριο χαρακτικής του Δημήτρη Γαλάνη. Στα 17 του χρόνια συμμετείχε με έργα του στο Σαλόν των Ανεξαρτήτων και το 1927 πραγματοποίησε την πρώτη ατομική του έκθεση στο Παρίσι. Αρχικά το ύφος του ήταν πιο συμβατικό, όπως ο ίδιος ομολογεί, ήμουν επηρεασμένος από την Αναγέννηση. Το βάπτισμά μου στη μοντέρνα ζωγραφική το οφείλω στον Ανρί Ματίς. Λέει ότι συγκλονίστηκε όταν πρωτοαντίκρισε το «Τσάι» του Ματίς. (1)

Η ζωή του 

Διηγείται ο ίδιος τις αναμνήσεις από τα παιδικά του χρόνια στο βιβλίο “Το χαλί που παίζαμε ήτανε κόκκινο” όπου περιγράφει την πρώτη φορά που γεννήθηκε και επιβλήθηκε η ιδέα ενός χρώματος.

Το 1928 εκθέτει για πρώτη φορά στην Αθήνα, από κοινού με τον γλύπτη ΜιχάληΤόμπρο στην γκαλερί «Στρατηγοπούλου». Εκείνη ακριβώς τη χρονιά κατατάχθηκε στο στρατό και όταν απολύθηκε το 1929 παντρεύτηκε (18/04/1929)— παρά τις έντονες αντιδράσεις του πατέρα του λόγω  ότι ήταν μεγαλύτερή του — την ποιήτρια Αντιγόνη (Τίγκη) Μπούμπουλη το γένος Κοτζιά, από τη Σμύρνη και φεύγουν για το Παρίσι.

Το 1933 πείθει τον Λε Κορμπιζιέ να έρθει στην Ελλάδα, αντί για το προγραμματισμένο ταξίδι για Μόσχα, για να δημιουργήσει τον Χάρτη της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, τους νόμους της σύγχρονης αρχιτεκτονικής,  τη λεγόμενη Χάρτα των Αθηνών. Την συνέταξαν στο πλοίο που τους έφερε από τη Μασσαλία στον Πειραιά. Τότε ο Λε Κορμπιζιέ έδωσε  δύο διαλέξεις στο Πολυτεχνείο. Το ταξίδι είχε μεγάλη επιτυχία γιατί τους έδωσε την ευκαιρία να δουν την αρχιτεκτονική των νησιών και να εμπνευστούν από αυτήν. Ο Λε Κορμπιζιέ μάλιστα μιμήθηκε την αρχιτεκτονική της Σαντορίνης στην κατασκευή του σπιτιού του στο Παρίσι. 

Το Τρίτο Μάτι

Από το 1935 – 1937 εκδίδουν το Τρίτο Μάτι με διευθυντή τον Στρατή Δούκα. Κινητήρια δύναμη  του περιοδικού ήταν ο Δημήτρης Πικιώνης και ο Χατζηκυριάκος Γκίκας. Σκοπός του περιοδικού ήταν να γράψουν για το τι συνέβαινε έξω από την Ελλάδα— άρθρα για την τεχνική της ζωγραφικής, για την αρχιτεκτονική, για την πολεοδομία των αρχαίων. 

Ο Πικιώνης και ο Γκίκας έγιναν φίλοι. Ο Πικιώνης έγραψε στα αυτοβιογραφικά του σημειώματα, “Κι η νεώτερη γενιά, ο Γκίκας, ο Τσαρούχης, ο Εγγονόπουλος, ο Διαμαντόπουλος. Πόσο γόνιμα μαθήματα έβγαζες από την αντίθεση τούτη των πνευματικών χαρακτήρων που αντιπροσώπευε ο καθένας τους! Ειλικρινά δεν ξέρω τι εγώ έδωσα σ΄ αυτούς. Μα έχω συνείδηση του τι οφείλω στον καθένα τους…(2)  .

Πίνακας από Ύδρα του Γκίκα

Η τεχνική της ζωγραφικής του:

Ο  τρόπος της σύνθεσης πραγματοποιείται με μια διαίρεση της επιφάνειας του εικαστικού χώρου, η οποία εκκινεί από το βασικό τετράπλευρο του πίνακα και προχωρεί με αλλεπάλληλες διαιρέσεις σε μικρότερα τετράπλευρα, τα οποία αλληλοσυμπληρώνονται και αλληλοσυντίθενται, δημιουργώντας ένα είδος καμβά, πάνω στον οποίο χτίζεται η σύνθεση. 

Η Ύδρα

Η Ύδρα ήταν ένας τόπος στενά συνδεδεμένος με τον Γκίκα λόγω των καλοκαιρινών διακοπών ως παιδί αλλά και για το ζωγραφικό του έργο.

Το σπίτι του στην Ύδρα

Επισκεύασε το αρχοντικό πατρογονικό σπίτι, ψηλά επάνω από το Καμίνι δημιουργώντας μια συναρπαστική ατμόσφαιρα, με μαγευτική θέα προς τη θάλασσα. Φιλοξένησε τον αγαπημένο φίλο του τον Άγγελο Κατακουζινό, τους αδερφικούς  φίλους, τον ζωγράφο Τζον Κράξτον και τον συγγραφέα Πάτρικ Λη Φέρμορ. Όμως στον κατάλογο των επισκέψεων στην Ύδρα συγκαταλέγονταν ο συγγραφέας Χένρι Μίλερ, ο Γ. Σεφέρης, ο συγγραφέας Γιώργος Κατσίμπαλης, ο αρχιτέκτονας Δ. Πικιώνης, ο Γάλλος φωτογράφος Henri Cartier-Bresson και τόσοι άλλοι.

Με τους φίλους του στην Ύδρα

Το 1942 εκλέγεται καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο για την έδρα του Ελεύθερου Σχεδίου. Μαζί με τον Πικιώνη σχεδιάζουν το σύμβολο του ΕΜΠ.

Το 1958 γνωρίζει και ερωτεύεται την Barbara Hutchinson, η οποία τότε ήταν παντρεμένη με τον Ελληνιστή Rex Warner —ο πρώτος της γάμος ήταν με τον Victor Rothschild. Συναντήθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες και στη συνέχεια έκαναν το γύρω του κόσμου ταξιδεύοντας στην Ινδία, στο Θιβέτ, στην Ιαπωνία, στο Μεξικό και στη Χαβάη.    

                                                       Η Ινδία του Γκίκα

Ενώ βρίσκονταν στο Λονδίνο 1961 μαθαίνει ότι στο αρχοντικό του στην Ύδρα ξέσπασε μεγάλη πυρκαγιά αφήνοντας το σε στάχτες.

          Το 1963-5 ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας συνομιλεί με την ποίηση 

του Κ.Π. Καβάφη. 

Το 1964 ανεβαίνει ‘Το Καταραμένο Φίδι’ του Μάνου Χατζηδάκη, πάνω στο βιβλίο της Ραλλούς Μάνου «… Ου των ραδίων… ούσαν την τέχνην…» ένα χορόδραμα με σκηνικά και  κοστούμια του Χατζηκυριάκου-Γκίκα.

Το 1969, οχτώ χρόνια μετά την πυρκαγιά στο σπίτι του στην Ύδρα, σε μια θαλασσινή εκδρομή στην Κέρκυρα με την γυναίκα του την Barbara, και τον γιο της ανακαλύπτουν ένα κτήμα με ένα ελαιοτριβείο στην περιοχή Κερασιά. Μέχρι το τέλος του καλοκαιριού το αγόρασαν. Η επισκευή του, οι προσθήκες, οι κήποι έγιναν ένα έργο ζωής, όπως τότε με το πατρογονικό στην Ύδρα, όπως και το σπίτι του στην Αθήνα, στην Κριεζώτου. (3) 

 Από τα χρόνια στην Κέρκυρα, 'Ο Απολλώνιος'

Η Ελληνικότητα

Για τον Χατζηκυριάκο Γκίκα, η Ελληνικότητα είναι μια ουσία, περισσότερο μια μορφή, ένα είδος υπάρξεως, η οποία δεν υπάρχει αλλού και έχει διατηρηθεί πολλά χρόνια, αιώνες διότι όταν βλέπουμε έξω, στην Ευρώπη Καθεδρικούς Ναούς ή Ρωμαϊκούς συνήθως αναγνωρίζουμε ένα τεμάχιο, ένα μέρος και λέμε αυτό το έχει κάνει ΄Ελληνας… Να κρατήσουμε την παράδοση οπωσδήποτε γιατί τώρα τα πετάμε όλα τον βρόντο και δεν ξέρουμε που βρισκόμαστε. Δεν έχουμε καταλήξει να βρισκόμαστε ούτε στο μέλλον, ούτε στο παρελθόν και κάνουμε πολλές ανοησίες και πολλές γκάφες.’ 

                     

              

                Δεν μπορείς να μην προσέξεις τα μακριά και εκφραστικά του δάκτυλα του.

Στο πρώτο Νεκροταφείο βρίσκεται ο οικογενειακός τάφος Χατζηκυριάκου με την αυστηρή προτομή του πατέρα του. Προστέθηκαν στη συνέχεια στην στήλη κι άλλα σύμβολα με κάθε νέα ταφή. Το όνομα του Νίκου είναι γραμμένο κάτω από το λυχνάρι.

Τμήμα 1/403 Ο οικογενειακός Τάφος της Οικογένειας Χατζηκυριάκου  
στο Α΄ Νεκροταφείο

Γλύπτες  προτομής Αφοί Κοντοζαμάνη

(1) Henri Mattis Τσάι.

(2) Αυτοβιογραφικά σημειώματα, Κείμενα ΜΙΕΤ από (Γράμματα Δημήτρη Πικιώνη Ν. Χατζηκυριάκου- Γκίκα, εκδ. Ίκαρος, σελ. 77).

(3) Το αρχικό κτήριο της Κριεζώτου 3 – ισόγειο και πέντε όροφοι – κτίστηκε με εντολή του Αλέξανδρου Χατζηκυριάκου γύρω στο 1932 από τον Κωνσταντίνο Κιτσίκη, αρχιτέκτονα και καθηγητή στο Πολυτεχνείο, και αποτελεί τυπικό δείγμα αρχιτεκτονικής πολυκατοικίας του Μεσοπολέμου.Το 1987 αποφάσισε να το δωρίσει (καθώς και τα πάσης φύσεως κινητά αντικείμενα πίνακες, έργα τέχνης, έγγραφα, βιβλία, έπιπλα) στο Μουσείο Μπενάκη υπό τον όρο ότι θα διατηρηθεί ως εκθεσιακός χώρος επισκέψιμος από το κοινό με τον τίτλο «Οικία και Μουσείον Χατζηκυριάκου-Γκίκα.

Πηγές
https://archive.ert.gr/68970/

https://www.tovima.gr/2008/11/24/archive/nikos-xatzikyriakos-gkikas-2

http://www.eens-congress.eu/?main__page=1&main__lang=de&eensCongress_cmd=showPaper&eensCongress_id=169#_ftn1

https://www.onassis.org/enim_deltio/29_05/book_review_1.php

http://lesxianagnosisbiblioudegas.blogspot.com/2016/07/blog-post.html

https://a8inea.com/interview-evita-arapoglou/

https://www.benaki.gr/images/publications/pdf/gkikas_zwgrafiko_ergo.pdf

LectureID=3545https://www.youtube.com/watch?v=QehWhQFjdyc

https://www.tanea.gr/2000/02/05/greece/afierwma-o-ellinikos-20os-aiwnas-ta-proswpa-96/
http://www.blod.gr/lectures/Pages/viewlecture.aspx?LectureID=3545