ΣΟΦΙΑ ΒΕΜΠΟ, Η ΤΡΑΓΟΥΔΙΣΤΡΙΑ ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ

 

1910-1978

 

Τμήμα 4/220, Γλύπτης  Νίκος ΄Ικαρης

 

Λίγοι είναι αυτοί που η συνεισφορά τους στην τέχνη γεμίζει την καρδιά με ανείπωτη ευγνωμοσύνη για την ίδια τους την ύπαρξη. H Σοφία Βέμπο είναι μια τέτοια περίπτωση. Τραγούδαγε την Ελλάδα κι όλη η Ελλάδα τραγούδαγε μαζί της, είχε πει ο σύντροφος της,  ο Μίμης Τραϊφόρος. Έγινε το σύμβολο ενός ολόκληρου λαού απόλυτα ταυτισμένη με το έπος του ΄40.

Αυτά τα γεμάτα μάτια της που αγκάλιαζαν τον κόσμο, η σπάνια χροιά της φωνής της,  η ίδια της η παρουσία.   Τα είχε όλα…  

Η ζωή της

Η Σοφία Βέμπο γεννήθηκε στην Καλλίπολη της Ανατολικής Θράκης στις  15 Φεβρουαρίου το 1904. (Λόγω της ηλικιακής διαφοράς της με τον Μίμη Τραϊφόρο άλλαξε την ταυτότητα της με ημερομηνία γέννησης το 1910). (1) Το 1912 η οικογένεια της εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί γεννήθηκαν τα αδέλφια της ο Τζώρτζης, η Αλίκη και ο Ανδρέας. Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και  την ανταλλαγή πληθυσμού, η οικογένεια της εγκαταστάθηκε στην Τσαρτσάνη, Λάρισας όπου καταγόταν ο πατέρας της. Κατόπιν μετακόμισαν στο Βόλο όπου η Σοφία τελείωσε  το σχολείο. Από μικρή έπαιζε κιθάρα. Τα πρώτα ακούσματα ήταν τα δημοτικά τραγούδια που αγαπούσε πολύ. Και ενώ τραγούδησε στη ζωή της χιλιάδες ελαφρά τραγούδια ποτέ δεν άγγιζαν την καρδιά της όπως τα δημοτικά.

Το 1933 αποφάσισε να πάει στη Θεσσαλονίκη όπου βρισκόταν ήδη ο αδελφός της, ο Τζώρτζης προκειμένου να αναζητήσει δουλειά. Εργάστηκε στη Θεσσαλονίκη λίγα χρόνια και στη συνέχεια κατέβηκε στην Αθήνα. Η μπάσα φωνή της ήταν χαρακτηριστική.  Σε κάποιους δεν άρεσε. 

Η πρώτη της δουλειά ήταν στην επιθεώρηση Παπαγάλος 1933. Στην παράσταση εμφανιζόταν ως τσιγγάνα και ερμήνευσε το τραγούδι Τσιγγάνα Μαυρομάτα. Ο κόσμος ενθουσιάστηκε.  Γρήγορα, η φήμη της έφθασε στην Αίγυπτο όπου έκανε εμφανίσεις στο Γκραν Τριανόν της Αλεξάνδρειας και είχε τεράστια επιτυχία. Επιστρέφοντας, το 1934 συνέχισε τις παραστάσεις της στο θέατρο με νέα τραγούδια που γράφονταν γι' αυτήν και που γίνονται επιτυχίες όπως τα Μαύρα μου μάτια, Μη ζητάς φιλιά, ενώ μαζί της στη σκηνή έβγαινε και η αδελφή της η Αλίκη.

Την ίδια χρονιά υπέγραψε συμβόλαιο στη δισκογραφική εταιρεία Columbia. Μια συνεργασία που κράτησε σαράντα χρόνια. (2) Δίπλα στις επαγγελματικές συμφωνίες ήταν πάντα ο Τζώρτζης, ο αδελφός της.

Το 1936 αρχίζει περιοδείες στην Θεσσαλονίκη,  Αίγυπτο, Βουκουρέστι. Το 1937 της πρότειναν να συμμετέχει στην ταινία Η προσφυγοπούλα. Άλλωστε είχε φοβερή έκφραση και άνεση πάνω στη σκηνή.

Η δισκογραφική εταιρεία Columbia, σε νέο συμβόλαιο, της μεταβίβασε το 10% των κερδών από την πώληση του κάθε δίσκου της, γεγονός που συνέβαινε για πρώτη φορά, ενώ όλοι οι άλλοι πληρώνονταν κατ' αποκοπή (μεροκάματο) για κάθε δισκογραφία.

Το τσεμπέρι

Το 1938 η Σοφία Βέμπο πρωτοφόρεσε τσεμπέρι πάνω στη σκηνή  το οποίο έγινε σύμβολο της. Αργότερα τραγούδησε το παραδοσιακό δημοτικό τραγούδι, Στ' Λάρισ' βγαίν' ο αυγερινός και στο τέλος όλοι πίστευαν ότι μόνον στη Λάρισα βγαίνει ο αυγερινός!  Σε όποιο θέατρο και να έπαιζε έτρεχε ο κόσμος να την ακούσει.  Οι δίσκοι έκαναν ρεκόρ πωλήσεων και στο ραδιόφωνο,  το οποίο είχε συσταθεί εκείνη τη χρονιά επί Ιωάννη Μεταξά (21/5/1938), έπαιζαν συνέχεια τα τραγούδια της. Την λάτρευαν! Έγινε η Τραγουδίστρια του Λαού.

Η τραγουδίστρια της Νίκης

Το 1940 η Σοφία Βέμπο ενώ δούλευε στο Μουντιάλ του Μακέδου, το οποίο εθεωρείτο το πρώτο μουσικό θέατρο της εποχής.   Στις 28/10/40 οι Ιταλοί κάνουν επίθεση κατά της Ελλάδας. Οι Επιθεωρήσεις του θεάτρου αλλάζουν το πρόγραμμά τους και προσαρμόζουν το θέμα τους στην πολεμική επικαιρότητα. Ενώ η Σοφία Βέμπο και ο Μίμης Τραϊφόρος είχαν έρθει σε ρήξη και δεν μιλούσαν, η Βέμπο αναγκάστηκε  να ζητήσει  από τον Μίμη Τραϊφόρο να γράψει πατριωτικούς στοίχους πάνω στη μελωδία του τραγουδιού Ζεχρά του μουσικοσυνθέτη Μιχάλη Σογιούλ. Ο Μίμης Τραϊφόρος τη κοίταξε και της είπε: «Πρώτη φορά βλέπω οι Θεοί να ζητάνε βοήθεια από τους θνητούς». 

Μίμης Τραϊφόρος

Στην αρχή ο Μίμης Τραϊφόρος έγραψε στην τελευταία στροφή: Αν δεν έρθετε νικηταί / μην έρθετε ποτέ. Της φάνηκε σκληρό και του είπε να το αλλάξει.  Σε λίγο γύρισε ο Τραϊφόρος Με της νίκης τα κλαδιά/ σας προσμένουμε παιδιά. Ενθουσιάστηκε η Βέμπο με τον Τραϊφόρο και τον φίλησε!  Κατάλαβε είπε, η ίδια ότι διέθετε ψυχή.  Έτσι γράφτηκε το Παιδιά της Ελλάδας, Παιδιά το οποίο εμψύχωσε τους φαντάρους στο μέτωπο της Ελληνοϊταλικού πολέμου το 1940. Το τραγούδι αυτό ταξίδεψε μέχρι τα βουνά της Ηπείρου και αργότερα στη Μέση Ανατολή.  Έτσι, έγινε η Τραγουδίστρια της Νίκης.

Στη συνέχεια γράφτηκαν και σατιρικά τραγούδια όπως Κορόιδο Μουσολίνι, Στον πόλεμο βγαίνει ο Ιταλός, Βάζει ο Ντούτσε τη στολή του. Ήταν τέτοια η εισροή του κόσμου στο θέατρο που οι μισές εισπράξεις παραχωρήθηκαν για την ενίσχυση του μετώπου. Τότε η Βέμπο έκανε δωρεά 2,000 χρυσές λίρες στο Ελληνικό Ναυτικό. Στη συνέχεια το Γενικό Επιτελείο Στρατού αποφάσισε να στείλει τους δίσκους της Βέμπου σε όλες τις μονάδες της μετώπου

Αλλά δεν ήταν μόνο η τεράστια επιτυχία του τραγουδιού ήταν η αρχή μιας εκρηκτικής ερωτικής σχέσης Σοφίας και Μίμη κρυφά πάντα από τα μάτια της οικογένειας της.

Η Σοφία Βέμπο με τον Μίμη Τραϊφορο

Τον Απρίλιο του 1941 η Ελλάδα δέχτηκε την επίθεση των εχθρών.  «Ξαφνικά ένιωσα ένα τρομερό σε δύναμη κρύο χτύπημα στο πρόσωπο. Ήταν σαν σιδερένια γροθιά. Σωριάστηκα αμέσως. Επρόλαβα να φωνάξω: «Με σκότωσες, παλιάνθρωπε». Τίποτα άλλο, λιποθύμησα». Το πρωί της άλλης ημέρας το τηλέφωνο του σπιτιού της χτυπάει και αμέσως μια βαριά φωνή λέει: «Σ’ τα σπάσαμε τα μούτρα για να μην μπορής να βγαίνης στο θέατρο και να λες αυτά που λες. Μην στεναχωριέστε, τους απάντησα, θα τα πω από το ραδιόφωνο. Ήταν φανεροί πλέον οι δολοφόνοι μου: ή φασίσται Ιταλοί ή άνθρωποι της Γκεστάπο». Αυτό έγραψε στην αυτοβιογραφία η οποία δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στον Εθνικό Κήρυκα της Νέας Υόρκης. (3)

Όντως, το πρώτο άτομο που ασχολήθηκε η Γκεστάπο ήταν η Σοφία Βέμπο. Μόλις ξεκίνησε η παράσταση, δύο λοχαγοί της Γκεστάπο της είπαν να ντυθεί και να τους ακολουθήσει και την οδήγησαν στα ανακριτικά της Γκεστάπο. Ακολουθούν οι φυλακές Αβέρωφ. Την ξαναπηγαίνουν στην Γκεστάπο και την αφήνουν αφού υπέγραψε χαρτί όπου διαβεβαιώνει ότι δεν θα ξανατραγουδήσει πατριωτικά τραγούδια. Αργότερα οι Ιταλοί της απαγόρευσαν να τραγουδάει το Αθήνα και πάλι Αθήνα, να κυκλοφορεί με την τσεμπέρα που είχε γίνει σύμβολο, και εν τέλει της έσχισαν την άδεια επαγγέλματος… Δεν μπορούσε να κάνει εμφανίσεις στο θέατρο. Απαγορευόταν να γραφτεί το όνομά της στον τύπο. Πούλησε το πιάνο της για να μπορέσει εκείνη και η οικογένειά της να επιβιώσουν.  Στη συνέχεια οι Γερμανοί  κατέστρεψαν όλους τους δίσκους της που είχε ηχογραφήσει από το 1934!  

Δεν μπόρεσε πλέον να σταθεί στην κατεχόμενη Ελλάδα και ντύθηκε σαν Μοναχή και κατέφυγε στη Μέση Ανατολή όπου έμεινε πάνω από τρία χρόνια. Διέφυγε με καΐκι από την Εύβοια, πέρασαν στη Σμύρνη και από κει βρέθηκε στο Λίβανο. Σε μια εκκλησία στο Λίβανο ο ιερέας ανέβασε την Σοφία Βέμπο στην Ωραία Πύλη και τραγούδησε το Παιδιά της Ελλάδας, Παιδιά.

Το 1941, όταν είμαστε σύμμαχοι με την Μεγάλη Βρετανία της έδωσαν να ερμηνεύσει ένα τραγούδι ενός Άγγλου, ονόματι Wallas, Με τους Βρεττανούς έχουμε κοινά σημεία,  το οποίο πραγματικά είναι δύσκολο να το ακούσεις. (Εντούτοις, το 1947 όταν μας πρόδωσαν οι Άγγλοι η Βέμπο τραγούδησε Κάνε Κουράγιο Ελλάδα μου.)

Ο Μίμης Τραϊφόρος, η Αλίκη, η αδελφή της Σοφίας Βέμπο, και η ίδια 

Στη Μέση Ανατολή οργάνωσαν θίασο κυρίως για τη ψυχαγωγία του Ελληνικού στρατού. Εκεί βρισκόταν και ο μουσικοσυνθέτης Λεό  Ραπίτης. Το 1943 έγραψε μελωδία και ζήτησε από τον Τραϊφόρο να του γράψει σπανιόλικους στοίχους. Ο Τραϊφόρος είχε άλλη άποψη και έγραψε το πασίγνωστο Λόντρα, Παρίσι, Αθήνα. Ακόμα κι ο ίδιος κατενθουσιάστηκε με τους στοίχους του. Στην αρχή ο μουσικοσυνθέτης θύμωσε. Ο Τραϊφόρος όμως, είχε καταλάβει πως ένιωθαν οι Έλληνες και αναφώνησε: Αυτό είναι το τραγούδι της ζωής μας! 

  

Πράγματι, οι Έλληνες στη Μέση Ανατολή είχαν νοσταλγήσει πια την Ελλάδα και ονειρευόταν πότε θα ξαναγυρίσουν. Το τραγούδι περιέγραφε ακριβώς τα αισθήματα των Ελλήνων που βρισκόταν στη Μέση Ανατολή. Αλλά  όχι μόνον, και μετά τον πόλεμο τραγουδήθηκε από τους ναυτικούς και τους μετανάστες μας.  

Όπου κι αν πάω, ο νους μου διαρκώς τριγυρνά
μέσ' στα στενά της Αθήνας και στα καπηλειά της
και κάθε βράδυ, τρικλίζοντας στα σκοτεινά,
λέει, μεθυσμένη, η ψυχή μου, απ' τα γιασεμιά της.
Λόντρα, Παρίσι, Νιού Γιόρκ, Βουδαπέστη, Βιέννη,
μπρός στην Αθήνα, καμιά μα καμιά σας δε βγαίνει,
γιατ' είναι πάντα γεμάτες με ρόδα οι ποδιές της
κι άσπρες δαντέλες τυλίγουν τις ακρογιαλιές της.(…)

σ

Η Σοφία Βέμπο στη Μέση Ανατολή

Γύρισε η Σοφία Βέμπο στην Αθήνα όταν τελείωσε ο πόλεμος αλλά αποφάσισε να πάει στην Αμερική όπου ήταν προσκαλεσμένη από τον απόδημο ελληνισμό. Εκεί τραγούδησε στο Carnegie Hall γεμίζοντάς το με τρεις χιλιάδες άτομα. 

Στην Αμερική έμεινε σχεδόν δυόμισι χρόνια (1947-1949) αλλά όπως είπε η ίδια, «Η Ελλάδα με δημιούργησε και σ’ αυτή θέλω να γυρίσω. Θέλω να τελειώσω της καριέρα μου στον τόπο που μου τα έδωσε όλα και με το παραπάνω». Βεβαίως, είχε τραγουδήσει στην Αυστραλία, στο Παρίσι, στο Λονδίνο καθώς και στην Κύπρο.

Μνημείο της Σοφία Βέμπο στην Κύπρο

Επιστρέφοντας στην Ελλάδα ίδρυσε στο Μεταξουργείο, το θερινό Θέατρο Βέμπο. Τα επίσημα εγκαίνια έγιναν 18 Ιουνίου του 1950.

Το 1955 συμμετείχε στη θρυλική ταινία Στέλλα ως την Μαρία, η οποία διευθύνει το κέντρο Παράδεισος, όπου τραγουδούσε η  Στέλλα, η Μελίνα Μερκούρη. Το 1958 κάνει την τρίτη ταινία της, Φτώχεια και Αριστοκρατία (Στουρνάρα 288) δίπλα στους ηθοποιούς Ορέστη Μακρή και τον Διονύση Παπαγιαννόπουλο με μουσική του Μιχάλη Σογιούλ.

Μαζί με την Μελίνα Μερκούρη στην ταινία Στέλλα

Το 1957 παντρεύονται επιτέλους με τον Μίμη Τραϊφόρο. Ενώ ήταν αρραβωνιασμένοι από τον Απρίλιο του 1943.  Για τη Σοφία Βέμπο και τον Μίμη Τραϊφορο ταιριάζει απόλυτα το μαζί δεν κάναν και χώρια δεν μπορούσαν. Δύο ισχυρές προσωπικότητες κάτω από την ίδια στέγη. 

Η Σοφία Βέμπο νύφη

Η οικογένεια της δεν τον ήθελε καθόλου. Ήταν εξάλλου μεγαλύτερη του κατά δώδεκα χρόνια. Ο Τραϊφόρος ίσως της χρέωνε ότι έμεινε υπό τη σκιά της.   Ήταν ζηλιάρα– πιθανόν με το δίκιο της. Στα διάφορα τουρνέ πήγανε μόνη της αλλά είχε λένε, την ηθοποιό, την Γεωργία Βασιλειάδου, που πρόσεχε να μη ξεστρατίζει ο Μίμης.  Η αλήθεια είναι ότι η Βέμπο έφτασε να ξυλοκοπήσει  την ηθοποιό  Σπεράντζα Βρανά δημοσίως… (4) 

Λίγα χρόνια μετά από το γάμο τους υιοθέτησαν ένα τετράχρονο κορίτσι, την Χάϊδω, μιας μεγάλης και φτωχής οικογένειας με οκτώ παιδιά. Οι βιολογικοί της γονείς εργάζονταν, ως θυρωροί στην πολυκατοικία όπου έμενε η Βέμπο και ο Τραϊφόρος.  Η Χάϊδω είχε πει,  «Έκανα αυτό που ήθελε. Ήταν ένας πολύ καλός άνθρωπος, αλλά αυταρχική. Σου έδινε και το βρακί της, αν ήσουν σωστός.» (5)

Σύμφωνα με την Καλουτά  κατά τη διάρκεια της δικτατορίας ο Τραϊφόρος είχε γράψει κάποια σατιρικά νούμερα για το θέατρο της Βέμπο. Την ειδοποίησαν να τα κόψει αλλά δεν τα έκοψε. Στη συνέχεια η ασφάλεια την προειδοποίησε ότι θα κλείσουν το θέατρο της. «Εγώ δε φοβήθηκα τον Ντούτσε, δε φοβήθηκα τον Χίτλερ. Είναι δυνατόν τώρα να φοβηθώ εσάς; Είναι ποτέ δυνατόν να φοβηθώ τους δικούς μου; Η Σοφία Βέμπο πήγε στο γραφείο του τότε Υπουργού Εσωτερικών, Στ. Παττακό. Εσύ θα μου κλείσεις το θέατρο; Και του πέταξε το παλτό της πάνω στο κεφάλι του!! Που να τολμήσει να αντιδράσει ο Παττακός στη Βέμπο! Ωστόσο, σε κάποια εκδήλωση της χούντας συμμετείχε και τραγούδησε το Παιδιά της Ελλάδας, Παιδιά. (6)

Σιγά-σιγά αραίωσε τις εμφανίσεις της.  Άλλη μουσική πλέον άκουγε ο κόσμος. Τα τραγούδια που της έγραφαν πλέον δεν είχαν  βαρύτητα. Το ήθελαν και τα αδέλφια της οι οποίοι είχαν τη γενική διεύθυνση του θεάτρου της.

Το 1973, το βράδυ του Πολυτεχνείου άνοιξε το σπίτι της που νοίκιαζε στους κυνηγημένους φοιτητές. Δεν δίστασε να αρνηθεί στους αστυνομικούς να παραδώσει όταν της κτύπησαν την πόρτα. Το ίδιο θα έκανα και για σας, τους είπε.

Η Σοφία Βέμπο το 1973 με το Πολυτεχνείο

 

Στην τελευταία συνέντευξή της με τον Φρέντυ Γερμανό. 

Πέθανε ξαφνικά στις 11 Μαρτίου του 1978 από εγκεφαλικό επεισόδιο. Η κηδεία της μετατράπηκε σε συλλαλητήριο. Ο Ελληνικός λαός που τη θεωρούσε ηρωίδα την αποθέωσε.  Κι ενώ πολλοί είχαν θυμώσει που δεν πήρε θέση κατά τον εμφύλιο πόλεμο για το τελευταίο αντίο ήταν μεταξύ άλλων και ο Μάνος Κατράκης.

Ενώ ποτέ δεν αγόρασε διαμέρισμα,  το 1957, με το θάνατο της μητέρας της  αγόρασε  στο Πρώτο Νεκροταφείο  τάφο  για τους γονείς της. Ο γλύπτης Νίκος ΄Ικαρης έφτιαξε την προτομή της. Είναι η μόνη προτομή στο Α΄ Νεκροταφείο που το πρόσωπο είναι χαμογελαστό και είναι τόσο ταιριαστό.  Το επίγραμμα του Μίμη Τραϊφόρου:  Σοφία μου αλύγιστη/ η δόξα σου είναι τόση/που δεν μπορεί/δεν γίνεται/πιο πάνω να ψηλώσει/και η ψυχή σου ανέβηκε τόσο ψηλά από το σώμα/που είσαι Σοφία μου ο ουρανός δεν είσαι πλέον χώμα.

Υποσημειώσεις:

1.+2 Τρίτο Πρόγραμμα ΣΟΦΙΑ ΒΕΜΠΟ Δαυίδ Ναχμίας συνέντευξη απ' τον Ανδρέα Μοντέζ τον βιογράφο της. https://www.youtube.com/watch?v=1_ps7K-5qFw .

3. H «τραγουδίστρια της νίκης» Σοφία Βέμπο https://www.in.gr/2016/10/26/entertainment/music/h-tragoydistria-tis-nikis-sofia-bempo/

4. Καβγάς για τα μάτια του Μίμη Τραϊφόρου - Η Σοφία Βέμπο ξυλοκόπησε δημόσια τη Σπεράντζα Βρανά https://www.cretewoman.gr/el/

5. Το χρονικό της υιοθεσίας: https://www.protothema.gr/culture/article/1055060/i-polutarahi-zoi-tis-agnostis-koris-tis-sofias-vebo/

6.  Μαρία Παναγιωταρέα,  ''ΣΟΦΙΑ ΒΕΜΠΟ'' - '' Ουδείς αναμάρτητος''

https://www.youtube.com/watch?v=US86Nl2QSq0

Άλλες Πηγές: 

-ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ “Λόντρα – Παρίσι – Αθήνα”. Πως ο Τραϊφόρος έγραψε για την Βέμπο το νοσταλγικό τραγούδι. Το χαρακτήρισε το τραγούδι της ζωής του... : http://www.mixanitouxronou.gr/quot-lontra-parisi-athina-quot-pos-o-traiforos-egrapse-gia-tin-vempo/

-Τα πρώτα βήματα του ραδιοφώνου https://www.mixanitouxronou.gr/ta-prota-vimata-tou-radiofonou-stin-ellada-oi-syskeves-kostizan-mexri-kai-50-000-draxmes-kai-oi-akroates-eprepe-na-plironoun-etisia-syndromi/

Σοφία Βέμπο https://www.sansimera.gr/biographies/155