ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΕΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΣΦΙΓΓΕΣ

 

Ενώ περπατούσαμε, εγώ και η Λίντα, στους ατέλειωτους διαδρόμους του Α΄ Νεκροταφείου Αθηνών παρατηρήσαμε ένα ξενικό μνημείο στην άκρη των ματιών μας. Σταθήκαμε και κοιταχτήκαμε.  Κάναμε δύο βήματα πίσω να βεβαιωθούμε ότι ήταν αυτό που νομίζαμε. Όντως, ένα μνημείο βγαλμένο από την Αρχαία Αίγυπτο. Μια Αιγυπτιακή Σφίγγα!

Τμήμα 4/445

Πέρασε καιρός από αυτήν την ανακάλυψη. Ωστόσο, πρόσφατα λάβαμε από αιγυπτιολόγο ηλεκτρονικό μήνυμα, η οποία ζήτησε να μάθει που βρίσκεται ο συγκεκριμένος τάφος στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. καθώς και να δει ιδίοις όμμασι και τις Ελληνικές σφίγγες  προκειμένου να τα επισκεφτεί. 

Στην αρχαιότητα η Ελλάδα και η Αίγυπτος ήταν συνυφασμένη με πολλούς τρόπους. Υπάρχουν αποδείξεις ότι ακόμα και στην εποχή του χαλκού υπήρχε επικοινωνία μεταξύ την Μινωική Κρήτη και την Αίγυπτο. Στις αρχές του 600 π.Χ. αναπτύχθηκαν στενότερες σχέσεις μεταξύ των δύο δυνάμεων όταν η Αίγυπτος άνοιξε εκ νέου το βασίλειό της στον υπόλοιπο κόσμο.  

 Ακόμα και σήμερα μπορούμε να διαβάσουμε τη γραφή των  Ελλήνων στρατιωτών πάνω στο Ναό Abu Simbel. (1)  

Η διαφορά της Αιγυπτιακής σφίγγας με την Ελληνική

Η Αιγυπτιακή σφίγγα προϋπήρχε της ελληνικής. Αρχικά η Αιγυπτιακή ήταν μια απεικόνιση της πνευματικής και σωματικής ρώμης του ηγεμόνα στο αρχαίο βασίλειο. Σιγά-σιγά άρχισε να αντιπροσωπεύει και θεότητες.

Για τους αρχαίους Έλληνες η σφίγγα ήταν μια άγρια μορφή που σχετιζόταν με το θάνατο. Μπορούσε όμως, όπως και άλλες τρομακτικές και δαιμονικές μορφές, να είναι αποτροπαϊκή, να προστατεύει δηλαδή από το κακό και να φυλάει έναν τόπο. Δεν είναι, επομένως, παράξενο που συναντούμε σφίγγες στημένες σε μεγάλα μνημεία. (2)

Στην ελληνική μυθολογία η Σφίγγα είναι στενά συνδεδεμένη με το μύθο των Λαβδακιδών. Η Ήρα και ο Άρης την έστειλαν από την πατρίδα της, την Αρχαία Θήβα. Εκεί στεκόταν και ρωτούσε τους περαστικούς «Ποιο ον το πρωί στέκεται στα τέσσερα, το μεσημέρι στα δύο και το βράδυ στα τρία;». Όποιον δεν μπορούσε να λύσει το γρίφο, η Σφίγγα τον έσφιγγε, μέχρι να πεθάνει. Ο Οιδίπους έλυσε τον γρίφο απαντώντας ότι το ον αυτό είναι ο άνθρωπος, αφού όταν είναι βρέφος περπατάει στα τέσσερα, μετά σηκώνεται στα δύο του πόδια και στα γηρατειά περπατάει όρθιος αλλά χρησιμοποιεί σαν τρίτο πόδι ένα μπαστούνι. Μόλις λύθηκε το αίνιγμά της η Σφίγγα γκρεμίστηκε από τον βράχο που στεκόταν και σκοτώθηκε. Ωστόσο, ο ακριβής γρίφος που έδινε η Σφίγγα δεν είναι γνωστός από αρχαίες πηγές, αλλά από μεταγενέστερα κείμενα. Στην Ελλάδα έγινε γνωστή και αγαπητή από τον 8ο αιώνα και μετά και είχε μια πολύ συχνή εμφάνιση κυρίως στην πλαστική τέχνη και την αγγειογραφία. Χρησιμοποιήθηκε κυρίως ως σήμα των τάφων. (3)

Στο Α΄ Νεκροταφείο υπάρχουν δύο αγέρωχες σφίγγες στο μνημείο του Μιχαήλ Τοσίστα. Παρομοίως στου Αδαμάντιου Κοραή.  Στο μνημείο του Ηπειρώτη Ε. Σουγδούρη ο γλύπτης Γεώργιος Βιτσάρης έχει σμιλεύσει σφίγγες στη βάση της προτομής.

Οι σφίγγες του Μιχαήλ Τοσίτσα
Τμήμα 2/7

Τμήμα 2/107 Οι σφίγγες του Αδαμάντιου Κοραή

 

Τμήμα 5/116 Οικογενειακός τάφος της Ηπειρώτικης 
οικογένειας Ευστάθιου Σουγδούρη 

 

Η Σφίγγα της Αίγινας

Χάλκινο αντίγραφο της Σφίγγας της Αίγινας στο Τμήμα Προτεσταντών/Δ στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών.  Η μαρμάρινη σφίγγα βρέθηκε στις ανασκαφές της Κολώνας,  από τον Γερμανό Άντολφ Φουρτβένγκλερ του οποίου ανήκει ο τάφος. (4)

Στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο υπάρχει πλούσια Αιγυπτιακή συλλογή.  Οι μεγάλες δωρεές δύο φιλότεχνων ομογενών από την Αίγυπτο. Ο Ιωάννης Δημητρίου και  ο Αλέξανδρος Ρόστοβιτς.

Υποσημειώσεις:

(1) (Patricia Claus Ancient Greeks Left Their Mark in Egypt in 591 BC – in Graffiti.

(2)+ (3)  Τα πάντα γύρω από τις Σφίγγες Συζήτηση με την αιγυπτιολόγο Πέγκυ Ρίγγα για τις αινιγματικές κόρες της Χίμαιρας και του Όρθρου https://www.lifo.gr/arxeio/ta-panta-gyro-apo-tis-sfigges, 

(4) Η Σφίγγα της Αίγινας: http://anihneftes.blogspot.com/2013/02/blog-post_10.html