1909 - 1992
 |
| Τμήμα Δ1 |
Κάποια μέρα όταν περπατούσα σε ένα τμήμα που σπανίως επισκέπτομαι πρόσεξα ένα ασυνήθιστο μνημείο. Ήταν ένας Μινωικός τάφος στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών.
Το μοτίβο συνέχιζε στο μαρμάρινο ορθογώνιο. Ημερομηνία θανάτου: 1992. Ενώ το μνημείο μοιάζει παλιό. Σκέφτηκα ότι πρέπει να είχε σχέση με το Μινωικό Πολιτισμό. Το εύρος της γνώσης του ήταν όντως μεγάλο αλλά η ειδικότητά του ήταν στην προϊστορική αρχαιολογία. Είναι γνωστός για την ανακάλυψη του μινωικού ανακτόρου, στο Κάτω Ζάκρο στο ανατολικότερο σημείο της Κρήτης. Όμως, δεν ήταν μόνο αυτό. Ήταν διευθυντής στο Αρχαιολογικό Μουσείο, καθηγητής Πανεπιστημίου, συγγραφέας και διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης και όλης της Αθήνας. Ήταν ένας από τους πολλούς αρχαιολόγους όπου μαζί με τους συνεργάτες του φύλαξε τους θησαυρούς των μουσείων από τους Ναζιστές κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Ο τάφος του στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών μας δίνει την ευκαιρία να σκεφτούμε για τη ζωή του, τον πλούτο της Μινωικής κληρονομιάς που βοήθησε να αποκαλυφθεί, μια ματιά στις προσπάθειες που γίνονται στην Ακρόπολη και τις προσπάθειες όλων των γενναίων ανδρών και γυναικών που διακινδύνεψαν τη ζωή τους προκειμένου να διαφυλάξουν την Ελληνική κληρονομιά.
 |
| Νικόλαος Πλάτων |
Η ζωή του
Ο Νικόλαος γεννήθηκε
στην Κεφαλονιά αλλά οι γονείς του εγκαταστάθηκαν στο Ηράκλειο της Κρήτης όπου ο
πατέρας του, Ελευθέριος Πλάτων, υπηρετούσε όπου ο πατέρας του Ελευθέριος
Πλάτων, υπηρετούσε ως διευθυντής του κρατικού Χημείου. Ως μαθητής του Γυμνασίου
υπήρξε σεμνός, επιμελής, πειθαρχημένος και αυστηρά προσηλωμένος στις σπουδές του,
με αποτέλεσμα να διακριθεί και να αποσπάσει κατά το σχολικό έτος 1922-23 το χρυσό μετάλλιο, που είχε
αθλοθετήσει ο Ανδρ. Καλοκαιρινός. (1)
 |
| Ο Νικόλαος Πλάτων σε νεαρή ηλικία |
Ο Νικόλαος σπούδασε
φιλολογία και αρχαιολογία στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Όταν αποφοίτησε
εργάστηκε στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου υπό τον Σπύρου Μαρινάτου όπου έμεινε
μέχρι το 1935. (2) Στη συνέχεια διορίστηκε έφορος στη Θήβα αλλά το 1937 γράφτηκε στο Pratique des Hautes Études του Παρισιού για το διδακτορικό του.
Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα το 1939 ανέλαβε τη θέση του Έφορου
στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου όπου παρέμεινε μέχρι το 1962. Τα
εκθέματά του μουσείου περιλαμβάνουν αντιπροσωπευτικά δείγματα από όλες τις
περιόδους της κρητικής προϊστορίας και ιστορίας, που καλύπτουν περίπου 5.500
χρόνια. Κυρίαρχη θέση είναι η συλλογή με
τις μινωικές αρχαιότητες η οποία είναι η σημαντικότερη στον κόσμο. Το μουσείο δίκαια
θεωρείται το κατ' εξοχήν μουσείο του μινωικού πολιτισμού.
 |
| Η νέα πτέρυγα του Μουσείου προστέθηκε το 1964 |
Η μακρόχρονη θητεία του στο μουσείο διακόπηκε απότομα από
τις Ιταλικές και Γερμανικές εισβολές.
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος
και οι αρχαιολογικοί θησαυροί
Η κυβέρνηση έστειλε ειδική απόφαση στις αρχαιολογικές υπηρεσίες γράφοντας ότι «οι αρχαιότητες πρέπει να είναι απρόσιτες στους μελλοντικούς κατακτητές». Έτσι τον Νοέμβριο του 1940 μέχρι τον Απρίλιο του 1941 λειτούργησε Ειδική Επιτροπή Απόκρυψης και Ασφάλισης. Ήταν μια υπεράνθρωπη προσπάθεια της αρχαιολογικής υπηρεσίας. Ο σκοπός της επιτροπής ήταν η προστασία των εκθεμάτων των μουσείων. Η Επιτροπή συντόνισε μια μυστική επιχείρηση απόκρυψης των αρχαιολογικών θησαυρών σε σπήλαια, όπως στην Ακρόπολη, σε αρχαίους τάφους, όπως στους Δελφούς, ή σκάβοντας στα υπόγεια των μουσείων, όπως στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο ή μεταφέροντας στα θησαυροφυλάκια των Τραπεζών τα πιο πολύτιμα αντικείμενα. Τα ευρετήρια των συλλογών των Μουσείων ασφαλίστηκαν στις θυρίδες της Τράπεζας της Ελλάδος.(3)
 |
| Οι ναζιστές στην Ακρόπολη |
Ενώ τον Μάιο του 1941 ο Πλάτων ήταν στρατιώτης στο μέτωπο της Αλβανίας επιζητούσε τρόπο να επιστρέψει στην Κρήτη φοβούμενος για τα εκθέματα του μουσείου. Υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες τέτοιο ταξίδι ήταν παντελώς ανέφικτο. Αλλά όχι για τον Πλάτων. Επικοινώνησε με τον Γερμανό αρχαιολόγο Kurt Gebauer στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της Αθήνας και του έδωσαν άδεια και μάλιστα έφυγε αεροπορικώς! (4)
Δύο παράγοντες μπορεί να έπαιξαν ρόλο σ΄ αυτήν την επιχείρηση.
Πρώτον: Πολλοί Έλληνες αρχαιολόγοι είχαν μακρόχρονες σχέσεις με τους Γερμανούς
ομόλογους τους στην Ελλάδα. Παρά τα αισθήματα για κάθε αρχαιολογική σχολή οι αρχαιολόγοι
αποτελούν μια αδελφότητα. Το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο είναι μέρος
της ζωής των Αθηνών από το 1874 και κάποια μέλη έχουν παντρευτεί Έλληνες
σύζυγοι. Του Gebauer η μητέρα ήταν Ελληνίδα. Μπορεί αυτό λοιπόν να βοήθησε. Δεύτερον: όλοι οι αρχαιολόγοι
είναι συντηρητές κατά βάθος – πιθανόν κι αυτός να ήταν λόγος να βοηθήσει
τον Νικόλαο Πλάτων. (5)
Οι Γερμανοί από
τους πρώτους μήνες της Κατοχής, έστειλαν την Ειδική Στρατιωτική Υπηρεσία για την Προστασία
της Τέχνης, η Kunstschutz. Επικεφαλής τον αρχαιολόγο Hans Ulrich von Schoenebeck, και το
Ίδρυμα Rosenberg με εκπρόσωπο
τον λοχαγό Herman von Ingram. Οι δύο
αυτοί φορείς είχαν ως κύριο σκοπό την επέμβαση στα πολιτιστικά πράγματα της
κάθε κατεχόμενης χώρας. Το Ίδρυμα Rosenberg στην Ελλάδα, όσον αφορά στα αρχαιολογικά
πράγματα, ενδιαφερόταν κυρίως για ανασκαφές. Αυτές διενεργούνταν χωρίς την
άδεια των ελληνικών αρχών και έγιναν με σκοπό, μεταξύ άλλων, την τεκμηρίωση
ιδεολογικών ακροβατισμών σχετικά με την καταγωγή των ινδοευρωπαϊκών φύλων.
Σύμφωνα με το γιο του Πλάτων, ο πατέρας του κοιμόταν στο
Μουσείο του Ηρακλείου για να το προστατέψει από τα αρπακτικά. Δεν φοβόταν τον Γερμανό
Στρατηγό Julius Ringel (6) ο οποίος είχε βολευτεί στο σπίτι του Arthur Evan – στη βίλλα Αριάδνη −στη Κνωσσό και έκλεβε ότι μπορούσε
για τη δική του προσωπική συλλογή. Όντως, η αποφασιστικότητά του Πλάτων
απέναντι στους εισβολείς ήταν ηρωικός.
1945
Μετά τον πόλεμο ο Πλάτων
ανέλαβε όλα τους αρχαιολογικούς χώρους στην Κρήτη. Το μουσείο υπέστη ζημιές κατά τον πόλεμο.
Το 1958 πρότεινε στο Συνέδριο Προϊστορικής
Αρχαιολογίας (Αμβούργο) ένα διαφορετικό
σύστημα χρονολόγησης σύστημα του Μινωικού πολιτισμού στηριγμένο κυρίως στις
αλλαγές του ανακτορικού συστήματος: α) Προανακτορική, β) Πρωτοανανακτορινή, γ) Νεοανακτορική και δ) Μεταανακτορική Η ακαδημαϊκή
κοινότητα αποδέχθηκε το νέο χρονολογικό σχήμα, χωρίς ωστόσο να απορρίψει το
σχήμα που είχε προτείνει ο Arthur Evans.
Από το 1960 ως το 1962
ορίστηκε διευθυντής της Αρχαιολογικής Περιφέρειας Αθηνών και του Μουσείου
Ακροπόλεως.
Ταυτόχρονα διενήργησε την
ανασκαφή, στην ανατολική Κρήτη, στο Κάτω Ζάρκο
όπου ανέδειξε το Μινωικό ανάκτορο.
Τα Ανάκτορα του
Ζάκρου
Στις αρχές του 20ου αιώνα ο αρχαιολόγος Davod Hogarth της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής Αθηνών αποκάλυψε στην περιοχή έναν αριθμό μινωικών κτιρίων και σφραγισμάτων σε πηλό που καταδείκνυαν ότι στην περιοχή υπήρχε λιμενική και εμπορική δραστηριότητα. Εντούτοις, η ανασκαφή σταμάτησε λόγω του τυφώνα που χτύπησε την περιοχή το καλοκαίρι του 1901 και ανάγκασε τον Hogarth να εγκαταλείψει επειγόντως την ανασκαφή.
Το 1961 ο Πλάτων ξεκίνησε τις
ανασκαφές και ανακάλυψε το Ανάκτορο το οποίο κτίστηκε το 1900 π.Χ περίπου,
ξανακτίστηκε το 1600 π.Χ περίπου και καταστράφηκε το 1450 π.Χ μαζί με τα
υπόλοιπα κύρια κέντρα του Μινωικού πολιτισμού.
Το
ανάκτορο ήταν μικρό, σχεδόν το 1/5 του
μεγέθους της Κνωσσού παρόλο ότι κάλυπτε 4,500 τετραγωνικά μέτρα. Είναι το
διοικητικό και θρησκευτικό κέντρο με ιδιαίτερα σημαντικό εμπορικό λιμάνι. Ένας εμπορικός σταθμός δηλαδή που συνέδεε τη Μινωική
Κρήτη με τα σπουδαία κέντρα της εποχής στην Αφρική και την Ασία. Είχε την Κεντρική
Αυλή η οποία περιστοιχίζεται από
τις γύρω πτέρυγες, που διαμορφώνουν το ανακτορικό συγκρότημα. Ένας δρόμος που
ξεκινάει από την Κεντρική Αυλή συνδέει το ανάκτορο με το λιμάνι.
Στη Βόρεια και στη Νότια Πτέρυγα υπάρχουν το κλιμακοστάσιο που συνδέει το ισόγειο με τους πάνω ορόφους, κουζίνα, εργαστήρια και διάφοροι βοηθητικοί χώροι. Σε ένα από τα εργαστήρια αυτά, σύμφωνα πάντα με τα ευρήματα, γινόταν επεξεργασία φαγεντιανής, κατεργασία που πρόσφερε μία ιδιαίτερη γυαλιστερή όψη στα κεραμικά αντικείμενα.
Η Δυτική Πτέρυγα του Ανακτόρου στη Ζάκρο αποτελείται από αποθήκες, το ασύλητο
θησαυροφυλάκιο, το αρχείο και άλλες κατασκευές που προορίζονταν για δημόσια και
τελετουργική χρήση, όπως ένα ιερό με τη δεξαμενή καθαρμών. Η χρήση της
δεξαμενής καθαρμών έχει γίνει ζήτημα συζητήσεων μεταξύ της επιστημονικής
κοινότητας. Μία πλευρά υποστηρίζει ότι τη δεξαμενή τη χρησιμοποιούσαν για
τελετουργικό καθαρμό του σώματος.
Τα βασιλικά
διαμερίσματα βρίσκονται στην Ανατολική Πτέρυγα του
Ανακτόρου. Τα ιδιαίτερα διαμερίσματα του βασιλιά και της βασίλισσας είναι
χωριστά.
Το Ανάκτορο της Ζάκρου περιβάλλεται από μία πόλη με διακριτή ρυμοτομία.
Κάποια από τα σπίτια είχαν μέχρι και 30 δωμάτια. Υπερβολικά μεγάλος αριθμός,
κάτι που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τα συγκεκριμένα δεν προορίζονταν για
κατοικίες, αλλά ήταν οικοδομήματα που στέγαζαν δευτερεύουσες λειτουργίες του
ανακτόρου.
Στην Αθήνα
Ως Διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης η προτεραιότητά του ήταν να προστατέψει την περιοχή. Ήταν μια συνέχεια των προσπαθειών που είχε ξεκινήσει το 1830. Είχαν γίνει λάθη. Το πρώτο πράγμα που επισημαίνει ο Πλάτων μόλις αναλαμβάνει τη διεύθυνση της Ακρόπολης, είναι η επείγουσα ανάγκη αναστηλωτικής εργασίας στην πρόσταση των Καρυατίδων του Ερεχθείου. Οι αφοσιωμένες κόρες είχαν ήδη χάσει μια αδελφή τους στον Ελγιν και χρειαζόταν οπωσδήποτε επισκευή.
Η κατάσταση των ίδιων των μνημείων στην Ακρόπολη ήταν ήδη άσχημη. Στο
πρόγραμμα στερέωσης και διαμόρφωσης των αρχαιολογικών χώρων γύρω από την
Ακρόπολη αξιοποιήθηκε η μεγάλη πείρα που ο Πλάτων είχε αποκτήσει στην Κρήτη. Οι
εργασίες ξεκίνησαν το 1962 από το χώρο του Ασκληπιείου και επεκτάθηκαν ως τη
Στοά του Ευμένους. Για να τονίσει την ενότητα του χώρου διαμόρφωσε την αρχαία
οδό των Παναθηναίων συνδέοντας την Ακρόπολη με την Αρχαία Αγορά. Από το 1963 ο
Πλάτων προωθεί το θέμα της τακτοποίησης του αρχαιολογικού υλικού,
αρχιτεκτονικού και επιγραφικού, διάσπαρτου σε όλο το χώρο της Ακρόπολης. Στο
τέλος του 1965 ανακοινώνει ότι περαιώθηκε η αποδελτίωση, φωτογράφιση και
ταξινόμηση όλων των γλυπτών και των πώρινων αρχιτεκτονικών κομματιών από τις
αποθήκες. Εκείνη τη χρονιά, με εισήγηση του ίδιου, συγκροτήθηκε η «Επιτροπή
Διασώσεως των Μνημείων Ακροπόλεως» (7) που έμεινε ανενεργή. Δέκα χρόνια αργότερα, η
«Ομάδα Εργασίας Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως» θα βαδίσει πάνω στα χνάρια του
παλαιού του σχεδίου με χρηματοδοτήσεις από τη κυβέρνηση καθώς και από ευρωπαϊκά
κονδύλια.
Για το Ερέχθειο, το μνημείο με τη μεγαλύτερη ανάγκη επέμβασης, συντάχθηκε μελέτη και οργανώθηκε ένα διεθνές συνέδριο το 1977. Ο Πλάτων και η ομάδα του εισέπραξε εγκωμιαστικά σχόλια. Το έργο του είναι και σήμερα εργασία σε εξέλιξη αλλά οι Καρυάτιδες βρήκαν νέο σπίτι το 2009 στο Μουσείο της Ακρόπολης.
Το 1965 ο Πλάτων διορίστηκε καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης και το 1974 στο Πανεπιστήμιου του Ρεθύμνου Κρήτης.
Πέραν από τα επιτεύγματα που αναφέραμε ο Πλάτων έπαιξε καθοριστικό ρόλο
στην έκδοση το 1947 των Κρητικών Χρονικών και στην ίδρυση της Εταιρείας των Κρητικών Ιστορικών Σπουδών (ΕΚΙΜ)
το 1951. Μαζί με τη φιλόλογο και μετέπειτα σύζυγό του, Σωσώ Λογιάδη, επιδόθηκε
με ζήλο στην οργάνωση της Βικελαίας Βιβλιοθήκης (8) που μετά από τον πόλεμο ήταν
τελείως αποδιοργανωμένη και παρά το πολύτιμο περιεχόμενό της άχρηστη για τους
μελετητές Συνετέλεσε και στην ίδρυση του “Ιστορικού Μουσείου Κρήτης” τα εγκαίνια του
οποίου έγιναν τον Μάιο του 1953 και στεγάστηκε στην οικία του Ανδρ. Λ.
Καλοκαιρινού. Γνώριζε ανώτερα μαθηματικά, και βοηθούσε τους φοιτητές των
Μαθηματικών Σχολών και να προετοιμάζει υποψήφιους φοιτητές για το Πολυτεχνείο
σε ιδιαίτερα μαθήματα με την ίδια άνεση που προετοίμαζε άλλους της Φιλοσοφικής
Σχολής.
Βιβλία του είναι Ζάκρος, το νέο μινωικό ανάκτορο, Κρήτη, το δίτομο: Ο
πολιτισμός του Αιγαίου και το τρίτομο έργο του για τις σφραγίδες και τα
σφραγίσματα του Μουσείου Ηρακλείου που εκδόθηκε στη γερμανική γλώσσα..
Έγινε μέλος της Αθηναϊκής Ακαδημίας και τιμήθηκε με το παράσημο του Φοίνικος της Ελλάδος, το παράσημο Commendatore Merito της Ιταλίας, το παράσημο πολιτιστικής αξίας της Ρουμανίας και το αργυρό μετάλλιο της Ακαδημίας Αθηνών. Πέθανε στην Αθήνα το 1992.
 |
| Η προτομή του Νικόλαου Πλάτων στο Ζάκρος |
Ο Χάρτης
Υποσημειώσεις:
(1) Μιχ. Καβουλάκης, φιλόλογος, πρ. λυκειάρχης. Μορφές του τόπου μας : Νικόλαος Ελευθ. Πλάτων, ο κορυφαίος αρχαιολόγος (1909-1992) https://archive.patris.gr/articles/104544 .
(2) Τον Σπ. Μαρινάτο τον θυμούνται περισσότερο για τις ανασκαφές του στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης. Κηδεύτηκε αρχικά, όπως επιθυμούσε, στον προϊστορικό οικισμό του Ακρωτηρίου της Σαντορίνης και έμεινε εκεί μέχρι το 2005. Στη συνέχεια, όμως, μεταφέρθηκε πλησίον του φυλακίου στη νότια (κεντρική) είσοδο του αρχαιολογικού χώρου.
(3) Σουζάνα Χούλια Καπελώνη, Αρχαιολόγος, Προϊσταμένη της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών, Ελληνικές Αρχαιότητες και Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος: αναζητήσεις, επαναπατρισμοί και αβεβαιότητες.
(4) Ο Kurt Gebauer παντρεύτηκε τη Χριστίνα Ott της οικογένειας Κοσμετάτου. Το 1930 περίπου 1,300 Γερμανόφωνοι ζούσαν στην Ελλάδα. Βλ: https://www.kankeleit.de/pdfs/occupation_greece.pdf
(5) Δεν ήταν η πρώτη φορά ούτε η τελευταία που μέλη της αρχαιολογικής αδελφότητας έβαλαν πάνω από την πολιτική τα ευρήματά τους. βλ https://www.pappaspost.com/april-28-1941-nazis-find-empty-archaeological-museum-athens/
(6) Ο Ρίγκελ δώρισε μέρος της συλλογής του στο Αυστριακό Μουσείο. Κάποια ευρήματα έχουν επιστραφεί.
(7) Η Επιτροπή συμπεριλαμβάνει αρχαιολόγους, αρχιτέκτονες, πολιτικούς μηχανικούς και έφορους προκειμένου να αποφευχθούν λάθη και να παράγουν τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα.
(8) Η Βικέλαια βιβλιοθήκη είναι ένα πολιτιστικό ίδρυμα το οποίο υποστηρίζει επιστημονικές και καλλιτεχνικές δραστηριότητες. Ο Δημήτριος Βικέλας δώρισε την πλούσια βιβλιοθήκη του στο Δήμο Ηρακλείου Κρήτης. Ο Βικέλας ήταν ο πρώτος Πρόεδρος της Διεθνής Ολυμπιακής Επιτροπής το 1896 και ο άνθρωπος που μας ενέπνευσε για αυτό το blog.
Πηγές:
https://www.culture.gov.gr/DocLib/appendix8_en.pdf
https://www.ysma.gr/en/restoration/history-of-older-interventions/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου