ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΡΙΖΟΣ ΡΑΓΚΑΒΗΣ

 

1809- 1892

 

Τμήμα 1 #378
Γλύπτες : Οι αδελφοί Μαλακατές

Ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής ήταν άνθρωπος των γραμμάτων, ποιητής της Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής, συγγραφέας, καθηγητής, αρχαιολόγος και διπλωμάτης.  (1) Έτσι, αρχίζει μια από τις πολλές μελέτες και πανηγυρικές ομιλίες αφιερωμένες στον αφοσιωμένο και πολύπλευρο συγγραφέα. Φαντάζει ότι συμμετείχε σε κάθε τι πολιτιστικό από την άφιξή του στην Αθήνα το 1830.  Αναμφίβολα οφείλεται στο μεγάλο ταλέντο του αλλά  λόγω της καταγωγής του και των καταστάσεων το νέο Ελληνικό κράτος του έδωσε δυο βασικά συστατικά για επιτυχία του: γνωριμίες και ευκαιρίες.  Η σύνδεση του με την οικογένεια Σούτσου ήταν σίγουρα καθοριστική. Αυτό που με εντυπωσιάζει για την Ελλάδα του 1830 ήταν πόσο ανοικτή ήταν στους νεοφερμένους και πόσο εύκολο ήταν για κάποιον από την τάξη του να μπει στη δημόσια διοίκηση, στην ακαδημία και στη διπλωματία. Αισθάνεσαι ότι για ανθρώπους σαν το Ραγκαβή η Ελλάδα ήταν ένα συναρπαστικό πείραμα, ένα τρυβλίο πετρί όπου η ιστορία, μυθολογία, πολιτική και φιλολογία μπορούσαν να ανακατευθούν μαζί με λίγο ενθουσιασμό και μαγικά να ενωθούν σε ένα συνεκτικό έθνος.

Δεν γινόταν πάντα έτσι αλλά δεν είναι ότι δεν προσπάθησαν.

Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής

Εκ καταγώγης ειμι Φαναριώτης

Η ζωή του από το 1809 έως το 1844

Ο Αλέξανδρος γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Ο πατέρας του ήταν ο Ιάκωβος Ρίζος Ραγκαβής και η μητέρα του ήταν η Ζωή Λαπιθή. Ο πατέρας της μητέρας του, ήταν πλούσιος με πολλές γνωριμίες και ασχολούταν με πολύτιμες πέτρες. Ο Αλέξανδρος πέρασε τα νεανικά του χρόνια στη Μολδοβλαχία γιατί ο πατέρας του εργαζόταν για τον ξάδελφό του, τον Αλέξανδρο Σούτσο. (Η οικογένεια Σούτσου είχαν μακρά ιστορία ως Ηγεμόνες της Μολδοβλαχίας.) Ο πατέρας του Αλέξανδρου Ραγκαβή ήταν των γραμμάτων, ο οποίος μετέφρασε πολλά Ευρωπαϊκά έργα στα Ελληνικά. Ως παιδί λοιπόν, ο Αλέξανδρος είχε τους καλύτερους εκπαιδευτικούς και  έμαθε για το Ελληνικό θέατρο, την Ευρωπαϊκή Αναγέννηση όταν τα παιδιά στην Ελλάδα δεν είχαν καν σχολεία.

Ωστόσο, το 1821 έκλεισε οριστικά η περίοδος των Ηγεμόνων της Μολδοβλαχίας όταν ο Φαναριώτης και Πρίγκιπας Αλέξανδρος Υψηλάντης εισέβαλλε στο Ιάσιο της Μολδαβίας − εν γνώση του Πρίγκιπα της Μολδαβίας, Μιχαήλ Σούτσου. Τα αντίποινα των Οθωμανών ήταν άμεσα και η οικογένεια Σούτσου και Ραγκαβή έφυγαν άρον άρον για να σωθούν.  Η οικογένεια Ραγκαβή εγκαταστάθηκε στην Οδησσό. Στη συνέχεια ο Αλέξανδρος φοίτησε στο Μόναχο στη Στρατιωτική Σχολή της Βαυαρίας  έχοντας υποτροφία από τον Βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκο Α΄ μέχρι το 1829. 

Ενας δημόσιος υπάλληλος γεννιέται

Έμεινε τέσσερα χρόνια στη Γερμανία. Εκείνα τα χρόνια επηρεάστηκε από το Γερμανικό ρομαντισμό. Εγκαταστάθηκε στο Ναύπλιο το 1829 ως ανθυπολοχαγός του πυροβολικού αλλά γρήγορα παραιτήθηκε μετά από τρεις μήνες, αφού το κράτος, στην προσπάθεια να προσελκύσει ξένους αξιωματικούς στον Ελληνικό Στρατό, έδινε στους ξένους δύο βαθμούς ανώτερους από αυτούς που είχαν στην πατρίδα τους. Μετά την παραίτησή του από τον στρατό σταδιοδρόμησε στο δημόσιο τομέα.

Η Αθήνα το 1810. 

Ο Αλέξανδρος παρέμεινε στο Ναύπλιο ως σύμβουλος στη Διεύθυνση Παιδείας. Καθιέρωσε τους κανόνες και την ύλη για τα σχολεία. Η υπόλοιπη  οικογένειά του μετακόμισε στην Αθήνα το 1833. Το 1834 ήρθε στην Αθήνα για το γάμο της αδελφής του με τον κόμη Αδόλφο Ρόζεν. Αν και η Ελλάδα τότε είχε βασιλιά δεν υπήρχε Ελληνική αριστοκρατική αυλή.

Οικόσημο της οικογένειας Ραγκαβή

Όμως, οι Φαναριώτες με τα ιστορικά επίθετά τους− εκ των οποίων πολλά ήταν Βυζαντινά− τα χρήματά τους και τις διασυνδέσεις με τους Πρίγκιπες της Μολδοβλαχίας μπορούσαν κάλλιστα να καλύψουν αυτό το κενό και πολλοί δεν έχασαν την ευκαιρία να  παρουσιάσουν τα οικογενειακά  οικόσημα τους προκειμένου να αποδείξουν την σπουδαία καταγωγή τους.  

Άλλοι τάφοι στο Α΄ Νεκροταφείο με οικόσημα

Οικόσημο της  Οικογένειας Κωνσταντίνου Μουρούζη  

                                                                                                    Οικόσημο της Οικογένειας Γεωργίου

                                                                                                           Τυπάλδου          

Η ίδρυση της Αθηναϊκή Αρχαιολογικής Εταιρείας  (2)

Οι Έλληνες της διασποράς έρχονταν από παντού, οι οποίοι έδιναν νέο αίμα στην Αθήνα και άρχισε να αναπτύσσεται γρήγορα. Αυτή η ανάπτυξη ήταν ολέθρια για τα αρχαία. Ανοίγονταν δρόμοι, κτίζονταν σπίτια, τα αρχαία ερείπια αδέσποτα χρησίμευαν για οικοδομικά υλικά και ο Κυριακός Πιττάκης, Έφορος των Αρχαιοτήτων περιοριζόταν να διασώζει, όταν προλάβαινε. Τον Δεκέμβριο του 1836 ένας Έλληνας ταξιδιώτης από τη Βιέννη, ο βαρώνος Κωνσταντίνος Mπέλλιος, πλούσιος και μορφωμένος, ο οποίος γνωρίζεται με τον Πιττάκη και επισκέπτονται την Ακρόπολη και τα άλλα μνημεία της πόλης.  

Βλέποντας την κατάστασή των αρχαίων, τις ανάγκες που υπήρχαν για ανασκαφές και την προστασία των αρχαίων προτείνει, να ιδρυθεί Εταιρεία «περί ανασκαφής και ανακαλύψεως αρχαιοτήτων». Την ιδέα του ανακοινώνει στον υπουργό Παιδείας Iακωβάκη Pίζο Nερουλό (αδελφός της μητέρας του Ραγκαβή) και τον τμηματάρχη του Υπουργείου Παιδείας Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή, O Ραγκαβής συνέταξε το ιδρυτικό έγγραφο της Εταιρείας, και ονομάστηκε Αρχαιολογική Εταιρεία.

Η περιγραφή της συνάντησης  και της υπογραφής της ίδρυσης της Εταιρείας έχει ως εξής:  «18 Iανουαρίου, Τετάρτη. Σήμερον περί την 12ην ώραν της ημέρας ήλθον εις εμέ ο κύριος Aλέξανδρος Pαγκαβής μετά του κυρίου Πιττάκη φέροντες τα γεγονότα έγγραφα περί ανασκαφής και ανακαλύψεως αρχαιοτήτων, τουτέστιν περί μιας νέας εταιρείας. Όθεν υπογράψας το όνομά μου, το όνομα του ανεψιού μου Aλεξάνδρου Mπέλλιου και το όνομα του φίλου μου Zηνοβίου Πωπ, εξήλθομεν διά να υπάγωμεν εις τον άνω ρηθέντα Παναγιωτάκην Σούτζον διά να υπογράψη και αυτός και συγχρόνως να του κάμω βίζιταν· καθ' οδόν απαντήσας τον κύριον Γρόπιον, κόνσουλα Aουστρίας, όστις ήρχετο διά να μοι κάμω βίζιταν ωσαύτως και τον Nικόλαον Γεωργίου Θεοχάρην και παρακινώντας τους, υπέγραψα αυτούς ως μέλη της Eταιρείας». Έτσι απλά! Ολόκληρη η ελίτ της Αθήνας έγιναν μέλη! Η Εταιρεία είχε ετήσιες συνελεύσεις, συνδρομές, δημοσιεύσεις και διασυνδέσεις με έφορους των αρχαιοτήτων. Όλες οι αρχαιότητες υπό την αιγίδα τους θα πήγαιναν στο Ελληνικό κράτος.

Τα Προπύλαια το 1830

Το 1841 ο Ραγκαβής παντρεύτηκε τη Σκωτσέζα Caroline Skene η οποία είχε έρθει οικογενειακώς στην Ελλάδα. Ο πατέρας της ήταν άνθρωπος των γραμμάτων και φίλος του ρομαντικού ποιητή Sir Walter Scott.

Το 1841 εργαζόταν στο Υπουργείο Εσωτερικών, όπου επεξεργάστηκε σχέδιο για την καταπολέμηση της ληστείας, ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα που απασχολούσαν το νεοσύστατο κράτος. Τα έτη  1841-1843  διετέλεσε Διευθυντής στο Εθνικό Τυπογραφείο, συμβάλλοντας τα μέγιστα στην ανάπτυξη των εκδοτικών εργασιών. 

1844: Ο Καθηγητής

Οι ντόπιοι Αθηναίοι, οι λεγόμενοι αυτόχθονες είχαν πλέον αγανακτήσει με τους πλούσιους, μορφωμένους ετερόχθονες οι οποίοι είχαν καταλάβει όλες τις θέσεις στο δημόσιο. Έτσι, το 1844 εφαρμόστηκε ο νόμος που απαγόρευε την υπηρέτηση ετεροχθόνων στο δημόσιο και απολύθηκε ο Ραγκαβής.  Ωστόσο ο Πρωθυπουργός, Ιωάννης Κωλέττης τον διόρισε καθηγητή Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έτσι, τόσο απλά.

Υπηρέτησε μέχρι το 1867 στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και κατά τη διάρκεια αυτή πρόσφερε πολλά στον τομέα του. Ενώ το 1856 έως 1859 διετέλεσε Υπουργός Εξωτερικών στην κυβερνήσεις  Δημητρίου Βούλγαρη και του Αθανασίου Μιαούλη.

Συγγραφέας

Καθ΄ όλη τη διάρκεια των νεανικών του χρόνων ο Ραγκαβής ήταν πολυγραφότατος. Δημοσίευε στο περιοδικό  Ευτέρπη το οποίο ήταν ενός φίλου του, του Γρηγόρη Καμπούρογλου (3) και αργότερα συμμετείχε στην έκδοση του περιοδικό Πανδώρα με τους Νικόλαο Δραγούμη και Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο.

Το 1847 έγραψε το θεατρικό έργο Του Κουτρούλη ο Γάμος, μια πολιτική σάτιρα όπου  διαπλέκονται η σάτιρα, η φάρσα αλλά και το τραγικό στοιχείο.

Του Κουτρούλη ο Γάμος

Επίσης ο Ραγκαβής έγραφε άρθρα για την αρχαιολογία και για τη λογοτεχνία.  Ήταν όμως και συγγραφέας. Ο Αυθέντης του Μορέως  ήταν το πρώτο ιστορικό μυθιστόρημα. (4)

 

Ο Συμβολαιογράφος

                                    

 

Ο Ραγκαβής αναγνωρίστηκε και στο εξωτερικό. Το 1850 έγινε μέλος του London Literary Society.  Σημαντικό έργο του, ως προς την ιστορική του αξία, είναι η Ιστορία της νεοελληνικής φιλολογίας, πρώτη ως τότε συστηματική απόπειρα καταγραφής της Ελληνικής λογοτεχνίας στην οποία υπερασπίζεται τη λόγια γλώσσα και τη φαναριώτικη ποίηση. Πιθανόν να ήθελε να τον θυμούνται περισσότερο ως ποιητή. Θεωρούσε ότι η δημοτική γλώσσα είναι ακατάλληλη για να εκφράσει υψηλά ποιητικά νοήματα.  

Διπλωμάτης 

Το 1867 παραιτήθηκε από το Πανεπιστήμιο και ακολούθησε το δρόμο της διπλωματίας. Ήταν ο πρώτος Πρέσβης της Ελλάδας στην Αμερική – δύο χρόνια αφότου είχε δολοφονηθεί ο Πρόεδρος  Lincoln. Μέλημά του ήταν να κερδίσει την υποστήριξη της Αμερικής για την ανεξαρτησία της Κρήτης. Ωστόσο το Monroe Doctrine  δεν επέτρεπε καμία παρέμβαση της Αμερικής.  

Παρακολούθησε με ενδιαφέρον τις συνεδριάσεις  κάθειρξης εναντίον του Προέδρου Andrew Johnson. Γνώρισε τον γνωστό Charles Dickens, ο οποίος βρισκόταν τότε στην Αμερική. Ο Ραγκαβής ταξίδεψε μέχρι το Σικάγο και μετά επισκέφτηκε τους καταρράκτες του Νιαγάρα.

Ο Ραγκαβής επίσης υπηρέτησε στις Πρεσβείες της Κωνσταντινούπολης 1869) του Παρισιού (1871) και του Βερολίνου (1874).

Ο Ραγκαβής στο Βερολίνο

Επέστρεψε στην Αθήνα το 1874 και έγραψε τα απομνημονεύματά του τα οποία εκδόθηκαν μετά τον θάνατό του. Είχε δέκα παιδιά με τη σύζυγό του η οποία πέθανε το 1878.

Ο Αλέξανδρος Ραγκαβής ξεκίνησε τη ζωή του ως Φαναριώτης και μετά αφιέρωσε τη ζωή του στη βελτίωση του Ελληνικού κράτους. Ήταν Αναγεννησιακός και κυριάρχησε στα Αθηναϊκά πράγματα είτε με τον έναν τρόπο ή με τον άλλο για περίπου εξήντα χρόνια.  Πανταχού παρών.

Ο Χάρτης 

Υποσημειώσεις

(1) Από την εισαγωγή του https://homouniversalisgr.blogspot.com/2018/12/27-1809-16-1892.html

(2)    https://www.archetai.gr/index.php?p=content&section=1&id=10&lang=

(3)    Ο Κωνσταντίνος Βέλλιος της Βιέννης ήταν άλλος ένας ευεργέτης της  Ελλάδας.

(4)    Ο Γρηγόρης Καμπούρογλου είναι γιος του Δημητρίου, του γνωστού εκδότη της Αθήνας Συμμαθητές τον Αλέξανδρο Ραγκαβή στον Οδησσό όπως ήταν και ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος.