Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΜΠΟΤΣΑΡΗ

 

 

Τμήμα 2/ 37

Ακριβώς πίσω από την εκκλησία του Αγίου Λαζάρου στο Πρώτο Νεκροταφείο βρίσκεται ένας επιβλητικός οβελίσκος, το οποίο διακηρύσσει με μεγάλα γράμματα ότι αυτός είναι ο τάφος του Δημητρίου Μπότσαρη, γιος του Μάρκου Μπότσαρη⸱ του ηρωικού αγωνιστή της Ελληνικής επανάστασης και Σουλιώτη.

Δημήτριος, γιος του ήρωα του 1821, Μάρκος Μπότσαρης

Για γενεές  μετά από την Ελληνική επανάσταση, η συγγένεια με κάποιον ήρωα δεν ήταν μόνο τιμή ήταν διαβατήριο στη δημόσια ζωή, ειδικότερα για τα ορφανά των ηρώων.

Δημήτριος και Κατερίνα Μπότσαρη

Ο Δημήτριος Μπότσαρης του Μάρκου, γεννήθηκε στην Κέρκυρα περίπου το 1814 και ήταν ακόμα παιδί όταν ο πατέρας του έπεσε στη μάχη στο Καρπενήσι το 1823. Ενώ δεν υπάρχει αντιστάθμισμα για την ορφάνια του απέκτησε προνόμια και άλλαξε το ρου της ζωής του.

Προσωπογραφία του Δημητρίου Μπότσαρη, σε παιδική ηλικία του Albert Riegel

Σπούδασε με τη φροντίδα του Όθωνα στη Στρατιωτική Aκαδημία της Βαυαρίας, που θεωρείτο τότε πρότυπο στρατιωτικής σχολής της Ευρώπης. Η σχολή αυτή  ιδρύθηκε από τον Φιλέλληνα Βασιλιά Λουδοβίκο Ι, (1) πατέρας του μεταγενέστερου βασιλιά της Ελλάδας. Όταν επανήλθε στην Ελλάδα κατατάχθηκε στον στρατό και προάχθηκε μέχρι το βαθμό του συνταγματάρχη. Διετέλεσε Υπουργός των Στρατιωτικών Υποθέσεων το 1856  και  1859 και πέθανε το 1871.  

Ο Δημήτριος, γιος του Μάρκου, στρατιωτικός και πολιτικός

Η Κατερίνα Ρόζα Μπότσαρη  γεννήθηκε στα Ιωάννινα και γεννήθηκε περίπου το 1818  σε μια περίοδο που ο πατέρας της είχε συμμαχήσει με τον Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Όταν ξέσπασε η επανάσταση  οι Τούρκοι την απήγαγαν μαζί με άλλα γυναικόπαιδα από την Ήπειρο, και βρέθηκε στα τουρκικά χαρέμια, κάνοντάς την έρμαιο του Μαχμούτ Δράμαλη Πασά. Απελευθερώθηκε μόνο μετά από ανταλλαγή ή εξαγορά των ομήρων από την οικογένεια Μπότσαρη, και ξαναβρήκε τους συγγενείς της. Η βασίλισσα Αμαλία την πήρε υπό την προστασία της και της έδωσε τον τίτλο της πρώτης «κυρίας επί των τιμών» της βασιλικής αυλής.  Η Κατερίνα συμμετείχε ως ακόλουθος στις επίσημες επισκέψεις της Αμαλίας στις βασιλικές αυλές των διαφόρων κρατών της Ευρώπης. Το 1844, ο βασιλιάς Λουδοβίκος Α΄ την τίμησε με χρυσό σταυρό.

Η προσωπογραφία της

Ο βασιλιάς Λουδοβίκος Α' είχε εντυπωσιαστεί τόσο από την ομορφιά της, ώστε ανέθεσε στο ζωγράφο Joseph Stieler να φτιάξει το πορτραίτο της φορώντας την ενδυμασία ''Αμαλία'' που η πρώτη βασίλισσα του νεοσύστατου και ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους καθιέρωσε ως Αυλικό ένδυμα και εθνική γυναικεία φορεσιά, επηρεασμένη από την αστική ενδυμασία της Πελοποννήσου που συνηθιζόταν τότε και στην Αθηνά, για να το βάλει στην Πινακοθήκη των Καλλονών της Ευρώπης στο ανάκτορο του στο Μόναχο.....

Το εξοχικό Παλάτι του βασιλιά Ludwig. Σήμερα είναι Μουσείο.

Το 1845 νυμφεύτηκε τον ταξίαρχο πρίγκηπα Γεώργιο Καρατζά, τον εγγονό του  Πρίγκιπα της Βλαχίας. Πέθανε το 1872 και το όνομά της υπάρχει πάνω στον επιβλητικό οικογενειακό τάφο του Καρατζά.

Τμήμα 2/ 100

Το όνομα της Αικατερίνης Μπότσαρη  

Στο Πρώτο Νεκροταφείο υπάρχει και έτερος Μπότσαρης ο οποίος πολέμησε στην Ελληνική επανάσταση:

Ο Δημήτριος Μπότσαρης του Νικολάου. Εκείνος ήταν ο γιος του Νότη Μπότσαρη και ήταν πρώτος ξάδελφος του Δημητρίου Μπότσαρη του Μάρκου και της Κατερίνας. Ο Δημήτριος γεννήθηκε το 1808 στο Σούλι Θεσπρωτίας και πολέμησε στις μάχες της επανάστασης στο πλευρό του πατέρα του. Όπως ο ξάδελφός του έτσι και εκείνος πολέμησε στην Ελληνική Επανάσταση. Το 1854 πολέμησε μαζί με τον Κίτσο Τζαβέλα και τον Θεόδωρο Γρίβα. Ήταν  επικεφαλής της επανάστασης στην Ήπειρο που είχε  σκοπό την ένωση της περιοχής με το ελληνικό κράτος και έδρασε μεταξύ Μακρυνόρους και Τζουμέρκων. Προσελήφθη από τον βασιλιά Γεώργιο Α΄ και έγινε υπασπιστής του καθώς και Υπουργός Στρατιωτικών. Πέθανε το 1892.  

Ο τάφος του Δημητρίου Μπότσαρη   

Καθ’ όλη τη διάρκεια του 19^ου και 20^ου αιώνα πολλά μέλη της οικογένειας συνεχίζουν να είναι ενεργοί στο στρατό καθώς και στην πολιτική. Το όνομα Μπότσαρης  χαίρει ιδιαίτερη εκτίμηση και είναι αμέσως αναγνωρίσιμο.   

Δεν ήταν πάντα έτσι. Το 18^ο και αρχές του 19^ου αιώνα δεν ήταν μόνο οι Οθωμανοί που θεωρούσαν τους οπλισμένους βουνίσιους, τις φατρίες αυτές, αναξιόπιστοι εγκληματίες οι οποίοι πρόβαιναν σε επιδρομές στις πεδινές περιοχές και λήστευαν και να λαφυραγωγούσαν υποχρεώνοντας τους κατοίκους των περιοχών που υπέτασσαν να τους πληρώνουν φόρους σε χρήμα αλλά και σε είδος.

Με την Επανάσταση του 1821 άλλαξαν γνώμη.

Το πως οι φατρίες αναπτύχθηκαν έχει ενδιαφέρον παρότι είναι σύνθετο. Από βουνίσιοι εγκληματίες σε εθνικοί ήρωες.

Οι Σουλιώτες ήταν μια κοινότητα Αρβανιτών Ορθοδόξων Χριστιανών οι οποίοι τέλος του 1600 ή αρχές 1700 μετοίκησαν στην απρόσιτη περιοχή της Θεσπρωτίας και θεωρούσαν την ελευθερία πολυτιμότερη της ζωής τους.

Υπήρχε το Αλβανικό στοιχείο σε όλες τις φατρίες λόγω της γεωγραφικής τους θέσης. Όμως, τέτοιες διαφοροποιήσεις δεν ενδιέφερε τους Τούρκους. Αυτό που είχε σημασία για τους Τούρκους ήταν ότι ήταν Ορθόδοξοι Χριστιανοί.  

Εκτός από τις σύγχρονες μαρτυρίες, οι Σουλιώτες ήταν γνωστοί ως Έλληνες ακόμη και από τους εχθρούς τους. Ο Βελή Πασάς, γιος του Αλή Πασά, τους αποκαλεί τους Σουλιώτες Ρωμαίους, ή Ρωμιούς αλλά και Ρωμέγους. Ο μελετητής και περιηγητής της Ηπείρου, Ε.Γ. Πρωτοψάλτης πιστεύει ότι οι Σουλιώτες ανήκαν στην «ελληνικήν φυλήν» επικαλούμενος την ελληνικότητα της συνείδησής τους και τις συνεχείς συγκρούσεις τους με Τούρκους και Τουρκαλβανούς. Ο Lord Byron περιγράφει τους Σουλιώτες ως "κακότροπους Ρωμιούς που μιλούν λίγα Ιλλυρικά" ενώ ο Γουίλιαμ Μάρτιν Ληκ, (αρχαιόφιλος, διπλωμάτης, περιηγητής)  έγραψε ότι «οι Σουλιώτες δεν ήταν Έλληνες αλλά 'Αλβανοί Χριστιανοί. Χρησιμοποιούσαν πάντοτε την Αλβανική γλώσσα ιδιωτικά, αλλά, κατοικώντας στα όρια, όλοι οι άνδρες και πολλές από τις γυναίκες μπορούσαν να μιλήσουν ελληνικά. Τα περισσότερα μέρη στο Σούλι και στον περίγυρό του είχαν δυο ονομασίες, μία ελληνική και μία αλβανική».  (1)

Στην ακμή τους η συνομοσπονδία των Σουλιωτών είχε 12.000 ψυχές και πάνω από 60 χωριά. Οι Οθωμανοί προσπάθησαν επί πολλά χρόνια να κατακτήσουν τα εδάφη της συνομοσπονδίας των Σουλιωτών, όχι τόσο για να επιβάλλουν φόρους σε μια τελείως άγονη περιοχή, όσο για να εξουδετερώσουν τους ανυπότακτους Σουλιώτες. (Οι Σουλιώτες πλήρωναν στον Σουλτάνο τον ετήσιο φόρο, τον λεγόμενο κεφαλικό και τον λεγόμενο προβατικόν).

Το Σούλι νότια της Παραμυθιάς 

Τα Σουλιωτοχώρια συντηρούσαν περίπου 2.500 λιτοδίαιτους, σκληραγωγημένους ένοπλους οι οποίοι και αποτελούσαν εγγύηση της ασφάλειας της περιοχής, έναντι των Τούρκων. Ο Χρ. Περραιβός έγραψε: «Κανένας από τους Σουλιώτες καμμίαν τέχνην ή πραγματείαν δεν μεταχειρίζεται, παρά όλη τους η γύμνασις από παιδιόθεν είναι εις τα άρματα. Με αυτά τρώγουν, με αυτά κοιμούνται, με αυτά ξυπνούν».

 Ενίοτε οι Τούρκοι εκμίσθωναν κάποιο Σουλιώτη για να κρατήσει τάξη στην περιοχή ή να επεκτείνει την επιρροή του.

Ποιον μπορούσε να εμπιστευτεί μια φατρία Σουλιωτών;  Σίγουρα όχι τους Οθωμανούς. Αναξιόπιστοι λοιπόν σε ποιόν ή σε τι; Χαρακτηριστικό τους ήταν η τυφλή υπακοή και πειθαρχία στους αρχηγούς τους στην περίοδο των πολέμων τους.

Ο Αλή Πασά και οι Σουλιώτες

Ο Αλή Πασά των Ιωαννίνων

Το 1789 ο Αλή Ζοτ −και μετέπειτα Αλή Πασά− εκμεταλλευόμενος την κενή θέση των Ιωαννίνων άρπαξε το πασαλίκη. Η Υψηλή Πύλη ενέκρινε ετεροχρονισμένα δίνοντάς του και τη Στερεά Ελλάδα. Σχέδιο του Αλή Πασά ήταν η δημιουργία ενός σχεδόν αυτόνομου από την Πύλη κράτους, το οποίο περιλαμβάνει μεγάλο μέρος της Ελλάδας και της Αλβανίας. (2) Οι Σουλιώτες όμως ήταν μια ανοικτή πληγή για τον Αλή.

Όταν η Πάργα έπεσε στα χέρια των Γάλλων το 1797 ο Αλή φοβήθηκε ότι θα οπλίσει τους Σουλιώτες και έτσι έχτισε φρούριο στην Κιάφα και περίμενε. Μ΄ αυτόν τον τρόπο έκοψε κάθε επικοινωνία για προμήθειες και έτσι υποχρεώθηκαν  να συνθηκολόγησαν το 1803.  Οι Σουλιώτες δέχτηκαν να εξοριστούν στα Ιόνια νησιά με αντάλλαγμα να κρατήσουν τα όπλα τους και την ελεύθερη προσπέλαση.  (3)

Έτσι οι 3,000 σκληραγωγημένοι πολεμιστές, μαζί με τον Μάρκο Μπότσαρη και τον πατέρα του Κίτσου βρέθηκαν στην Κέρκυρα το 1803. (Από το 1800  ήταν  επί Ρωσικής και Οθωμανικής κυριαρχίας (Septinsular Republic))

Το μεσοδιάστημα στην Κέρκυρα

Κατά τη διάρκεια της εξορίας τους στην Κέρκυρα οι Σουλιώτες έζησαν την Ρώσο-οθωμανική κυριαρχία, τη Γαλλική και μετά την Αγγλική. Κάθε νέος κυρίαρχος είχε διαφορετική πολιτική για την περιοχή.

Σημαία της Κέρκυρας επί Ρώσο -Οθωμανικής Κυριαρχίας

Σημαία της Κέρκυρας επί Αγγλικής Κυριαρχίας 

Σημαία της Κέρκυρας επί Γαλλικής Κυριαρχίας 

Το 1803 είχαν καταγραφεί ως Αλβανοί ή Σουλιώτες  και οι ρωσικές αρχές δεν ήταν βέβαιοι τί να τους κάνουν. Η λύση ήταν η δημιουργία της λεγεώνας των ελαφρών τυφεκιοφόρων. Μαζί με τους Σουλιώτες υπηρέτησαν οι Χειμαριώτες, Μανιάτες, κλέφτες και αμαρτωλοί.

Όταν ανέλαβαν την κυριαρχία οι Γάλλοι το 1807 (Συνθήκη του Τιλσιτ) μετονόμασαν την λεγεώνα σε Αλβανικό Σύνταγμα.  

Μέχρι το 1809 ο Φώτος Τζαβέλλας, πατέρας του Κίτσου και ο Κίτσος Μπότσαρης, πατέρας του Μάρκου, ήταν αρχηγοί τάγματος. Πρόσφερε μια σταθερότητα στη ζωή τους και παρέμειναν ετοιμοπόλεμοι εάν ποτέ επέστρεφαν στη μητέρα γη.  Εντούτοις, το ελεύθερο πνεύμα τους και η ριζωμένη αγάπη στη φυλή τους δημιουργούσε συχνά πυκνά θέματα υποταγής με τους ανώτερους τους. Έτσι κι αλλιώς, η αρχηγοί των φατριών ήταν γεννημένοι αρχηγοί και όχι ακόλουθοι.

Το 1814 οι Άγγλοι αποκαταστήσανε τις σχέσεις τους με τους Οθωμανούς και διέλυσαν το τάγμα. Με αποτέλεσμα οι Σουλιώτες να βρεθούν σε άσχημη κατάσταση. Κάποιοι Σουλιώτες ασχολήθηκαν με τη γεωργία άλλοι έγιναν κτηνοτρόφοι.  Μια ομάδα των Σουλιωτών προσπάθησε να προσεγγίσει τη Ρωσία και ενώ δεν καρποφόρησε η προσπάθεια αυτή, δόθηκε η αφορμή και ήρθαν σε επαφή με τη Φιλική Εταιρεία της Οδησσού.  Σύμφωνα με κάποιες αναφορές ο Μάρκος Μπότσαρης έγινε μέλος της αλλά παράλληλα ένωσε τις δυνάμεις του με τον Αλή Πασά των Ιωαννίνων με την προσδοκία της ανταλλαγής των χαμένων χωριών του Σουλίου. Κανένας ποτέ δεν αμφισβήτησε την πολεμική  ικανότητα τους αλλά πολλοί τους έβλεπαν τους Σουλιώτες με μεγάλη δυσπιστία. (4)

Αυτό ήταν το πλαίσιο, όταν ξέσπασε η Ελληνική επανάσταση. Οι Σουλιώτες επιτέλους αισθάνθηκαν ότι αυτός ο αγώνας άξιζε!

Ο Lord Byron  και οι φιλέλληνες που ήρθαν στην Ελλάδα ενθουσιάστηκαν με το πνεύμα τους, τις φορεσιές τους και την πολεμική ικανότητα τους.

Οι Σουλιώτες από το βιβλίο: “Travels in Sicily Greece and Albania” by Thomas Smart Hughes. Εκδόθηκε στο Λονδίνο  το  1820.

Στις τρεις κινήσεις που έκανε ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος προκειμένου να ελέγξει το παιχνίδι προσέγγισε τον Μάρκο Μπότσαρη. Ο Αριστείδης Ν. Χατζής γράφει στο βιβλίο του "Ο ενδοξότερος Αγώνας", "Ο Μπότσαρης πίστεψε στο σχέδιο του Μαυροκορδάτου κατανοώντας ότι ήταν απαραίτητο να συγκεντρωθεί η εξουσία και να  οργανωθεί στρατιωτικά η περιοχή. Ο Μπότσαρης εμπιστευόταν ολόψυχα τον Μαυροκορδάτο. Έγιναν συνεργάτες και φίλοι."
H Αποθέωση

Ο θάνατος του Μπότσαρη αλλά και του Lord Byron  (οκτώ μήνες αργότερα) ήταν αιτία να εκτοξευτεί  ο μύθος τους. Σε όλη τη διάρκεια του 19^ου αιώνα διηγήθηκαν τη ζωή τους οι οποίες περιέκλειαν τις φιλοδοξίες του έθνους μας.  (5)

Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στον τάφο του Μάρκου Μπότσαρη στο Μεσολόγγι. Επιζωγραφισμένη λιθογραφία, σχεδ. Ant. Dadola, λιθ. Buzeghel. Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα

Η ιστορία του Μπότσαρη έγινε γνωστή σιγά σιγά σε όλη την Ευρώπη. Ακόμα ένας σταθμός του μετρό στο Παρίσι είχε το όνομά του (το 1913). Παρατηρήσετε το πορτραίτο του Δημητρίου Μπότσαρη του Μάρκου που είχε φιλοτεχνηθεί το 1929: τα μεγάλα μάτια, τη μακριά μύτη, το μικρό στόμα, η ματιά του - ακόμα και η κορδέλα στα μαλλιά του. Μέχρι το 1829 το παιδί ήταν εθνική εικόνα! 

Στο Πεδίο του Άρεως
Γλύπτης: Μάριος Λοβέρδος

     

Ο Χάρτης

Υποσημειώσεις:

1.«Η βασιλεία του Λουδοβίκου σημαδεύθηκε από τον έντονο Φιλελληνισμό του και από το γεγονός ότι ήταν μαικήνας των τεχνών. Χαρακτηριστικά, από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, ο Λουδοβίκος, ως διάδοχος του Βαυαρικού θρόνου αρχικά και ύστερα ως βασιλέας της Βαυαρίας, ήταν ένα από τα ίσως λίγα μέλη ηγεμονικού οίκου της Ευρώπης, το οποίο τάχθηκε ανοικτά και ενεργά υπέρ της Ελληνικής υπόθεσης. Σύμφωνα με το υφιστάμενο status quo της εποχής, τα υπόλοιπα Ευρωπαϊκά ανακτοβούλια και οι κυβερνήσεις τους ήταν, είτε εχθρικές (εξαιτίας της Ιεράς Συμμαχίας), είτε ουδέτερες / αδιάφορες. Μολαταύτα, ο Λουδοβίκος διευκόλυνε την δημιουργία του φιλελληνικού Συλλόγου του Μονάχου υπό τους Θείρσιο και Σένκ. Παράλληλα, ως προστάτης του πολιτισμού, δημοσίευσε ποιητικές συλλογές, τα έσοδα των οποίων ετίθεντο στη διάθεση της επαναστατημένης Ελλάδας. Η δράση του ήταν πολυεπίπεδη, και ο Λουδοβίκος είχε φθάσει να συγγράφει ο ίδιος άρθρα και προκηρύξεις και να τα δημοσιεύει άλλοτε επώνυμα και άλλοτε ανώνυμα. Ακόμη, ο Λουδοβίκος δαπάνησε από την προσωπική του περιουσία, 1.500.000 φιορίνια για τους αγωνιζομένους Έλληνες.»

https://www.eefshp.org/ludwig-i-vasileas-tis-vayarias-enas-apo-toys-megalyteroys-filellines-kai-eyergetes-tis-ellados/ Εταιρεία για τον Ελληνισμό και τον Φιλελληνισμό.

(2) Μαρία Ευθυμίου, «Μόνο λίγα χιλιόμετρα, Ιστορίες για την Ιστορία», σελ. 204, «Η ώρα της επανάστασης, στην ουσία, επιλέχτηκε ακριβώς επειδή ο Αλή Πασάς ήταν σε πόλεμο με τους Οθωμανούς. Και τούτο γιατί στην Ήπειρο είχαν συρρεύσει οθωμανικά στρατεύματα απ΄ όλη τη Βαλκανική, για να αντιμετωπίσουν αυτόν τον δύσκολο, αλβανικής καταγωγής, πασά με τα αξιόμαχα στρατεύματά του. Εξ αυτού, ήταν μειωμένη η παρουσία οθωμανικών στρατευμάτων στην υπόλοιπή, πλην της Ηπείρου Βαλκανική. Τούτο θεωρήθηκε η κατάλληλη συγκυρία από τη Φιλική Εταιρεία για να ξεκινήσει την επανάσταση στη Μολδοβλαχία και στη συνέχεια στον νότο της Βαλκανικής, στην Πελοπόννησο».

(3) Το φαινόμενο των παρανόμων φατριών δεν περιορίστηκε στη Δυτική Ελλάδα. Να θυμηθούμε τους κλέφτες του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και αρχηγούς όπως ο Πετρομπέη Μαυρομιχάλης.  

(4) Δεν κράτησαν το λόγο τους οι Οθωμανοί. Δέχτηκε επίθεση μια ομάδα γυναικών στο Ζάλογγο αλλά προτίμησαν να πηδήξουν στο κενό παρά να σκλαβωθούν. Ο Χορός του Ζαλόγγου.

(5) Ο Alphonse de Beachamp έγραψε ότι οι Αλβανοί δεν είναι ικανοί, όπως εξάλλου και οι Έλληνες, να αντισταθούν στον πειρασμό του χρυσού. Και όταν γράφει για τους Έλληνες εννοεί  τους Πελοποννήσιους.  Ο ρατσισμός των Φιλελλήνων έγκειται στο ότι περίμεναν να αντικρίσουν ευγενείς αρχαίους Έλληνες κατά την άφιξη τους στην Ελλάδα και η πραγματικότητα τους σόκαρε.    

Πηγές:

Ψηφιακό Βιβλίο: The Ionian Islands: Aspects of their History and Culture by Patrick Sammon.

Βιβλίο: Greece the Modern Sequel by J. Koliopoulos and Thanos Veremis

Βιβλίο: Brigands with a Cause: brigandage and irredentism in modern Greece, 1821-1912 by J Koliopoulos

Μαρία Ευθυμίου, «Μόνο λίγα χιλιόμετρα, Ιστορίες για την Ιστορία