ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΡΑΤΖΑΣ Ο ΗΓΕΜΟΝΑΣ ΤΗΣ ΒΛΑΧΙΑΣ

1754  -  1844

                         

Τμήμα 2/ 100

Ο Ηγεμόνας της Βλαχίας

                        

Η οικογένεια Καρατζά έχει καταβολές από το Βυζάντιο και αποτελεί μία από τις χαρακτηριστικότερες και πλέον διακεκριμένες περιπτώσεις φαναριώτικων οίκων. Ο πρώτος σίγουρος εκπρόσωπος της φαναριώτικης οικογένειας Καρατζά − από το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα − είναι ο Κωνσταντίνος, και είχε την ιδιότητα του αρχιχασάπη (kasap-başı) των ανακτόρων και προερχόταν από το χώρο του εμπορίου. 

Επίσης, εκπρόσωποι της οικογένειας είναι οι αδερφοί Σκαρλάτος και Ιωάννης − εγγονοί του Κωνσταντίνου. Ο Σκαρλάτος Καρατζάς ήταν πολυμαθής, λόγιος και πολύγλωσσος, με σπουδές στην ιατρική.  Υπηρέτησε από το 1730 ως διερμηνέας στην Ολλανδική πρεσβεία. Μεταξύ 1765 και 1768 είχε τη θέση του μεγάλου διερμηνέα και το 1770 συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στη σύναψη της συνθήκης του του Κιουτσούκ Καϊναρτζή.

  Το οικόσημο της οικογένειας Καρατζά

Η συγκεκριμένη τάξη των Φαναριωτών αποτελούνταν από αρχοντικές οικογένειες της μεταβυζαντινής κοινωνίας (έμποροι και επαγγελματίες) με έδρα το Φανάρι της Κωνσταντινούπολης. Το γεγονός που οδήγησε την Πύλη να τους αναθέσει τη διοίκηση των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών έλαβε χώρα το 1711 όταν ήταν Ηγεμόνας της Μολδαβίας, ο πολυτάλαντος Δημήτριος Καντεμίρ. Εκείνος συμμάχησε με τον Μεγάλο Πέτρο της Ρωσίας και έθεσε τη Μολδαβία υπό την εξουσία της Ρωσίας και πήρε μέρος στον πόλεμο εναντίον των Τούρκων. Όμως, μετά την ήττα των ρωσικών δυνάμεων στο Στανιλέστι, Μολδαβίας,  στον ποταμό Προύθο, τον Ιούλιο του 1711, αναγκάστηκε να καταφύγει στη Ρωσία και να εγκατασταθεί εκεί. Με την ήττα του συγκεκριμένου συνασπισμού στο Στανιλέστι από τους Οθωμανούς, ο σουλτάνος προχώρησε στο διορισμό διοικητών σε Βλαχία και Μολδαβία (1) από τη συγκεκριμένη τάξη των Φαναριωτών. Έτσι, οι Φαναριώτες είχαν τη δυνατότητα να είναι το μάτι της Ρωσίας στις Οθωμανικές συζητήσεις και διαπραγματεύσεις κ.λπ.

Ο Ιωάννης Καρατζάς γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και κατείχε σημαντικές θέσεις της Υψηλής Πύλης επί του σουλτάνου Μαχμούτ Β΄. Συγκεκριμένα, το 1812 διορίστηκε οσποδάρος της Βλαχίας, και διαχειρίστηκε από τη θέση αυτή τις παραδουνάβιες ηγεμονίες. 

Την ίδια χρονιά, το 1812, η Ρωσική και η Οθωμανική Αυτοκρατορίες υπέγραψαν τη  Συνθήκη του Βουκουρεστίου, όπου σύμφωνα με τους όρους της Συνθήκης η Τουρκία δεν είχε το δικαίωμα μεταφοράς στρατού στις χώρες αυτές χωρίς προηγούμενη άδεια της Ρωσίας. Οποιαδήποτε παραβίαση αυτού του όρου θα προκαλούσε πόλεμο. Έτσι, ενισχύθηκε το ελληνικό στοιχείο στην περιοχή. Οι Φαναριώτες έφεραν μαζί τους μια πομπή προστατευόμενων δημιουργώντας  έναν κοινωνικό "μικρόκοσμο" που αποτελούνταν από γιατρούς, παπάδες, νομομαθείς, αξιωματούχους, ο οποίος οργάνωσε την ζωή του στις Ρουμανικές πρωτεύουσες  και σε λίγο χρονικό διάστημα κατάφερε να δημιουργήσει διαφορετικές συνθήκες ζωής σε σχέση με τα υπόλοιπα μέρη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

                                         

Χάρτης της τότε Μολδοβλαχίας

Σήμερα

Ιωάννης Καρατζάς

Στην περίοδο της Ηγεμονίας του το 1812 ο Καρατζάς κάλεσε τον νομικό Αθανάσιο Χριστόπουλο και τον διόρισε δικαστή και τον αναγόρευσε σε Μέγα Λογοθέτη (2) με αντικείμενο τη σύσταση νέου νομοθετικού κειμένου που ολοκληρώθηκε το 1818 με τον τίτλο «Κώδιξ Ουγγροβλαχίας».

Επίσης ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για την εξάπλωση της ελληνικής παιδείας και αναδιοργάνωσε τα παλαιά σχολεία και ίδρυσε πολλά νέα. Στα ελληνικά σχολεία φοιτούσαν όχι μόνο Έλληνες αλλά και Βούλγαροι, Σέρβοι, Μολδαβοί, Βλάχοι, Αλβανοί, οι οποίοι αργότερα συνεργάστηκαν στον αγώνα εναντίον των Τούρκων και έγιναν οι αναγεννητές της πατρίδας τους.  Για την χρήση των σχολείων αυτών μεταφράσθηκαν  βοηθητικά βιβλία.  Μάλιστα το 1813  εξέδωσε χρυσόβουλο ειδικά για τα σχολεία. Ο ίδιος έλεγε, «να διδάσκεται με πολλήν ακρίβειαν ο Έλλην λόγος ... από τα σοφά συγγράμματα των αθανάτων Ελλήνων προγόνων μας.» 

Από τις αρχές του 18ου αιώνα και ειδικά από το 1711 η πνευματική κίνηση στη Βλαχία αυξήθηκε και αυτό έχει αντίκτυπο και στην Ελληνική Ακαδημία (η Ακαδημία ιδρύθηκε το 1679). Πολλοί Φαναριώτες Ηγεμόνες όπως ο Κωνσταντίνος Μαυροκορδάτος, ο Αλέξανδρος Γκίκας, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης καθώς και ο Ιωάννης Καρατζάς έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στη διαμόρφωση του προγράμματος σπουδών της Ακαδημίας.

Η ιστορικός, Μαρία Ευθυμίου, γράφει, «Τον 17ο, 18ο και 19ο αιώνα ο Ελληνισμός παρουσίασε έναν εντυπωσιακό αριθμό σχολείων, καμμιά εικοσαριά των οποίων υψηλού επιπέδου. Και ήταν φανερά, καθόλου κρυφά. Επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας δεν υπήρξε ανάμειξη της διοίκησης τους στα θέματα των σχολείων και παιδείας των αλλοθρήσκων». 

Αργότερα ο Καρατζάς έπεσε σε δυσμένεια για τις ελευθερίες και φοροαπαλλαγές που είχε παραχωρήσει, αλλά πολύ περισσότερο για τους ιδιαίτερους δεσμούς του με τον Γεώργιο Λεβέντη  που ήταν Πρόξενος στο Ρωσικό προξενείο στο Βουκουρέστι. Όταν αποκαλύφθηκε η σχέση αυτή έφυγε από το Βουκουρέστι αφήνοντας πίσω την οικογένεια του και τον ανιψιό του, τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο. Έμεινε στη Γενεύη της Ελβετίας για ένα εξάμηνο και το 1819 εγκαταστάθηκε στην Πίζα  της Ιταλίας. Εκεί συνδέθηκε με πολλούς Έλληνες, και με φιλελληνικούς και λογοτεχνικούς κύκλους. Ενδιαφέρθηκε για την Ελληνική Επανάσταση και την ενίσχυσε με σημαντικά χρηματικά ποσά. 

Πως έκλεισε ο κύκλος των Ηγεμόνων στην Μολδοβλαχία.

Η Σερβική εξέγερση

«Κατά την προεπαναστατική και επαναστατική περίοδο έχουμε πολλές περιπτώσεις συνεργασίας μεταξύ διαφόρων εθνοτήτων, προκειμένου να επιτύχουν την απελευθέρωσή τους από τον Οθωμανικό ζυγό. Σ’ αυτή την περιστασιακή συναδέλφωση συντελούσε το ότι, κατά την μακραίωνη περίοδο της δουλείας, η βασική διάκριση ήταν μεταξύ πιστών και απίστων, χριστιανών και μουσουλμάνων, διάκριση που καλλιεργούσε και η ορθόδοξη εκκλησία μέσω του πατριαρχείου. Τόσο η εκκλησία, που ήταν ουσιαστικά στα χέρια των Ελλήνων κληρικών, κυρίως όσον αφορά την ανώτερη τάξη των επισκόπων και μητροπολιτών, όσο και η ελληνική παιδεία, συντελούσαν στην άνοδο μιας τάξης με σαφείς αναγεννητικούς σκοπούς». (3)

Tudor Vladimirescu 

Το 1821 η Φιλική Εταιρεία είχε αποφασίσει να εξεγερθεί κατά των Οθωμανών σε τρία σημεία: Στην Πελοπόννησο, στην Κωνσταντινούπολη και στην Μολδοβλαχία.  Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης υπολόγιζε στη στήριξη των Ρουμάνων με τον αρχηγό τους Tudor Vladimirescu γιατί τον θεωρούσε φυσικό σύμμαχο αλλά δεν γνώριζε ότι οι τοπικοί προύχοντες και αριστοκράτες της Μολδοβλαχίας είχαν θέσει το ζήτημα στην Πύλη ζητώντας να μην διορίζουν ‘ξένους’ Ηγεμόνες αλλά ντόπιους. Ο Tudor είχε δικό του σύνθημα: «Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες, αλλά η Ρουμανία ανήκει στους Ρουμάνους.»

Ο τάφος του Ανδρέα Παπανδρέου στο Α΄ Νεκροταφείο

Έτσι, όταν ο Υψηλάντης, ως αρχηγός της εξέγερσης στη Μολδοβλαχία, ηττήθηκε η Πύλη διόρισε τοπικούς κυβερνήτες. Ύστερα, το νέο καθεστώς επιχείρησε να ‘καθαρίσει’ τον τοπικό πολιτισμό θέτοντας σε εφαρμογή αντί-Ελληνικές πολιτικές και έκλεισαν τα Ελληνικά σχολεία και εκδίωξαν μοναχούς από τα μοναστήρια.

Το μοναστήρι των Αγίων Τριών Ιεραρχών

Ο Ηγεμόνας της Βλαχίας, ο Καρατζάς, μετακόμισε στην Αθήνα το 1830− ήδη 86 χρονών − με τους δύο γιους του. (Ο  Κωστάκης, ο γιος του Καρατζά, ο οποίος  όταν έφτασε στην Πελοπόννησο μετά την ήττα του Αλέξανδρου Υψηλάντη στη Μολδαβία πρότεινε να δώσει χρήματα και πολεμοφόδια στον αγώνα υπό τον όρο να αναγνωριστεί επίσημα ο πατέρας του ως ο αρχηγός της Επανάστασης).   

Ο Καρατζάς αγόρασε πολλά οικόπεδα γύρω από τη σημερινή Ομόνοια επειδή τότε έλεγαν ότι στην περιοχή μπορεί να χτιστούν τα Ανάκτορα. Έκτισε το σπίτι του στην Πλατεία Ελευθερίας / Κουμουνδούρου το οποίο κληρονόμησε η κόρη του η Ραλλού που αργότερα αγόρασε ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος.
Στην ελεύθερη Ελλάδα

Το μνημείο του Καρατζά είναι αυστηρό και επιβλητικό όπως ήταν και ο ίδιος. Τόσο υψηλό λες και η οικογένειά του ήθελε να συναγωνιστεί τα κυπαρίσσια.  Όταν μιλούσαν για τον Καρατζά έλεγαν, «… εκείνον της Βλαχίας ηγεμόνα τον οποίον όχι μόνον η Βλαχία και τα μέρη του Δουνάβεως έτρεμον, αλλά και πλείστοι πασιάδες και τα τούρκικα ρετζάλια  εφοβούντο…»

Ο Χάρτης

Υποσημείωση:

(1) Με τη ονομασία Μολδοβλαχία χαρακτηρίζονταν επί τουρκοκρατίας και λίγο πριν την Επανάσταση του 21 οι ανατολικές παραδουνάβιες χώρες, (Ηγεμονίες), της Βαλκανικής, η Μολδαβία, και η Βλαχία, που αποτελούσαν τότε επικυρίαρχα τμήματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.  Έτσι, απέκτησαν τους τίτλους και κυβερνούσαν εναλλάξ στη Μολδαβία και στη Βλαχία.

(2) Μέγας Λογοθέτης =  Επί Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ήταν αξίωμα και ήταν «αυτός που θέτει τον λόγο», αυτός που παίρνει αποφάσεις.

(3) «Ο Ελληνισμός της Ρουμανίας τον 19ο αιώνα. Η περίπτωση του Βουκουρεστίου» του Χρήστου Βακάλη.

Πηγές:

Α) Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού: http://constantinople.ehw.gr/forms/fLemmaBodyExtended.aspx?lemmaID=10971

Β) Călin Goina “How the State Shaped the Nation: an essay on the Making of the Romanian Nation”

Γ) "Η Αθήνα στου Όθωνα τα χρόνια", του Γιάννη Καιροφύλα

Δ) http://www.lib.uoa.gr/katoptron/

ΣΤ) https://el.wikipedia.org. Οικογένεια Καρατζά