ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΖΕΡΒΑΣ

1891 -1957

Τμήμα 4/70

Οι άνθρωποι έχουν μια καταπληκτική ικανότητα να πιστεύουν σε αντιφάσεις (Yuval Harari)  (1)

Ο Ναπολέων Ζέρβας κείτεται κάτω από την προτομή του σε ένα σκιερό τμήμα του Α΄ Νεκροταφείου. Το πως κάποιος αξιολογεί την ζωή του  μπορεί να είναι σαν το τεστ Rorschach όπου ο αξιολογητής υποδεικνύει εικασίες παρά ένα συμπέρασμα πάνω στον ίδιο τον άνθρωπο. Είναι γνωστός ως ο ηγέτης του ΕΔΕΣ, του Εθνικού Δημοκρατικού Ελληνικού Συνδέσμου από το 1941-1945. Αμφιλεγόμενη και πολύπλευρη προσωπικότητα − έχουν χαρακτηρίσει τον Ζέρβα  πατριώτη, προδότη, ήρωα και αποστάτη. Είχε ανάμειξη σχεδόν σε όλα τα γεγονότα της ταραγμένης περιόδου του Μεσοπολέμου. Ουσιαστικά, είχε ταχθεί με την πλευρά των Βενιζελικών και έτσι η στρατιωτική του καριέρα είχε αρκετές αλλαγές. 

Οι αντιφάσεις του είναι μια αντανάκλαση της εποχής όπου και έζησε− μια εποχή όπου η δημόσια ζωή ήταν διαιρεμένη σε φατρίες. Καταλυτικά γεγονότα ήταν ο εθνικός διχασμός −  η  είσοδος ή μη της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο − το οποίο δημιούργησε βαθύ χάσμα στην κοινωνία. Ύστερα, η ταπεινωτική ήττα με την καταστροφή της Σμύρνης το 1922 −το οποίο δημιούργησε και μέσα στο  στρατό μεγάλη δυσαρέσκεια και φατρίες. (2)

Από τότε που εντάχθηκε στο στρατό, το 1910, ο Ναπολέων Ζέρβας ήταν παίκτης Ελληνικού δράματος αλλά όχι βασικού παίχτη. Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο  εκτοξεύτηκε σε ένα ρόλο αντίστασης που κάποιοι λένε ότι ήταν πέραν των δυνατοτήτων του. Ισχυρίζονται ότι στην αρχή ήταν επιφυλακτικός αλλά δεν φαίνεται αυτό από τις φωτογραφίες του πολέμου στην Ήπειρο. 

Η Ζωή του

Ο Ναπολέων γεννήθηκε στην Άρτα. Η οικογένειά του κατάγονταν από την ιστορική σουλιώτικη φάρα των Ζερβαίων. Το όνομα Ναπολέων μάλλον θα προέρχεται από την εποχή που η Γαλλία έλεγχε τα Ιόνια Νησιά και υποστήριζαν τους Σουλιώτες. Ο πατέρας του ήταν τσαγκάρης. Τελείωσε το γυμνάσιο στην γενέτειρά του το 1907 και γράφτηκε στη Νομική σχολή στην Αθήνα αλλά το 1910 εγκατέλειψε τη Νομική και κατατάχθηκε εθελοντικά στο στρατό. Πολέμησε στους Βαλκανικούς Πολέμους όπου έγινε θερμός υποστηρικτής του τότε Πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου. Όταν ο Βενιζέλος διαφώνησε με τον Κωνσταντίνο Α΄ για την θέση του στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και δημιούργησε την κυβέρνησή του στη Θεσσαλονίκη ο Ζέρβας ήταν από τους πρώτους που  τον ακολούθησε. Το 1920 φτάνει στο βαθμό του ταγματάρχη επ’ ανδραγαθία.

1920  1941

Όταν ο Βενιζέλος έχασε στις εκλογές του 1920 οι στρατιωτικοί που τον υποστήριζαν εκδιώχθηκαν από το στρατό. Ο Ζέρβας κατέφυγε στην Κωνσταντινούπολη ως μέλος της Βενιζελικής Πολιτικής Επιτροπής. Το 1922 έλαβε μέρος στην επανάσταση του Πλαστήρα ενώ μετά συνδέθηκε με τον δικτάτορα Πάγκαλο και έγινε διοικητής τάγματος των σωματοφυλάκων του. Το 1926 ανατράπηκε ο Πάγκαλος και ο Ζέρβας εκδιώχθηκε από τον στρατό. Ο Γ. Κονδύλης τον Σεπτέμβριο του 1926 εξώθησε μεταξύ άλλων και τον Ζέρβα να κινηθεί εναντίον του, αλλά στη συνέχεια κατέπνιξε την κίνησή του. Αν και αρχικά καταδικάστηκε από στρατοδικείο, αργότερα αμνηστεύτηκε. Το 1928 συμμετείχε σε ένα νέο αποτυχημένο Παγκαλικό πραξικόπημα.

Το 1935 καταργήθηκε η Αβασίλευτη Δημοκρατία και επαναφέρθηκε προσωρινά σε ισχύ το Σύνταγμα του 1911 με ψήφισμα της Ε΄ Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης− όταν έστησαν το Δημοψήφισμα της 3ης Νοεμβρίου 1935. Το 1936 ο Βασιλιάς Γεώργιο Β΄  διορίζει τον Μεταξά Πρωθυπουργό της Ελλάδας. Ο  Ζέρβας έρχεται σε επαφή με το απότακτο βενιζελικό αξιωματικό Λ. Σπάη και σχηματίζει αντιδικτατορικό πυρήνα που οδήγησε στο σχηματισμό της οργάνωσης Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος (ΕΔΕΣ) με σκοπό την ανατροπή του Μεταξικού καθεστώτος. Το καθεστώς φυλακίζει τον Ζέρβα επειδή τον υποπτεύεται για συνωμοσία με γερμανόφιλους κύκλους ενώ αποφυλακίζεται λίγο μετά τη γερμανική εισβολή.

Σύμφωνα με μια πηγή ο Ζέρβας είχε ήδη δημιουργήσει πολιτικό κόμμα στα τέλη της δεκαετίας του 1930 (ΕΔΕΣ) αλλά οι περισσότερες πηγές συμφωνούν ότι το κόμμα ΕΔΕΣ δημιουργήθηκε το 1941 προκειμένου να αντιμετωπίσει τη Γερμανική εισβολή. Στη συνέχεια συλλαμβάνεται από τους Ιταλούς, για να απελευθερωθεί χάρις στην μεσολάβηση του Ν. Λούβαρη.

Το 1941 θυμήθηκαν τον Νικόλαο Πλαστήρα, ο οποίος βρισκόταν εξόριστος στη Νίκαια της Γαλλίας και τον έκαναν Πρόεδρο του ΕΔΕΣ -παρά τη θέλησή του− δίνοντας έτσι μεγαλύτερη αξιοπιστία στο κόμμα αυτό. Με την κατοχή των Γερμανών οι πολιτικοί αρχηγοί της χώρας ήταν εξόριστοι στην Μέση Ανατολή  με ελάχιστη επιρροή στα πολιτικά γεγονότα εντός Ελλάδας. Ενώ η βασιλική οικογένεια είχε καταφύγει στο Λονδίνο. Το κενό εξουσίας ανέλαβε το ΕΑΜ ΕΛΑΣ- υποστηριζόμενο από τους κομμουνιστές και τις αριστερές παρατάξεις. Αλλά οι Άγγλοι δεν εμπιστεύονταν το ΕΑΜ ΕΛΑΣ. 

1942: Ο Ζέρβας μαζί με τον Eddie Myers. Ο επικεφαλής της τότε Βρετανικής Στρατιωτικής Αποστολής στην Ελλάδα

Ο Ζέρβας ως αντικομουνιστής έγινε το αντίβαρο του ΕΑΜ ΕΛΑΣ. Οι εξόριστοι μοναρχικοί τον θεωρούσαν το μικρότερο ή το λιγότερο από τα δύο κακά.  Κάποιοι υποστηρίζουν ότι του  έταξαν πολλά χρήματα για να εγκαταλείψει το άνετο σπίτι του στην Αθήνα και να βρεθεί στα βουνά της Ηπείρου το 1942. (Πήρε τα περισσότερα χρήματα από τους Άγγλους).

Καλό κρασί, γυναίκες και πούρα

Τον Νοέμβριο του 1942 οι δυο αντιστασιακές οργανώσεις ΕΔΕΣ και ΕΑΜ ΕΛΑΣ συνεργάστηκαν με συντονισμό Βρετανών σαμποτέρ, εναντίον κυρίως Ιταλικών και Γερμανικών δυνάμεων που υπεράσπιζαν τη Γέφυρα του Γοργοποτάμου. Το αποτέλεσμα ήταν η καταστροφή της γέφυρας και η διακοπή της σιδηροδρομικής επικοινωνίας επί έξι εβδομάδες.

Ο Άρης Βελουχιώτης και ο Ναπολέων Ζέρβας ήταν μακρινή συγγενής. Η μητέρα του Άρη ήταν το γένος Ζέρβα. Οι δύο άντρες γνωρίστηκαν όταν ξεκίνησε ο πόλεμος.  

Ο Ζέρβας στη συνέχεια υποστήριξε τον Βασιλιά Γεώργιο Β΄ με δήλωσή του τον Μάρτιο του 1942.  Είναι γεγονός ότι ο Ζέρβας δεν κατάφερε ποτέ να αποκτήσει μεγάλη πολιτική βάση παρεκτός στην Ήπειρο και στην Αιτωλοακαρνανία. Το 1943  οι Γερμανοί συνεργάστηκαν με το ΕΔΕΣ για να νικήσουν την απειλή του ΕΑΜ ΕΛΑΣ.  Επίσης η μαζική δολοφονία των Τσάμηδων- Μουσουλμάνων έχει συνδεθεί με το όνομα του.

Το 1946

Ο Ζέρβας κατέβηκε στις εκλογές το 1946 στα Ιωάννινα. Το 1947 διετέλεσε Υπουργός Δημόσιας Τάξης αν και δεν υπήρχε σύμφωνη γνώμη το Υπουργείο Εξωτερικών της Αμερικής η οποία υποπτευόταν ότι είχε συνεργαστεί με τους Γερμανούς. Ως Υπουργός Δημόσιας Τάξης έκανε μαζική σύλληψη των αριστερών πυροδοτώντας την συνοχή της Ελληνικής κοινωνίας.   

Το τέλος

Αποσύρθηκε από την πολιτική το 1951 αλλά όχι πριν πάρει το Χαρτοφυλάκιο του Υπουργείου Ναυτιλίας υπό του Σοφοκλή Βενιζέλου. (Το κόμμα του Ζέρβα είχε συνεργαστεί στις εκλογές με τον Σ. Βενιζέλο).

Ο Ζέρβας είχε την ιδιότητα πάντα να στέκεται όρθιος την εποχή που συχνά η  πίστη στις πολιτικές  ιδεολογίες δεν ήταν ξεκάθαρες.

Πέθανε στις 10 Δεκεμβρίου το 1957  στην Αθήνα. Η κηδεία του έγινε δημοσία δαπάνη με όλες τις τιμές.

Τμήμα 4/70

Ο Χάρτης

Υποσημειώσεις:

(1) Yuval Harari: Sapiens, A Brief History of Humankind p, 247

(2) Πολλές στρατιωτικές φατρίες συμμετείχαν στην πολύπλοκη κατάσταση κατά τα τρία τέταρτα του 20^ου αιώνα.  

(3)  Το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) ιδρύθηκε 27 Σεπτεμβρίου το 1941 από εκπροσώπους των τεσσάρων αριστερών κομμάτων: Λεφτέρης Αποστόλου για το ΚΚΕ, Χρήστος Χωμενίδης για το Σοσιαλιστικό Κόμμα (ΣΚΕ)  Ηλίας Τσιριμώκος για την Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας και ο Απόστολος Βογιατζής για το Αγροτικό Κόμμα της Ελλάδας (ΑΚΕ).  

Το κόμμα ΕΔΕΣ ιδρύθηκε 9 Σεπτεμβρίου 1941.