ΕΛΙΖΑ ΚΑΙ ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΟΥΛΑΝΔΡΗΣ

Τμήμα 4/337

Ένα από τα μεγαλύτερα δώρα όλων των εποχών στην Αθήνα είναι η δωρεά των συλλεκτών Ελίζα και Βασίλη Γουλανδρή. Ο θησαυρός αυτός αποτελείται από έργα των Πολ Σεζάν, Βίνσεντ Βαν Γκογκ, Πολ Γκογκέν, Κλοντ Μονέ, Εντγκάρ Ντεγκά, Πάμπλο Πικάσο, Ανρί Τουλούζ-Λοτρέκ, Πιερ Μπονάρ, Ζορζ Μπρακ, Χουάν Μιρό, Βασίλι Καντίνσκι, Πάουλ Κλέε, Τζάκσον Πόλοκ, Φράνσις Μπέικον, Αλμπέρτο Τζιακομέτι, Μαρκ Σαγκάλ, Σεζάρ, Μπεν Νίκολσον και Τζόρτζιο ντε Κίρικ! 

Τα εγκαίνια του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή ήταν ένα παγκόσμιο πολιτιστικό γεγονός αλλά και μια σπουδαία προσφορά στην Ελλάδα. Η  εκπληκτική συλλογή του Ιδρύματος Γουλανδρή  βρίσκεται μόλις λίγα μέτρα από το Καλλιμάρμαρο,  επί της οδού Ερατοσθένους 13 στο Παγκράτι.  

Η γενναιοδωρία των ΄Χρυσών Ελλήνων΄ στην Αθήνα 

Ας θυμηθούμε την γενναιοδωρία και των άλλων ΄Χρυσών΄ Ελλήνων: Το Μουσείο Μπενάκη που ιδρύθηκε το 1930, το Κυκλαδίτικο Μουσείο το 1986, η Στέγη-Ίδρυμα Ωνάση το 2004 και το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος το 2016.

Άνδρος: Το νησί των ναυτικών 

Η οικογένεια Γουλανδρή κατάγεται από την Άνδρο— το νησί των εφοπλιστών. Οι επιχειρήσεις τους βασίστηκαν στο οικογενειακό μοντέλο επιχειρήσεων όπου το πλήρωμα των πλοίων ήταν μέλη της ευρύτερης οικογένειας. Το κατάστρωμα ήθελε πολλά χέρια και σε αυτό βοηθούσε μια πολυμελή οικογένεια. Ένα παράδειγμα είναι η οικογένεια του Λεονάρδου Εμπειρίκου, Ανδριώτης και εκείνος, ο πρώτος που απέκτησε πλούτη είχε 9 παιδιά (επτά γιους και δύο κόρες) όπου στο τέλος μετρούσε 127 δισέγγονα!

Ο γενάρχης της οικογένειας Γουλανδρή ήταν ο Ιωάννης Π. Γουλανδρής (1840-1927). Η ευφυΐα του καθώς και ένα δάνειο από τον Εμπειρίκο του έδωσε τη δυνατότητα να μπει στη Μεσόγειο και στη Μαύρη Θάλασσα αρχές του 20ου αιώνα. Τα ταξίδια του δεν ήταν πάντα ήρεμα. Μεσολάβησε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, το κραχ της Αμερικής, ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος αλλά η οικογένεια άντεξε.

Ο Ιωάννης Πέτρου Γουλανδρής είχε πέντε γιους. Ο πρωτότοκος του ήταν ο Πέτρος (1877-1931), ο οποίος ανέλαβε τις επιχειρήσεις της επόμενης γενιάς. Και εκείνος είχε πέντε γιους και μια κόρη (η κόρη παντρεύτηκε μέσα στην οικογένεια του Εμπειρίκου). Ο ένας γιος, εκ των πέντε, ο Βασίλης Π. Γουλανδρής γεννήθηκε στην Άνδρο το 1913. Ο Βασίλης ήταν ένας από τους πιο επιτυχημένους αυτής της πολυπληθούς και ευρείας οικογένειας.

Ο Βασίλης Γουλανδρής πέρασε τα πρώτα χρόνια του στην Άνδρο μέχρι που η οικογένεια του μετακόμισε στην Αθήνα. Τότε η Άνδρος ήταν αρκετά εξελιγμένη. Διέθετε καλά φωτισμένους δρόμους, επαρκές τρεχούμενο νερό και όμορφες θερινές κατοικίες τόσο στην πρωτεύουσα την Χώρα όσο και στις κοντινές περιοχές.

Ο Βασίλης στάλθηκε στην Ελβετία όταν εκδηλώθηκε η φυματίωση. Όταν θεραπεύτηκε από τη νόσο παρέμεινε εκεί όπου τελείωσε τις νομικές σπουδές του. Έπειτα πήγε στα γραφεία της Goulandris Brothers στο Λονδίνο όπου εργαζόταν ο αδελφός του ο Ιωάννης. Μετά τον πρόωρο θάνατο του Ιωάννη ανέλαβε ο ίδιος τη διαχείριση των επιχειρήσεων. 

Το ζευγάρι με τον Κερκ Ντάγκλας

1950

Μετακόμισε στην Νέα Υόρκη όπου και γνώρισε τη μεγάλη του αγάπη, την πανέμορφη Ελίζα, το γένος Καραδόντη, η οποία τότε σπούδαζε. Το κοινό τους ενδιαφέρον για τη ζωγραφική τους συνέδεσε με κύκλους καλλιτεχνών και διανοούμενων του μεταπολεμικού Παρισιού, όπου και δραστηριοποιούνται κυρίως στον χώρο των εικαστικών τεχνών.

Το 1950 ήταν σημαντικό έτος και για την εμπορική ναυτιλία στην οικογένεια λόγω του πολέμου της Κορέας. Ήταν επίσης από τους πρώτους εφοπλιστές των οποίων τα καινούργια καράβια κατασκευαζόταν σε ναυπηγία της Ιαπωνίας.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Βασίλης Γουλανδρής ήταν ένας οξύνους επιχειρηματίας που διέθετε βαθειά γνώση όλων των εμπορικών περιπλοκών της ναυτιλιακής βιομηχανίας. Ήταν επίσης γνωστός στους ναυτιλιακούς κύκλους ως άνθρωπος αναμφισβήτητης προσωπικής ακεραιότητας. Η φήμη αυτή τον ακολουθούσε σε όλη του την ζωή και τον βοήθησε σε σημαντικό βαθμό να επιτύχει ένα μεγάλο μέρος των στόχων του.

Οι προσωπικές του σχέσεις χαρακτηρίζονται από ταπεινοφροσύνη και ευαισθησία που επεδείκνυε σε όλες τις προσωπικές του σχέσεις. Ήταν πάντοτε έτοιμος να αναγνωρίσει και να επαινέσει τα πολλά προσόντα των συνεργατών και των υπαλλήλων του. Θεωρούσε τις πολλές του επιτυχίες συνέπεια της καλής του τύχης να εργάζονται για εκείνον καλοί και έμπιστοι άνθρωποι. Οι προσωπικοί του προβληματισμοί και ανησυχίες αφορούσαν κυρίως στην ευημερία και αυτών αλλά και άλλων ανθρώπων.

Διετέλεσε επί σειρά ετών Επίτιμος Πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών, καθώς και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του American Bureau of Shipping.

Η Ελίζα και ο Βασίλης Γουλανδρής δεν απέκτησαν παιδιά αλλά τα ανίψια από τις δύο πλευρές των οικογενειών τους συνεχίζουν τις επιχειρήσεις. 

Το Ίδρυμα 

Το 1979, μαζί με την σύζυγό του, ίδρυσαν το ομώνυμο Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή. Μέσα σε διάστημα 20 ετών, το Ίδρυμα ανήγειρε στην Άνδρο τρία υπερσύγχρονα μουσεία: το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (1979), που στεγάζει μέρος της συλλογής του Ιδρύματος αποτελούμενης από περισσότερα από 300 έργα Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών, το Αρχαιολογικό Μουσείο (1981) και τη Νέα Πτέρυγα του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (1986), όπου παρουσιάστηκαν τα έργα των Picasso, Henri Cartier Bresson, and Balthus, και άλλοι των Χατζηκυριάκου Γκίκα, Μόραλη, Παρθένη, και Τέτση. Μ΄ αυτόν τον τρόπο ανέδειξε το αγαπημένο νησί του την Άνδρο. 

Αθήνα και το μυστήριο του Μουσείου

Ενώ είχαν εκδηλώσει ενδιαφέρον για τη συλλογή τα Ελβετικά μουσεία, το Μετροπόλιταν της Νέας Υόρκης, και το Λούβρο παραχωρώντας ειδικές αίθουσες η Ελλάδα από τη δεκαετία του ΄80 έως το 2009 βρισκόταν σε διαδικασία ανεύρεσης οικοπέδου και αποδοχής της δωρεάς Γουλανδρή. Ο Βασίλης Γουλανδρής δεν άφησε διαθήκη ενώ της Ελίζας η διαθήκη δημιούργησε νομικά προβλήματα. Ογδόντα τρία έργα φαίνεται να έχουν πουληθεί σε εταιρεία στον Παναμά. Η ανιψιά της, η Ασπασία Ζαΐμη, ισχυριζόταν ότι το 1/6 της συλλογής της ήταν δικό της και προσέφυγε στα Ελληνικά και Ελβετικά δικαστήρια. Ωστόσο, τα υπόλοιπα ανίψια-κληρονόμοι δεν τάχθηκαν στο πλευρό της. 

Ένας νεοϋορκέζος art lawyer, παντελώς άσχετος με την υπόθεση, περιγράφει ως εξής την υπόθεση: «Η Αγκάθα Κρίστι συναντά τον Όμηρο». (1) 

Μολαταύτα, το 2012 ανατέθηκε η κατασκευή του Μουσείου στο αρχιτεκτονικό γραφείο Ιωάννη και Αλέξη Βικέλα.(2) 

Το νέο διαμάντι της Αθήνας 

Το Μουσείο είναι χάρμα οφθαλμών. Στον πρώτο και δεύτερο όροφο βρίσκονται τα έργα των Πολ Σεζάν, Βίνσεντ Βαν Γκογκ, Πολ Γκογκέν, Κλοντ Μονέ, Εντγκάρ Ντεγκά, Πάμπλο Πικάσο, Ανρί Τουλούζ-Λοτρέκ, Πιερ Μπονάρ, Ζορζ Μπρακ, Χουάν Μιρό, Βασίλι Καντίνσκι, Πάουλ Κλέε, Τζάκσον Πόλοκ, Φράνσις Μπέικον, Αλμπέρτο Τζιακομέτι, Μαρκ Σαγκάλ, Σεζάρ, Μπεν Νίκολσον, Τζόρτζιο ντε Κίρικ. Δύο αίθουσες είναι αφιερωμένες σε Ελληνες καλλιτέχνες με έργα των Μπουζιάνη, Τσαρούχη, Χατζηκυριάκο-Γκίκα, Μόραλη, Ρόρρη και του γλύπτη Μ. Τόμπρο.  

Πορτραίτο της Ελίζας από τον φίλο ζωγράφο Chagall

Πάμπλο Πικάσο 

Πάμπλο Πικάσο

Αλέκος Φασιανός

Ο Γιώργος Σεφέρης έργο του Θανάση Μακρή 

Γιάννης Μόραλης

Στο κέντρο Οι Φίλες του γλύπτη Μιχάλη Τόμπρου

Ο Χάρτης 

(1) https://www.tovima.gr/2016/07/15/vimagazino/ena-thriler-3-dis-dolariwn/ .
(2) Συνέντευξη Αλέξη Βικέλα .https://www.andro.gr/business/alexis-vikelas-architect-interview/
Αφηγείται ο Κυριάκος Κουτσομάλλης, Διευθυντής του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή:   https://www.youtube.com/watch?v=Jd87mzrTLRQ