ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΘΡ. ΖΑΙΜΗΣ

1856-1936

Βρίσκεται στο τμήμα Πολυτελείας

δίπλα στους τάφους των Αρχιεπισκόπων

Για έναν ο οποίος ζει στην Αχαΐα, στη Βόρεια Πελοπόννησο, το όνομα Ζαΐμη είναι πασίγνωστο. Η οικογένεια αυτή κυβέρνησε από την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέχρι της αρχές του 20ο αιώνα. Η βάση τους βρισκόταν στα Καλάβρυτα και στην Κερπινή. Πολλά από τα μέλη της οικογένειας πολέμησαν στον αγώνα του ΄21 και η οικογένεια απέκτησε γρήγορα και τον πρωθυπουργό του.

Ήταν μεγαλοκτηματίες και είναι γεγονός ότι το επίθετό τους, Ζαΐμη, το υιοθέτησαν από τη τούρκικη λέξη, Ζαιμέτς για τα μεγάλα φέουδα. Ένας γέροντας, γείτονας μας θυμόταν ότι ο Ζαΐμης έμπαινε στο καφενείο και ανακοίνωνε: Σκάβω αύριο! και οι άντρες του χωριού έμπαιναν σε σειρά με την ελπίδα ότι θα τους διαλέξει είτε για ένα πενιχρό μεροκάματο είτε να ξεχρεώσει το δάνειο που τους είχε χορηγήσει ο ίδιος.

Η οικεία της οικογένειας

Η ζωή του

Ο Αλέξανδρος Ζαΐμης γεννήθηκε το 1856, σπούδασε νομικά στην Αθήνα ύστερα στο Πανεπιστήμιο Λειψίας και στη συνέχεια στο Παρίσι και στο Βερολίνο. Ο πατέρας του ήταν ο Θρασύβουλος Ζαΐμης (1)  πρωθυπουργός της Ελλάδας— όπως άλλωστε ήταν και ο πατέρας του ο Ανδρέας —σύζυγος Ελίζας Αλέξανδρου (της μεγάλης οικογένειας) Μουρούζη.

Θρασύβουλος Ζαΐμης

Πρωτοεμφανίστηκε στην πολιτική σκηνή στα μέσα του 1880,  μετά τον θάνατο του πατέρα του, και  πολιτεύτηκε στην επαρχία Καλαβρύτων με τον

Θ. Δηλιγιάννη. Διετέλεσε Υπουργός Δικαιοσύνης και Εσωτερικών, διορίστηκε Αρμοστής στην Κρήτη μετέπειτα Διοικητής της Εθνικής Τράπεζας, Πρόεδρος της Κυβέρνησης και διετέλεσε έξι φορές πρωθυπουργός. (Ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος διετέλεσε 10 φορές πρωθυπουργός). 

Ο Ζαΐμης έπαιξε έναν ασυνήθιστο ρόλο στην Ελληνική ιστορία - του μεσολαβητή και του συμφιλιωτή. Έφερε σε πέρας τις διαπραγματεύσεις για την υπογραφή της οριστικής συνθήκης ειρήνης (Συνθήκη Κωνσταντινούπολης) με την Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά τον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897. Επίσης ρύθμισε τα της επιβολής του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου στην Ελλάδα επί ορισμένων προσόδων του κράτους. 

Αρμοστής στην Κρήτη

Ζαΐμης ως Αρμοστής στην Κρήτη

Μετά από την Επανάσταση του Θερίσου και την αναγκαστική παραίτηση του αυταρχικού Πρίγκιπα Γεώργιου οι Μεγάλες Δυνάμεις και ο τότε Βασιλιάς Γεώργιος Α΄ διόρισε τον Ζαΐμη ως Αρμοστής στην ονομαζόμενη τότε Κρητική Πολιτεία— πλήρως ελεγχόμενο από τις Μεγάλες Δυνάμεις και υπό τουρκική επικυριαρχία.

Κατά τη διάρκεια της θητείας του συνεργάστηκε με τον Βενιζέλο για τον οποίο έτρεφε ιδιαίτερη εκτίμηση. Ευθύς εξαρχής, ο Ζαΐμης προσπάθησε να συνδιαλλάξει τα αντιμαχόμενα μέρη όπως είχαν διαμορφωθεί μετά την Επανάσταση του Θερίσου παρέχοντας γενική αμνηστία. Σημαντικό επίσης έργο του Α. Ζαΐμη ήταν (η κατόπιν έγκρισης), οργάνωση της εντόπιας κρητικής πολιτοφυλακής, η λεγόμενη Κρητική Χωροφυλακή διοικούμενη από Έλληνα αξιωματικό και στελεχωμένη από Έλληνες.

Το 1908 όταν ο Βενιζέλος οδήγησε τους Κρητικούς σε μια πραξικοπηματική ένωση με το Βασίλειο της Ελλάδας. Ο Ζαΐμης βρισκόταν στα πάτρια εδάφη. Εικάζουν ότι ο Ζαΐμης ήταν ενημερωμένος για τις εξελίξεις και ειδοποιήθηκε να μη επιστρέψει στην Κρήτη. 

Ο Ζαΐμης διορίζεται Διοικητής της Εθνικής Τράπεζας (2)

Το 1914 διορίζεται Διοικητής της Εθνικής Τράπεζας μια θέση που κράτησε μέχρι το 1920 με μια διακοπή τα έτη 1915-1917 όπου διετέλεσε τρεις φορές πρωθυπουργός!

Ο Κωνσταντίνος Α΄

Μετά από τη δολοφονία του Βασιλιά Γιώργο Α΄ στη Θεσσαλονίκη ο γιος του, ο διάδοχος, Κωνσταντίνος, ανέλαβε το 1913 ενώ ο Βενιζέλος ήταν πρωθυπουργός της χώρας. 

Το 1913 υπέγραψε ο Βενιζέλος την Ελληνοσερβική Συνθήκη Ειρήνης, Φιλίας και Αμοιβαίας Συνεργασίας όπου μεταξύ των άλλων: Αν όμως η Βουλγαρία εκδηλώσει επιθετική στάση προς επιβολή των αξιώσεών της δια των όπλων, οι δύο χώρες (Σερβία και Ελλάδα) αναλαμβάνουν την υποχρέωση «...προκειμένου να εξασφαλίσουν την ακεραιότητα των κτήσεών τους να παράσχουν αμοιβαία στρατιωτική βοήθεια και να μην συνάψουν ειρήνη (με τη Βουλγαρία), παρά μόνο από κοινή συμφωνία»

Παρότι, ο Βενιζέλος κατάφερε να διπλασιάσει τα σύνορα της Ελλάδας κατά των δύο Βαλκανικών πολέμων υπέβοσκε μεγάλος αναβρασμός μεταξύ των Βασιλικών και των Βενιζελικών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. 

Παράλληλα, στις χώρες των Μεγάλων Δυνάμεων ήταν τόσο τεταμένη η διεθνή κατάσταση που αρκούσε μια ασήμαντη αφορμή για να προκαλέσει τον πόλεμο. Είχαν ήδη φτιάξει τις συμμαχίες τους οι Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης.  Ήδη από το 1907 η Μεγ. Βρετανία, η Γαλλία και η Ρωσία είχαν υπογράψει το σύμφωνο Τριπλή Συνεννόηση. Πολύ πριν, από το 1882,  η Αυστρία, η Γερμανία και η Ιταλία είχαν συστήσει την Τριπλή Συμμαχία. 

Ο Βενιζέλος, που ήθελε να μπει η χώρα στον πόλεμο με την Αντάντ, πιστεύοντας στην τελική νίκη της, πρότεινε στον Βασιλιά να δοθεί η περιοχή της Καβάλας & της Δράμας στην Βουλγαρία προκειμένου να εξασφαλιστεί η ουδετερότητα της, όσο θα καταλάμβανε την Σμύρνη, που θα μας παραχωρούσαν οι Αγγλογάλλοι της Αντάντ. Ενώ ο διάδοχος που ήταν γαμπρός του Γερμανού Κάϊσερ ήθελε να κρατήσει η Ελλάδα στάση ουδετερότητας.

Οι διαφορές μεταξύ Βενιζέλου και διαδόχου εντάθηκαν και ο Βενιζέλος παραιτήθηκε – όχι μόνο μια φορά. Η Βουλγαρία προσχώρησε στις Κεντρικές δυνάμεις (Τριπλή Συμμαχία) και οι Αγγλογάλλοι της Αντάντ, τον Αύγουστο του 1915, παραχώρησαν την περιοχή της Δράμας & της Καβάλας.  

Εθνικός Διχασμός (3)

Τότε ο Βενιζέλος κάλεσε μόνος του, εν αγνοία της κυβερνήσεως και του Κωνσταντίνου, τους Αγγλογάλλους να αποβιβασθούν στην Θεσσαλονίκη. Στη συνέχεια εκφώνησε στην Βουλή πύρινο λόγο κατά της Γερμανίας και παραιτήθηκε.

Σχηματίστηκε κυβέρνηση υπό τον Αλέξανδρο Ζαΐμη στην οποία συμμετείχαν οι αρχηγοί όλων των κομμάτων. Μετά από λίγο καιρό όμως παραιτήθηκε και η κυβέρνηση Ζαΐμη καθώς ο βασιλιάς κωλυσιεργούσε να απαντήσει στις δυνάμεις της Αντάντ που πίεζαν για έξοδο της χώρας στον πόλεμο στο πλευρό τους (χωρίς κανένα αντάλλαγμα) και σχηματίστηκε κυβέρνηση υπό τον υπέργηρο Στέφανο Σκουλούδη. Δεν άργησε κι εκείνος να παραιτηθεί και ο Ζαΐμης ανέλαβε ξανά για τρεις μήνες.

Το 1916 έγινε συλλαλητήριο των Βενιζελικών στην Αθήνα. Ο Βενιζέλος ανακοίνωσε στο λαό την πλήρη διαφωνία του με τους χειρισμούς του Στέμματος. Τέθηκε επικεφαλής του Κινήματος Εθνικής Άμυνας με έδρα τη Θεσσαλονίκη. Η εκκλησία αφόρισε τον Βενιζέλο και το ομοίωμα του λιθοβολήθηκε.

Μολαταύτα οι κυβερνήσεις στην Αθήνα δεν ασκούσαν ουσιαστική διακυβέρνηση και ο Βενιζέλος επέστρεψε στην Αθήνα. Ο τότε Πρωθυπουργός Ζαΐμης αμέσως παραιτήθηκε και ανέλαβε ο Βενιζέλος στη θέση του Πρωθυπουργού. 

Το 1926 σχημάτισε για έκτη φορά Κυβέρνηση Αλέξανδρου Ζαΐμη— αυτή τη φορά οικουμενική Κυβέρνηση, παραμένοντας μέχρι το 1928 οπότε και επέστρεψε στην Ελλάδα ο Ελευθέριος Βενιζέλος.

Το 1929 εξελέγη γερουσιαστής και εν συνεχεία πρόεδρος της γερουσίας. Υπό την ιδιότητα αυτή ανέλαβε την Προεδρία της Δημοκρατίας. Ο Βενιζέλος δικαιολόγησε την επιλογή του για το πρόσωπο του Ζαΐμη ότι προερχόταν από ιστορική οικογένεια. 

Ο Ζαΐμης μπορεί να ήταν μια ουδέτερη προσωπικότητα, να στερείτο δυναμισμό αλλά είχε πολιτικό ένστικτο και, κατά μερικούς επικριτές, γνώριζε που φυσάει ο άνεμος και σε ποιόν έπρεπε να υποκλιθεί.

Υποσημειώσεις:

(1)  Λύντια Τρίχα "Χαρίλαος Τρικούπης", σελ. 180 " Βουλευτής και υπουργός επί Οθωνα, ο Θρασύβουλος Ζαΐμης (1825-1880) ήταν γόνος οικογένειας προυχόντων των Καλαβρύτων, όπου και πολιτευόταν. Είχε πρωτοστατήσει στην αντιοθωνική επανάσταση και διετέλεσε κατόπιν υπουργός στις κυβερνήσεις Βούλγαρη, Κανάρη και Δεληγεώργη. Το 1869 σχημάτισε την πρώτη του κυβέρνηση και το 1871 μια βραχύβια δεύτερη. Ευσυνείδητος, μετριοπαθής και συντηρητικός, πολιτεύθηκε πάντα σε χαμηλούς τόνους".

(2)  Η Εθνική Τράπεζα ήταν μονοπώλιο, η οποία ήταν αντιβενιζελική και συντηρητικής ισχύος.  

(3) Μια ενδιαφέρουσα ομιλία του Γιώργου Μαυρογορδάτου με τίτλο: "Ο Εθνικός Διχασμός, οι επιχειρηματίες, οι Τράπεζες" στην οποία αναλύει ποιες κοινωνικές και ταξικές δυνάμεις στήριξαν τα κόμματα. Η Βενιζελική επιχειρηματική αστική τάξη υποστήριξε την είσοδο στον πόλεμο με την Αντάντ όχι μόνον εξαιτίας των παραδοσιακών δεσμών κυρίως με Αγγλία ούτε μόνο με την προσδοκία πολεμικών κερδών. Ο πόλεμος πρόσφερε την ευκαιρία των  αλυτρωτικών στόχων και την εδαφική επέκταση. Η επέκταση του κράτους, άρα και της αγοράς θα ενσωμάτωνε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος από τον οικονομικό  χώρο που η τάξη αυτή δρούσε μέχρι τότε ως αστική τάξη της διασποράς. Το 1919 ο Βενιζέλος είπε πει στους επιχειρηματίες που διαμαρτύρονταν για τη νέα φορολογία εισοδήματος, "Διπλασίασα την Ελλάδα- δηλαδή τις δουλειές σας". Ενώ για τους Αντιβενιζελικούς, ο συνδετικός κρίκος αποτελούσε η αντίδραση στον Βενιζέλο. Υπήρχαν επιχειρηματίες που είχαν δεσμούς με τη Γερμανία και την Αυστρία. Υπήρχαν ακόμα και οι γαιοκτήμονες τσιφλικάδες που ήθελαν να αποτρέψουν το φάσμα της μεταρρύθμισης και γενικά συντηρητικοί καιροσκόποι, έτοιμοι να εκμεταλλευτούν τον διχασμό για να ανακόψουν και να αναστρέψουν τις κοινωνικές και πολιτιστικές μεταρρυθμίσεις του Βενιζελισμού. Αλλά καθοριστικότερο σημείο ήταν η αντεπίθεση της κρατικοδίαιτης αστικής τάξης πίσω και γύρω από το στέμμα που ήθελε να συντρίψει την Βενιζελική ηγεμονία και να κερδίσει τη χαμένη εξουσία. 

https://www.blod.gr/lectures/o-ethnikos-dihasmos-oi-epiheirimaties-oi-trapezes/