Ο Ευρωπαϊστής, ΓΙΑΓΚΟΣ ΠΕΣΜΑΖΟΓΛΟΥ

1918 - 2003

Τμήμα 7/685 

Το όνομά του συνδέεται άρρηκτα με την οικονομική ανασυγκρότηση της χώρας μας. Ακούραστος, επίμονος, ένας σκληρός διαπραγματευτής με τους εκπροσώπους των χωρών της τότε ΕΟΚ (Ε.Ε) — ο Γιάγκος Πεσμαζόγλου.

Στο DNA της οικογένειας υπήρχε το δαιμόνιο της επιχειρηματικότητας με επίκεντρο τον τραπεζικό τομέα. Ο Γιάγκος Πεσμαζόγλου δεν αποτέλεσε εξαίρεση, με τη διαφορά ότι ήταν τέκνο της σύγχρονης εποχής του.

Από την οικογένεια Πεσμαζόγλου κληρονόμησε το ανοικτό πνεύμα, τη διορατικότητα αλλά και την σημασία της προσφοράς. Από τα σχολικά του χρόνια ήταν επιμελής και εργατικός και αυτή την πρακτική συνέχισε σε όλη του τη ζωή ή όπως ο γιος του, ο Βασίλης, το διετύπωσε « ...και την παιδιόθεν άκρατη επιμέλειά του στις δουλειές που αναλάμβανε». 

Ο Γιάγκος Πεσμαζόγλου ήταν εγγονός του Γεώργιου ο οποίος είχε ασχοληθεί με μεγάλη επιτυχία με το εμπόριο στη Σμύρνη. Είχε έξι γιους (Ιωάννης, Νικόλαος, Μιχαήλ, Αλέξανδρος και Στέφανος και Δημήτριος). Ο Ιωάννης ίδρυσε τράπεζα στην Κωνσταντινούπολη και συνεργάστηκαν μαζί με τον Στέφανο. 

Ο Στέφανος, ο πατέρας του Γιάγκου Πεσμαζόγλου, στη συνέχεια έστησε υποκαταστήματα στο Λονδίνο, Θεσσαλονίκη και στα νότιο-ανατολικά νησιά του Αιγαίου. Στην Χίο, το 1918 όπου υπήρχε υποκατάστημα της Τράπεζας γεννήθηκε ο Γιάγκος.

Η οικογένεια μετακόμισε σχεδόν αμέσως στην Αθήνα όπου φοίτησε στα εκπαιδευτήρια του Μακρή, συνέχισε στη Βαρβάκειο Σχολή και ήταν άριστος μαθητής.

Εκείνα τα χρόνια, του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ο πατέρας του Γιάγκου, έχασε το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του. 

Με τους γονείς του

Ο Γιάγκος Πεσμαζόγλου σπούδασε νομικά αλλά στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του ήταν πάντα τα οικονομικά. Στο πανεπιστήμιο γνωρίστηκε με τον Κυριάκο Βαρβαρέσο (Καθηγητής Πανεπιστημίου και Υποδιοικητής της Τράπεζας Ελλάδας) ο οποίος του μετέφερε τις νέες οικονομικές ιδέες και αναλύσεις. Επίσης, σημαντική επιρροή πάνω στο Γ. Πεσμαζόγλου είχαν οι Καθηγητές της Νομικής ο Κωνσταντίνος Τσάτσος και ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος οι οποίοι είχαν κοινό ενδιαφέρον το στοχασμό.

Σε νεαρή ηλικία 

Τα χρόνια της κατοχής γνώρισε μεταξύ άλλων τον Νίκο Καρβούνη, μέλος του ΕΑΜ, ο οποίος τότε δούλευε στην εφημερίδα Πρωία, εκδότης της οποίας ήταν ο πρώτος εξάδελφος του ο Στέφανος Πεσμαζόγλου. Παρ όλες τις συχνές συζητήσεις και την τακτική επικοινωνία τους ο Πεσμαζόγλου είπε, «Δεν νόμιζα ποτέ ότι η πορεία, η οποία έβγαινε από τα σχήματα και τις κατευθύνσεις λειτουργίας και τον αγώνα του ΕΑΜ μπορούσαν να οδηγήσουν σε ένα θετικό και γόνιμο και μονιμότερο αποτέλεσμα» .

Περίπου τότε γεννιέται ο έρωτας του Γ. Πεσμαζόγλου με την Μιράντα Οικονόμου. Οι συναντήσεις ήταν πυκνές, κράτησαν αλληλογραφία όσο ήταν στρατιώτης στην Χίο αλλά λόγω της κατοχής δεν ένιωθε ότι μπορούσε να δεσμευτεί. Διέκοψαν και επανασυνδέθηκαν το 1944 και παντρεύτηκαν το 1945. Ο γάμος τους τελέστηκε στο σπίτι της Μιράντας.

Μετά την απελευθέρωση της Χώρας έκανε αίτηση για υποτροφία στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ της Αγγλίας προκειμένου να κάνει διδακτορικό στα οικονομικά όπου και αφοσιώθηκε. Επικεντρώθηκε στις προτάσεις του Καθηγητή John M. Keynes και στην προσαρμογή και επεξεργασία της θεωρίας του. Ας σημειωθεί ότι τότε κέρδιζαν έδαφος οι ιδέες του Keynes, οι οποίες συνηγορούσαν για έναν πιο ενεργό ρόλο του κράτους στην οικονομία. Επίσης παρακολουθούσε μαθήματα του μαρξιστή Μόρις Ντομπ.

Η Μιράντα έμαθε να χειρίζεται ηλεκτρικούς υπολογιστές της εποχής όπου γίνονταν μαθηματικές επεξεργασίες στατιστικών σειρών για μεγάλα χρονικά διαστήματα. 

Ο γάμος του Πεσμαζόγλου με την αγαπημένη του, Μιράντα Οικονόμου. Η μόνη φωτογραφία από το γάμο τους ο οποίος τελέστηκε στο σπίτι της Μιράντας.

Η δημόσια ζωή του Γ. Πεσμαζόγλου

Το 1950 εκλέχτηκε Υφηγητής στη Νομική Σχολή ενώ την επόμενη χρονιά διορίστηκε Γενικός Διευθυντής Οικονομικής Πολιτικής και Προγράμματος στο τότε Υπουργείο Συντονισμού όπου Υπουργός Συντονισμού ήταν ο Γεώργιος Παπανδρέου (επί Πρωθυπουργίας ο Ν. Πλαστήρα). Το 1955 διορίστηκε Οικονομικός Σύμβουλος της Τράπεζας Ελλάδος και παρέμεινε στη θέση αυτή έως το 1960.

Παράλληλα ασκούσε καθήκοντα Προέδρου της Ελληνικής αντιπροσωπείας στις διαπραγματεύσεις για τη σύνδεση με την ΕΟΚ υπό τον τότε Πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή. Αργότερα, το 1975, ο ίδιος ανέλαβε πάλι την ίδια θέση με τον ίδιο σκοπό.

Τράπεζα Ελλάδος μαζί με τον Ξ. Ζολώτα

Με τους υπαλλήλους της Τράπεζας Ελλάδος 

Ενώ το 1962 διορίστηκε Πρόεδρος της Επιτροπής Ευρωπαϊκής Συνεργασίας - εξου και έγινε γνωστός ως ο Διαπραγματευτής της Συμφωνίας Σύνδεσης της Ελλάδας με την ΕΟΚ την δεκαετία του΄60.

Σήμερα με το BREXIT έχει αξία να θυμηθούμε ότι από τότε η Αγγλία και οι Σκανδιναβικές χώρες ήθελαν μια χαλαρή ένωση ενώ η υπόλοιπη Ευρώπη απέβλεπε σε μια Ομοσπονδιακή Ενότητα. Για την Ελλάδα ο Καραμανλής μέσω του Γ. Πεσμαζόγλου υποστήριζε την πλήρη κινητοποίηση της Ελλάδας και την ενεργό συμμετοχή της για να εκδηλώσει το ενδιαφέρον της και να επηρεάσει τις διαδικασίες για την ένταξή της.

Στις αρχές του 1967 εκλέχτηκε έκτακτος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας.

Η δικτατορία

Παρέμεινε καταρχήν στη θέση του Υποδιοικητή της Τράπεζας Ελλάδος αφού τον διαβεβαίωσε ο Μακαρέζος και κατόπιν ο Κόλλιας ότι θα επανέλθει η ομαλότητα του τόπου αλλά στις 3/8/1967 ο Ξ. Ζολώτας και ο Γ. Πεσμαζόγλου υπέβαλλαν τις παραιτήσεις τους. Δεν άργησε και  το Πανεπιστήμιο να βγάλει απόφαση ότι τίθεται σε διαθεσιμότητα.  

Ο Πεσμαζόγλου διαπίστωσε ότι υπήρχε μια κάμψη της μαχητικότητας στον κόσμο κατά της δικτατορίας και σε μια συζήτηση με τον Γ. Σεφέρη, ο οποίος αναζητούσε τρόπο να εκφράσει την πεποίθησή του και το λαϊκό αίσθημα, αποφάσισαν να μεταδοθεί δήλωση του  Γ. Σεφέρη, η οποία εμψύχωσε τον Ελληνικό λαό. Μεταδόθηκε από την Ελληνική Υπηρεσία του B.B.C., το ρ/φ σταθμό του Παρισιού και την Deutsche Welle καθώς και διανεμήθηκε η δήλωση στους δημοσιογράφους. 

Στην κηδεία του Γεωργίου Σεφέρη. Αριστερά: Αλεξ. Ξύδης, Δημ. Τσάτσος, Στρατής Τσίρκας, Αλεξ. Κοτζιάς. Δεξιά: Γιάγκος Πεσμαζόγλου, Αναστ. Πεπονής, Αλεξ. Αργυρίου

To 1971 ίδρυσε την Εταιρεία Μελέτης Ελληνικών Προβλημάτων και χρησιμοποιούν το Θέατρο ΄Αλφα του ηθοποιού Στέφανου Ληναίου. Εκεί έγιναν συζητήσεις πάνω στα μεγάλα εθνικά και κοινωνικά θέματα της χώρας. Τότε ο Πεσμαζόγλου ήρθε σε συστηματική επαφή με ανθρώπους του χώρου της ανανεωτικής αριστεράς ή όπως αργότερα ονομάστηκε Ευρωαριστερά. Η προσωπική αυτή σχέση συνεχίστηκε και μετά τη δικτατορία, σηματοδοτώντας μια σύγκλιση των εν Ελλάδι «Ευρωσοσιαλιστών» και «Ευρωκομμουνιστών». '

Με τον συγγραφέα Günter Grass

Το 1972 εξορίζεται στην Δεσκάτη Γρεβενών και μετέπειτα στο Θέρμο Τριχωνίδας. Η γυναίκα του, η Μιράντα παίρνει μαζί της τα είδη ζωγραφικής όπου εκείνος ξαναθυμάται ένα παλιό του ταλέντο. Οι γιοι του Γ. Πεσμαζόγλου είναι 23 και 20 ετών. Το 1973 συλλαμβάνεται από το ΕΑΤ-ΕΣΑ και κρατήθηκε σε απομόνωση.

Πίνακας του Γ. Πεσμαζόγλου

Μεταπολίτευση- Πολιτική

Το 1974 διορίστηκε Υπουργός Οικονομικών στην Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Κ. Καραμανλή και εκλέγεται πρώτη φορά βουλευτής  με την
Ένωση Κέντρου-Νέες Δυνάμεις. Από το 1975 και έως το 1978 διατελεί Πρόεδρος της Μικτής Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Ελλάδας-ΕΟΚ. 

Το 1979 ιδρύθηκε το Κόμμα Δημοκρατικού Σοσιαλισμού (ΚΟΔΗΣΟ) με πρωτοβουλία βουλευτών που προέρχονταν από την ΕΔΗΚ  του Ιωάννη Ζίγδη. Την ιδρυτική ομάδα απετέλεσαν ο Γιάγκος Πεσμαζόγλου, η Βιργινία Τσουδερού, ο Δημήτριος Καρδάρας, ο Κώστας Αλαβάνος κ.α. «Το ΚΟΔΗΣΟ ήταν στα μάτια του κόσμου εν πολλοίς «κόμμα του» Πεσμαζόγλου. Παρ’ όλα αυτά, ο ίδιος έβλεπε και ήθελε το ΚΟΔΗΣΟ να αποτελεί σύγχρονο κόμμα αρχών, αγκυροβολημένο στην Ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατική παράδοση. Κάτι τέτοιο όμως δεν στάθηκε δυνατό, δεδομένου ότι ο χώρος αυτός είχε, όπως αποδείχθηκε περίτρανα, αλωθεί από το ΠΑΣΟΚ».

Το 1992 εκλέγεται τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και το 1996 Πρόεδρος. 

Ο ίδιος κάνοντας έναν απολογισμό για τη ζωή του ανέφερε σε συνέντευξη του στην εκπομπή του Άρη Σκιαδόπουλο, Νυχτερινός Επισκέπτης, «Το σχολείο μου, το Βαρβάκειο που πήγα, το πανεπιστήμιο, οι μεταγενέστερες σπουδές μου στην Αγγλία, η έρευνα που έκανα στην Αγγλία ήταν όλα προσδιοριστικά και εμπλουτιστικά της όλης λειτουργίας μου...οι εμπειρίες μου συνέτειναν να καταλήξω εκεί που βρέθηκα και εδώ που βρίσκομαι». 

Ο Γ. Πεσμαζόγλου ήταν μια σπάνια προσωπικότητα. Ήταν ειλικρινής, ρεαλιστής και έβλεπε μπροστά τόσο όσο και σήμερα οι απόψεις του για την οικονομία της Ελλάδας και η σχέση μας με την Ε.Ε. θεωρούνται επίκαιρες.

Αλλά δεν ήταν μόνο αυτό. Βρέθηκε σε θέσεις κλειδιά στον τόπο μας, όμως στις δύσκολες στιγμές του (εξορία και φυλακή) άφησε το αποτύπωμά του στις θέσεις πολιτικών κομμάτων για την Ε.Ε. Και αργότερα ενώ γνώριζε τη δυσκολία του εγχειρήματος— λόγω του έντονου διπολισμού— τόλμησε να βγει μπροστά με το κόμμα ΚΟΔΗΣΟ. Θεωρώ ότι το κείμενο του Bertrand Russell, “How to grow old”, από το βιβλίο Portraits From Memory And Other Essays περιγράφει τη ζωή που ακολούθησε ο Γ. Πεσμαζόγλου:

“Κάθε ανθρώπινη ύπαρξη πρέπει να είναι σαν ένα ποτάμι— μικρό στην αρχή, αυστηρά  οριοθετημένο μέσα στις όχθες του,  να κυλά  ορμητικά και με πάθος πάνω από βράχους και καταρράκτες. Σταδιακά  το ποτάμι πλαταίνει και  με τις  όχθες του να υποχωρούν, (το εγώ μας) τα νερά του  να  κυλούν πιο ήρεμα αλλά  πάλι χωρίς να διακόπτεται ορατά η ροή τους, καταλήγει στη θάλασσα και ανώδυνα χάνει  την ατομικότητα του”.

Ο Γιάγκος Πεσμαζόγλου πέθανε στις 27/11/2003 σε ηλικία 85 χρονών.

Η Μιράντα Πεσμαζόγλου στην εκδήλωση της παρουσίασης του προσωπικού αρχείου Γ.Π.

Στις 19 Ιουνίου 2019 έγινε παρουσίαση του προσωπικού αρχείου του Γιάγκου Πεσμαζόγλου το οποίο παραχωρήθηκε στην Τράπεζα της Ελλάδος. Στην εκδήλωση μίλησε ο Διοικητής της ΤτΕ ο Γιάννης Στουρνάρας και οι αρχειονόμοι Βίκυ Ασκητή και Σπύρος Τακτικός ενώ χαιρετισμό απήθυνε ο γιος του Βασίλης. 

Θερμές ευχαριστίες στην ευγενική κυρία Μιράντα Πεσμαζόγλου για την βοήθειά της.  

Το banner της εκδήλωσης

Ο Χάρτης

Υποσημείωση:

Τμήμα ΠΟΛ.Α/ΣΤ 65, Γλύπτης ο Ιταλός Fransesco Jerace

Οι επισκέπτες του Α΄ Νεκροταφείου Αθηνών όταν βλέπουν αυτό το επιβλητικό μνημείο της οικογένειας Ι. Πεσμαζόγλου θεωρούν ότι εκεί βρίσκεται και ο Γ. Πεσμαζόγλου. Ο οικογενειακός τάφος, με γλύπτη Fransesco Jerace, ανήκει σε άλλον κλάδο της οικογένειας. Ο τάφος του Γ. Πεσμαζόγλου είναι απλός και βρίσκεται στο Τμήμα 7/685.

Πηγές:

-«Γιάγκος Πεσμαζόγλου» της Νίτσας Λουλέ- Θεοχαράκη, από εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.

-Η προσωπικότητα του Γιάγκου Πεσμαζόγλου. Η σφραγίδα του στην ιστορία της μεταπολεμικής Ελλάδας https://www.blod.gr/lectures/i-prosopikotita-tou-giagkou-pesmazoglou-i-sfragida-tou-stin-istoria-tis-metapolemikis-elladas/

 Γιάγκος Πεσμαζόγλου(Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ

•  Γιάγκος Πεσμαζόγλου (Νυχτερινός Επισκέπτης) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ
• Το Χαμένο Τμήμα, 38 Βασίλης Πεσμαζόγλου - Ο Γιάγκος Πεσμαζόγλου και το ΚΟΔΗΣΟ: http://toxamenotmhma.blogspot.com/2012/08/38.html
•