ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΓΟΥΝΑΡΗΣ

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΓΟΥΝΑΡΗΣ

Γεννήθηκε  5/1/1867                                                           Εκτελέστηκε 15/11/1922
    

Τμήμα 11 μπροστά από  157 and 164   

Τμήμα 6/157

             

                                

Είναι μια πολύπλοκη και τραγική περίοδος της Ελλάδας.  Ο Δημήτριος Γούναρης  ήταν ένας από τους πιο άτυχους πρωθυπουργούς της χώρας. Όταν η Ελλάδα ηττήθηκε στην Μικρά Ασία το 1922- μια ήττα  που έκλεισε την συζήτηση επεκτατική τάση της Μεγάλης Ιδέας- ήταν ένας από τους Πρωθυπουργούς που κρατούσε τα ηνία της χώρας.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ένας από τους επιτήδειους  αρχιτέκτονες της Μεγάλης Ιδέας, στάλθηκε στην εξορία μετά την ήττα του στις  εκλογές του 1920. Ο αντιβενιζελικός  Δ. Γούναρης εκλέχτηκε  Πρωθυπουργός το 1921. Υποσχέθηκε στην κουρασμένη χώρα  ότι θα γύριζε τους στρατιώτες πίσω. Αλλά, σε μια προσπάθεια να κερδίσει πλεονέκτημα έναντι των Τούρκων επιχείρησε μια τελευταία επίθεση η οποία απέβη καταστροφική. 

Αποτέλεσμα  της ήττας ήταν η ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, γεγονός το οποίο έφερε οικονομικό χάος, ανείπωτες δυσκολίες και πληγές που υπάρχουν ακόμα και σήμερα. 

Κάποιος έπρεπε να πληρώσει.

 

Τις πρωινές ώρες στις 15 Νοεμβρίου 1922 ο Γούναρης και άλλοι πέντε κατηγορήθηκαν  για έσχατη προδοσία και στις 11:00 την ίδια ημέρα εκτελέστηκαν. Στις οικογενειές τους δόθηκε εντολή να θαφτούν οι σοροί πριν δύσει ο ήλιος. 

Ο Δημήτριος Γούναρης έχει ταφεί στο Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών, και μάλιστα προς έκπληξή μας το ονομά του αναφέρεται σε δύο  διαφορετικούς τάφους.

Η ζωή του

Ο Δ. Γούναρης γεννήθηκε στην Πάτρα το 1867, τελείωσε τη νομική των Αθηνών και συμπλήρωσε τις σπουδές του στη Γερμανία, Γαλλία και Αγγλία. Όπως πολλοί άντρες της εποχής του ήταν κοσμοπολίτης και  πολύγλωσσος. 

Πολιτεύτηκε για πρώτη φορά το 1902 με ανεξάρτητο συνδυασμό. Αρχικά, οι ιδέες του ήταν προοδευτικές και  αργότερα συνεργάστηκε με τον Γεώργιο Θεοτόκη, ως Υπουργός Οικονομικών με την ελπίδα ότι θα μπορούσε να προτείνει κάποιες νέες ιδέες. Αλλά η συνεργασία ήταν αδύνατη και παραιτήθηκε.

Τα έτη 1910- 20  ήταν μια έντονη περίοδος πολιτικών συγκρούσεων μεταξύ των Βενιζελικών και των Βασιλικών.

 Ο Γούναρης ήταν ο αντίπαλος του Ελευθέριου Βενιζέλου. Για ένα μικρό διάστημα  το 1915 ορίστηκε Πρωθυπουργός όταν ο Βασιλιάς υποχρέωσε τον Βενιζέλο να παραιτηθεί. Το 1917 ο Γούναρης και ο Βασιλιάς εξορίστηκαν όταν επανήλθε ο  Βενιζέλος. Το 1920 όταν ο Βενιζέλος ηττήθηκε στις εκλογές αναχώρησε για το Παρίσι. (1)

 Το 1920 υπογράφτηκαν οι Συνθήκες  Νεϊγύ και των Σεβρών.  Ως αποτέλεσμα αυτών των συνθηκών η Ελλάδα προσάρτησε (προσωρινά) την Ανατολική πλευρά και την ευρύτερη περιοχή της Σμύρνης  στην εκείθεν του Αιγαίου πλευρά. Αλλά ο νεαρός εθνικιστής Μουσταφά Κεμάλ (Ατατούρκ) αρνήθηκε να αναγνωρίσει τη Συνθήκη θεωρώντας την ατιμωτική για το έθνος. 

Το 1921   ο Γούναρης εκλέχτηκε Πρωθυπουργός για δεύτερη φορά κατά την διάρκεια του Ελληνο-Τουρκικού Πολέμου  (1919-22). Προεκλογική δέσμευση του ήταν η απόσυρση του Ελληνικού στρατού από τη Μικρά Ασία. Αλλά η  ελπίδα για την αναβίωση της Μεγάλης Ιδέας και της Ελλάδας των δύο ηπείρων και των επτά θαλασσών δεν επέτρεψαν στους πολιτικούς του Λαϊκού κόμματος, και ειδικότερα στο Γούναρη, να προβλέψουν την επικείμενη καταστροφή.

Ο Γούναρης γνώριζε ότι ο αγώνας των Ελλήνων  βρισκόταν σε δεινή κατάσταση και είχε πέσει το ηθικό των στρατιωτικών … «ναι αλλά τι θα απογίνουν οι δυστυχείς αυτοί πληθυσμοί που τους πήραμε στο λαιμό μας.» είχε πει ο Γούναρης σε αυτούς που τον συμβούλευαν να εγκαταλείψει την Μικρά Ασία.

Η Μεγάλη Βρετανία πλέον έβλεπε με συμπάθεια το κίνημα του νεαρού Μουσταφά Κεμάλ. (2)  Ωστόσο ο Γούναρης δεν ήταν έτοιμος να πληρώσει όλο το πολιτικό κόστος της ολοκληρωτικής υπαναχώρησης.

 Η σκηνή στήθηκε για μια τραγωδία με Σαιξπηρικές αναλογίες.

Τον Αύγουστο του 1922 ο Ελληνικός στρατός ηττήθηκε κατά κράτος και η Σμύρνη καταστράφηκε ολοσχερώς από φωτιά. 

Στις 24 Σεπτεμβρίου η Επαναστατική Επιτροπή είχε ήδη συσταθεί από τρεις πολύ δυσαρεστημένους στρατιωτικούς: τον Νικόλαο Πλαστήρα, τον Στυλιανό Γονατά και τον  Δημήτριο Φωκά. Η Επιτροπή ζήτησε  (3), από τον Βενιζέλο που ήταν στο εξωτερικό να  εκπροσωπήσει την ελληνική κυβέρνηση και να χρησιμοποιήσει την επιρροή του στις διαβουλεύσεις με τους Οθωμανούς. Συγχρόνως δίκασαν τους έξι άνδρες που θεωρούσαν ότι ήταν υπεύθυνοι για την πανωλεθρία. (4). Η Επαναστατική Επιτροπή υποσχέθηκε επίσης ότι θα τιμωρούσε τον Πρίγκιπα για τη κακή στρατιωτική καθοδήγηση. Οι Βασιλικές οικογένειες της Ευρώπης  αντέδρασαν και έτσι ο Πρίγκιπας Ανδρέας και ο γιός του Φίλιππος στάλθηκαν στην εξορία. Ο Φίλιππος παντρεύτηκε τη μελλοντική Βασίλισσα, την Ελισάβετ την Β'.

 Η επονομαζόμενη 'Δίκη των έξι' άρχισε στις 13 Νοεμβρίου και ολοκληρώθηκε  στις 27 Νοεμβρίου 1922. 

Ο Γούναρης ζήτησε αναβολή λόγω της υγείας του -υπέφερε από τύφο- αλλά του την αρνήθηκαν. Η Επαναστατική Επιτροπή χρειαζόταν  άμεσα αποδιοπομπαίο τράγο – να κατευνάσει τον πραγματικό θυμό- ειδικά μεταξύ των στρατιωτικών- αλλά και να κατοχυρώσει τις θέσεις της.

Η εκτέλεση

Έβαλαν τους έξι στο  ασθενοφόρο και  διέσχισαν τους δρόμους της Αθήνας μέχρι να φτάσουν στον τόπο εκτέλεσης.  Πολλοί  παλαίμαχοι στάθηκαν στους δρόμους ελπίζοντας να τους δουν. Λόγω της ασθένειας του βοήθησαν  τον Γούναρη να σταθεί στο συγκεκριμένο σημείο. Χρησιμοποιήθηκαν έξι ομάδες σκοπευτών- μια για κάθε έναν.

Όλοι αρνήθηκαν να τους δέσουν τα μάτια. 

Ένας δημοσιογράφος ανταποκριτής της εφημερίδας Toronto Star με το όνομα  Ερνεστ Χέμινγουεη, ο οποίος ήρθε αργότερα στην Ελλάδα για να καλύψει την ανταλλαγή του πληθυσμού διάβασε κάποια άρθρα για το τι είχε συμβεί τότε. Το καλλιτεχνικό γονίδιο όμως υπερίσχυσε και ενέδωσε στον πειρασμό και άλλαξε την ώρα εκτέλεσης – δηλαδή έγραψε ότι έγινε την αυγή- και την ιδιότητα των εκτελεσθέντων. «Εκτέλεσαν έξι Υπουργούς στις έξι και μισή…» (5) 

Το σώμα του Γούναρη μεταφέρθηκε στο Πρώτο Νεκροταφείο την ίδια μέρα της εκτέλεσης. Στην ταφή επέτρεψαν μόνον να παραβρίσκεται  ένας ιερέας. 

 

 Αντιδράσεις

Πολλοί Έλληνες αντέδρασαν, όπως και ξένοι διπλωμάτες και ξένοι δημοσιογράφοι όπως η New York Times. Κύριος τίτλος μιας Αγγλικής εφημερίδας: Τρόμος στην Αθήνα. Επίσης υπήρξαν επιπτώσεις σε διπλωματικό επίπεδο. Η Αγγλία απέσυρε τον Πρέσβη της για δύο χρόνια και οι  ΗΠΑ διέκοψαν τις σχέσεις του με την κυβέρνηση (6).  

Η υπόθεση των έξι το 2008 

Αρχές του 2008 με αίτημα του εγγονού του Πρωτοππαπαδάκη   άνοιξε  εκ νέου η υπόθεση των έξι. Στις 20 Οκτωβρίου  βγήκε απόφαση κρίνοντας αθώους τους έξι καταδικασθέντες σε θάνατο από το Έκτακτο Επαναστατικό Δικαστήριο Αθηνών. Με την απόφαση 1675/2010 το Ζ' Ποινικό Τμήμα του Αρείου Πάγου ακύρωσε την απόφαση του Εκτάκτου Επαναστατικού Στρατοδικείου Αθηνών ως προς όλους τους καταδικασμένους για εσχάτη προδοσία και παύει οριστικά την ποινική δίωξη λόγω παραγραφής.

 Στην Πάτρα, ήδη από το 1931 μετονόμασαν έναν από τους κύριες οδούς  σε Δημήτριος Γούναρης.

Οι δύο τάφοι

Ο πρώτος τάφος

Τμήμα 11, μπροστά από 157 και 164

Μοιάζει Κελτικός. Είναι που γέρνει; ή το στυλ του που μοιάζει παλιό;  

Ο Δεύτερος τάφος

Υπάρχει μια πολύ ωραία ιστορία για τον δεύτερο τάφο που μας αποκαλύφθηκε τυχαία σε κάποια επίσκεψη στο Νεκροταφείο. Σύντομα θα σας πούμε την ιστορία. Ο Γούναρης είχε συγγένεια με τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο. Ο τάφος του Π. Κανελλόπουλου έγινε ο δεύτερος τάφος του Δημήτρη Γούναρη.

Χάρτης 

Περπατήσετε πίσω από τον Άγιο Λάζαρο προς την είσοδο του Προτεσταντικού Νεκροταφείου  και ακολουθήσετε τον χάρτη από κει!

Υποσημειώσεις

(  (1)  Προτείνουμε να διαβάσετε περαιτέρω. Για την προέλευση της Μεγάλης Ιδέας, δείτε το κείμενο για τον Ιωάννη Κωλέττη.

(2) Από την αρχή η νεότερη Ελλάδα βρισκόταν στο έλεος των μεγάλων δυνάμεων (Γαλλία, Ρωσία και Μεγάλη Βρετανία) και μπορεί να ακουστεί σαν  ‘περσινά ξινά σταφύλια’  όμως  καμία από τις μεγάλες δυνάμεις δεν ενδιαφερόταν πραγματικά για την Ελλάδα παρά μόνο αν ταίριαζε με τους δικούς της γεωπολιτικούς σχεδιασμούς. Και νομίζω ότι οι Έλληνες πολιτικοί το γνώριζαν.

(3) Ο στρατός έλεγχε τη χώρα και τη Βουλή μέχρι το 1924 όπου τα ηνία πέρασαν στα χέρια του Βενιζέλου. Ο Πλαστήρας και ο Γονατάς έχουν μεγάλους τάφους στην πλατεία του Νεκροταφείου.

(4) Εκτελέστηκαν οι: Πέτρος Πρωτοππαπαδάκης, Πρωθυπουργός, Δημήτρης Γούναρης πρώην Πρωθυπουργός, Γεώργιος Μπαλτατζής, Υπουργός Εξωτερικών, Νικόλαος Στράτος, Υπουργός Εσωτερικών και Πρωθυπουργός μεταξύ του Γούναρη και του Πρωτοπαπαδάκη.  Νικόλαος Θεοτόκης, Υπουργός Πολέμου, Στρατηγός Χατζηανέστης, του Ελληνικού στρατού κατά τη διάρκεια του Ελληνο-Τουρκικού πολέμου. 
(4α) Μια Υποσημείωση της υποσημείωσης. Ο Νικόλαος Στράτος ήταν ο πατέρας της Δόρας Στράτου που δημιούργησε το συγκρότημα Ελληνικών χορών. 
 (5) New Critical Approaches to the Short Stories of Ernest Hemingway. P.196