Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟ ΠΡΩΤΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ

Το Πρώτο Νεκροταφείο: από την Αρχαία Ελλάδα στην Σύγχρονη Αθήνα

Το Πρώτο Νεκροταφείο της Αθήνας είναι λίγο λιγότερο από 180 χρονών σήμερα. Εν τούτοις, η γενική εικόνα στα μάτια του επισκέπτη – παρά τις σύγχρονες πινελιές και τους χιλιάδες σταυρούς– θυμίζει περισσότερο αρχαίο παρά σύγχρονο.

               

Α’ Νεκροταφείο

Κεραμικός

Είναι αλήθεια ότι ο νεοκλασικισμός ήταν δημοφιλής στην Ευρώπη και στην Ελλάδα ώστε η επιλογή των αρχαίων μοτίβων ταίριαζαν με τις εδραιωμένες προτιμήσεις. Προτιμήσεις που 'εισήχθησαν' στο νέο κράτος - Βασίλειο από τους Συμβούλους του 'Οθωνα και των Ελλήνων του ‘εξωτερικού’. 

Πράγματι, η επιλογή του νεοκλασικισμού ήταν  συνειδητή εκ μέρους των κυβερνώντων. Ήθελαν να θυμίζουν στον κόσμο ότι ήταν πολιτιστικά και βιολογικά απόγονοι της Αρχαίας Ελλάδας. Αυτή η πεποίθηση τόνωσε την περηφάνια και αποτέλεσε μια γερή βάση για την εθνική ταυτότητα. Οτιδήποτε προερχόταν από την Αρχαία Ελλάδα γινόταν δημοφιλές και το θεωρούσαν πολιτικά ορθό. Πουθενά αλλού δεν είναι περισσότερο φανερό όμως από το Πρώτο Νεκροταφείο της Αθήνας. Μάλιστα, κάποια μνημεία είναι ‘ακριβές’ αντίγραφα φημισμένων αρχαίων μνημάτων ή μοτίβων.

Γλύπτης: Μ. Τόμπρος

Γλύπτης:  Δ.  Φερεντίνος

                                                                                    

Ο μαίανδρος πάνω στα μνημεία ήταν διαδεδομένο ειδικά τα πρώτα χρόνια και για τις  ηγετικές οικογένειες. 

Οικογενειακός τάφος Δεληγιώργη

Οικογενειακός τάφος Μαυρομιχάλη

Αλλά αυτό είναι η κορυφή του παγόβουνου. Έχουν κτίσει ναΐσκοι με κολώνες και γύψινες λεπτομέρειες προκειμένου να στεγάσουν τους νεκρούς τους στο Πρώτο Νεκροταφείο.  

Η ποικιλία και ο αριθμός αυτών των ναΐσκων είναι εντυπωσιακός και ο συμβολισμός έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Οι ναοί στεγάζουν μόνο θεούς˙ άρα η ταφή μέσα σε ναό είναι μια καθαρή δήλωση για την σημαντικότητα και την υψηλή θέση, χωρίς να αναφερθούμε  στην καταγωγή αυτών που έχουν ταφεί μέσα στο ναό.

 

Οικογενειακός τάφος Μπενάκη

Ερρίκος Σλήμαν

Και μολονότι δεν είναι τόσο συνηθισμένο, οι μαρμάρινοι σαρκοφάγοι έχουν βρει το δρόμο τους στο αρχαίο λεξιλόγιο του Α΄ Νεκροταφείου - χωρίς αμφιβολία φιλτραρισμένο μέσα από την Ελληνιστική και τη Ρωμαϊκή περίοδο. Οι σαρκοφάγοι επιλέχτηκαν προκειμένου να δείξουν την σπουδαιότητα του αποθανόντος.

Τα μνημεία ήταν ένδειξη της οικογενειακής περηφάνιας και  της πραγματικής οικογενειακής θέσης στην κοινωνία της νέας πόλης.

Γλύπτης Γ. Βρούτος

Τα αποτελέσματα ποτέ δεν είναι ανιαρά. Συνδύασαν αρχαία αρχιτεκτονικά στοιχεία  ανάλογα με το προσωπικό γούστο της οικογένειας ή της θέσης.

Λεπτομέρεια από το μνημείο του Αδαμάντιου Κοραή     

Οικογενειακός τάφος του Κων/νου Σταθάτου

 Οικογενειακός τάφος Κατακουζηνού

  

Και μετά είναι το Νεκροταφείο του Κεραμικού, ο χώρος ταφής της Αθήνας κατά την αρχαιότητα. Οι ανασκαφές είχαν ξεκινήσει το 1870 και αντίγραφα των μνημείων που ανακάλυψαν έγιναν τόσο δημοφιλή για το Πρώτο Νεκροταφείο που μια βόλτα σήμερα θυμίζει φευγαλέα πως θα ήταν ο Κεραμικός…

Α' Νεκροταφείο

Κεραμικός

Α' Νεκροταφείο

Κεραμικός

Άγγελος Σικελιανός

       

Οικογενειακός τάφος Μελίνα  Μερκούρη

                                               

Γλύπτης  Γ.Μπονάνος

Γλύπτης Δ. Φιλιππότης

Η στήλη ως μνημείο είναι πολύ διαδεδομένη, πολλές φορές έχουν στην κορυφή ακροκέραμο ή μαρμάρινη προτομή.

Επίσης το μοτίβο των λυπητερών αποχαιρετισμών που ήταν δημοφιλές τόσο στην αρχαιότητα πέρασε στον 19ο αιώνα και πολλές εκδοχές του μοτίβου αυτού υπάρχουν στο Πρώτο Νεκροταφείο.

Κεραμικός

      

Γλύπτες:  Αφοί Μαλακατές

Γλύπτης: Δ. Φιλιππότης

Επίσης υιοθετήθηκε το ανάγλυφο και προσαρμόστηκε στο 19 αιώνα και χρησιμοποιήθηκε μέχρι αρχές του 20ου αιώνα. Παραδείγματα αυτού του τύπου είναι παντού.

Γλύπτες: Αφοί Φυτάλη

Η σκηνή έχει διαφοροποιηθεί  για να αντικατοπτρίζει το σύγχρονο ήθος. Μπορεί να υπάρχει μια μοναχική φιγούρα ανάλογα με τη σπουδαιότητα του ατόμου, και  να είναι ντυμένος με ρούχα του 19 αιώνα.

Γλύπτης: Δ. Φιλιππότης

Χριστιανικά Σύμβολα και Αρχαία Μοτίβα

Αρκετά νωρίς ο Χριστιανισμός ενσωμάτωσε αρχαία μοτίβα και σύμβολα, τροποποιώντας την έννοια τους προκειμένου να ταιριάζει στην κοσμοθεωρία του. Φοίνικες, στεφάνια και ροζέτες, αναμμένα λυχνάρια για τους ήρωες και για τη νίκη, φιγούρες με φτερά υιοθετήθηκαν με διαφορετική ερμηνεία τούτη τη φορά συμβολίζοντας όχι την νίκη στη ζωή αλλά την νίκη στον θάνατο. Έγιναν ιδιαιτέρως δημοφιλείς ως διακόσμηση πάνω στα μνημεία για τους σύγχρονους Έλληνες πολεμιστές και ήρωες διότι μπορούσαν εξ ίσου να συμβολίζουν και τα δύο.

Ιωάννης  Μακρυγιάννης

Μιχαήλ Τοσίτσας

Λειτούργησε αρμονικά αυτός ο συνδυασμός μεταξύ Χριστιανισμού και αρχαιότητας.  Είχε πνευματική απήχηση  για τους ανθρώπους που υποστήριζαν και τους δύο κόσμους ως δικός της. Παράδειγμα το μνημείο του Κυριάκου Κουμπάρη, μέλους της Φιλικής Εταιρείας. Μπορείτε να δείτε την αναποδογυρισμένη και σβησμένη δάδα που κρατά ο άγγελος και την μικρή πεταλούδα η οποία συμβολίζει την αθανασία. Το μήνυμα είναι Χριστιανικό αλλά το όλο σχέδιο και ήθος είναι πολύ πιο παλιό.

Κυριάκος  Κουμπάρης

Υπάρχουν καθαρά Χριστιανικά μοτίβα καθώς και λίγα Βυζαντινά στοιχεία στο Πρώτο Νεκροταφείο – ακόμα και Βυζαντινοί ναΐσκοι για οικογενειακούς τάφους.

Οικογενειακός τάφος  Ζαρίφη

Ο Δ. Βικέλας το παρατήρησε όταν το επισκέφτηκε το Πρώτο Νεκροταφείο το 1866 και μίλησε για «αρχαιολατρία». Και πιθανόν να είναι έτσι. Αλλά το γεγονός παραμένει ότι πολλοί Έλληνες  επέλεξαν το  'DNA της αρχαιότητας'. Και αν αυτή η τάση δημιούργησε μια μικρή Χριστιανική δυσφορία, εύκολα μπορούσε να προστεθεί ένας σταυρός πάνω στο αρχαίο μοτίβο, στο ναό, στην κολόνα ή άγαλμα ή στεφάνι.

Ακόμα και ένας μικρός σταυρός. Ο Ευεργέτης  Γ Αβέρωφ

Πηγή:

(1) Heilbrunn Timeline of Art History:  http://www.metmuseum.org/toah/hd/wmna/hd_wmna.htm :  Στην κλασσική Ελλάδα,  (…)  Μέσα στα καθήκοντα των γυναικών ήταν να επισκέπτονται  τους τάφους  των μελών της οικογένειας . Έφερναν  τις προσφορές τους στους θεούς και έδεναν στη στήλη/μνημείο κορδέλες -μια παράδοση που έχει επιβεβαιωθεί από  εικόνες στους λεκίθους.