ΑΝΔΡΕΑΣ ΣΥΓΓΡΟΣ

ΑΝΔΡΕΑΣ  ΣΥΓΓΡΟΣ

Γεννήθηκε το  1830                                                                          Απεβίωσε  το 1899

   Τμήμα 8 /319

 

Ο Ανδρέας Συγγρός ήταν ένας από τους μεγαλύτερους ευεργέτες της Ελλάδας.  Ήταν ένας φιλόδοξος νέος, με  ένα δίκτυο γνωριμιών, που μπόρεσε όχι μόνο απλά να πάει μπροστά αλλά και να πετύχει και να διακριθεί σε μια ταραγμένη περίοδο -μετά από την Ελληνική επανάσταση. 'Ηταν ένας Έλληνας με εμπορικό ένστικτο με το ένα πόδι του καλά στεριωμένο ταυτόχρονα στον Ελληνικό και Οθωμανικό κόσμο.

Ο Ανδρέας γεννήθηκε το 1830 μαζί με το Ελληνικό έθνος, γιός Χιώτη και γιατρός της αδελφής του Σουλτάνου. Αν και είχε γεννηθεί στην Κωνσταντινούπολη,  πήγε σχολείο  τα πρώτα χρόνια στην Ερμούπολη της Σύρου. Θα πρέπει να επηρεάστηκε από την επιχειρηματική ατμόσφαιρα του νησιού διότι επέλεξε να γίνει επιχειρηματίας παρά να ακολουθήσει τα βήματα του πατέρα του.

Από μικρή ηλικία εργάστηκε για έναν επιχειρηματία της Κωνσταντινούπολης αλλά το 1863 άλλαξε ρότα και κατάφερε να γίνει ένας από τους ιδρυτές της Τράπεζας της Κωνσταντινούπολης. Οι τραπεζικές εργασίες ήταν ο δρόμος προς την επιτυχία εκείνη την εποχή και γρήγορα έγινε πλούσιος. (1)

Το 1871 μετακόμισε στην Αθήνα όπου  μαζί με άτομα της Ελληνικής διασποράς από  την  Κωνσταντινούπολη και τον Οδησσό ίδρυσαν την Γενική Πιστωτική Τράπεζα.

Όπως πολλοί επιχειρηματίες της εποχής ο Συγγρός ήθελε σπίτι να ταιριάζει με τo κύρος του και έτσι με το σχέδιο του πολυγραφότατου  αρχιτέκτονα  Ερνέστου Τσίλλερ, έκανε ακριβώς αυτό.  Έκτισε μια επιβλητική έπαυλη που βρίσκεται στη Βασιλίσσης Σοφίας ακριβώς απέναντι από τη σημερινή Βουλή. Ολοκληρώθηκε το 1873.

Σήμερα η έπαυλη είναι ένα από τα κτίρια του Υπουργείου Εξωτερικών

Ο Συγγρός είχε την ευτυχή συγκυρία να ξέρει σε τι ήταν καλός. Χαριτολογώντας ομολόγησε στα απομνημονεύματά του ότι η έπαυλη του κόστισε ένα τρίτο περισσότερο γιατί δεν βρισκόταν εδώ να επιβλέπει τις εργασίες, όπως του είχαν προτείνει οι φίλοι του. Αλλά διαφώνησε λέγοντας ότι ο χρόνος του δεν θα ήταν τόσο επικερδής αν δεν ασχολιόταν με τα δικά του οικονομικά ζητήματα - στον τομέα της ειδικότητάς του,- και έτσι η χασούρα ήταν τελικά κέρδος.

Το 1873 αγόρασε τo ορυχείο αργυρού στο Λαύριο, με αποτέλεσμα να λυθεί ένα ακανθώδες ζήτημα που απασχολούσε το κράτος για καιρό. Το ορυχείο είχε μισθωθεί στον Ιταλό Ιωάννη Βαπτιστή Σερπιέρη  και γιατί τα ορυχεία αρχικά  ήταν αποδοτικά το  εθνικό αίσθημα είχε αντιδράσει. 'Γιατί, έλεγαν, να ωφελείτε ένας ξένος από τα ξακουστά ορυχεία της αρχαιότητας;' Ο Σεπιερής αρνήθηκε να το μεταπουλήσει στο  Ελληνικό κράτος αλλά ο Συγγρός του έκανε ‘μια πρόταση που δεν μπορούσε να αρνηθεί’: ένα συνεταιρισμό και  δημιουργία  νέας ‘Ελληνικής’ εταιρείας. Ήταν μια συμφωνία όπου όλα τα μέρη μπορούσαν να δεχτούν και έτσι ο Σεπιερής  ενώθηκε με τους δημιουργούς όλων των μεγάρων που διακοσμούσαν τους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας.

Το γεγονός ότι οι  επενδυτές έχασαν τις περιουσίες στις  μετοχές του ορυχείου λίγο αργότερα δεν είχε καμιά επίπτωση στην περιουσία του Συγγρού. Ο Ανδρέας Συγγρός  ήταν μια σημαντική προσωπικότητα στην ελίτ της Αθήνας. Δημιούργησε δεσμούς με την μοναρχία καθώς και με τους πολιτικούς των ημερών του και ασχολήθηκε και ο ίδιος με την πολιτική.  Όσον αφορά τους διαμορφωτές της Ελλάδας η Αθήνα ήταν πάντα μια μικρή πόλη…

Όταν η Θεσσαλία ενώθηκε με την Ελλάδα το 1881, ο Συγγρός ίδρυσε την 'Προνομιούχο Τράπεζα Ηπειροθεσσαλίας' στο Βόλο προκειμένου να ενισχύσει την οικονομία των νέο προσαρτημένων περιοχών Ηπείρου και Θεσσαλίας. Η τράπεζα του είχε δικαίωμα να εκδίδει χαρτονόμισμα σε εκείνες τις περιοχές.  

‘Όπως όλοι οι εύποροι Έλληνες της εποχής δεν  πλήρωναν φόρους. (Ο Συγγρός σε μια ομιλία του στην Βουλή, περίπου το 1880 ομολόγησε ότι σύμφωνα με την Ελληνική νομοθεσία δεν πλήρωνε σχεδόν καθόλου φόρους). Ο Συγγρός με τη γυναίκα του Ιφιγένεια Μαυροκορδάτου, που την παντρεύτηκε στα 45 του έγιναν ένθερμοι φιλάνθρωποι.  

                  

                  

Ο κατάλογος των συνεισφορών τους πριν και μετά από το θάνατο τους είναι εντυπωσιακά μεγάλος:

Ο Συγγρός χρηματοδότησε τη λεωφόρο από το παλάτι προς το Παλαιό Φάληρο αυτό που ονομάζουμε «Συγγρού».

Χρηματοδότησε την ολοκλήρωση του Κορινθιακού Ισθμού το 1893 (το μακροβιότερο κατασκευαστικό έργο: Ο Νέρωνας το είχε ξεκινήσει). 

Βοήθησε στην χρηματοδότηση του νοσοκομείου Ευαγγελισμός,  τις Φυλακές Συγγρού, πτωχοκομείο για τις γυναίκες, το Εθνικό Θέατρο, το Νοσηλευτικό ίδρυμα για μεταδοτικά νοσήματα,  που έχει ακόμα το όνομά του.

Κατασκεύασε με δικά του χρήματα τα αρχαιολογικά Μουσεία των Δελφών και της Ολυμπίας.

Και πολλά ακόμα: Στη Χίο, στη Σύρο, Θεσσαλονίκη, και το Πατριαρχείο στην Κωνσταντινούπολη, ήταν όλοι αποδέκτες της γενναιοδωρίας του

Αυτό που είναι εκπληκτικό είναι το γεγονός ότι όλα αυτά τα έργα σύμφωνα με την σύγχρονη αντίληψη ανήκουν στην σφαίρα κρατικών έργων παρά έργων των νεόπλουτων.

Τα αμύθητα πλούτη που συγκεντρώθηκαν στα χέρια των επιχειρηματιών σε αυτήν την εποχή είναι μια αμφιλεγόμενη συζήτηση και τροφή για σκέψη. Το Ελληνικό κράτος είτε διότι είχε πτωχεύσει, είτε λόγω έλλειψης κονδυλίων από την εκκίνηση του,- και ακόμα παρά τις διάφορες μεταρρυθμίσεις είχαν ελάχιστο αντίκτυπο στην πραγματικότητα. Βεβαίως, η ιδέα ότι τα λεφτά που συγκέντρωναν ήταν προτιμότερο να βρίσκονται σε ιδιωτικά χέρια αντί να βρίσκονται στο κρατικό θησαυροφυλάκιο είναι μια ιδέα που φαίνεται ότι και η σύγχρονη Ελλάδα  προσυπογράφει.

Το αποτέλεσμα είναι ότι η Ελλάδα του δέκατου ένατου αιώνα χτίστηκε από τους πλούσιους ευεργέτες που επέλεξαν να επενδύσουν τις περιουσίες του στη χώρα και κάνοντάς το ιδιωτικά, διατήρησαν το δικαίωμα να επιλέξουν πως ακριβώς θα το κάνουν.  Όλως παραδόξως επέλεξαν συχνά σωστά. Διόλου περίεργο που η κηδεία του Ανδρέα Συγγρού ήταν μέγα γεγονός όπου παραβρέθηκαν και ο Βασιλιάς,  η Βασίλισσα και ο Πρωθυπουργός.

Η γυναίκα του, η μοναδική κληρονόμος άφησε δυο  κτίρια στο Ελληνικό κράτος όταν απεβίωσε το 1921. 

Η ζωή του Ανδρέα Συγγρού ήταν συναρπαστική. Αυτό που στην αρχή μου φάνηκε ως ένα μεγαλοπρεπές μαυσωλείο  κρυμμένο στο Πρώτο Νεκροταφείο τώρα μου φαίνεται κάπως ταπεινό υπό το φως των συνεισφορών του στην Ελλάδα. 

Λεπτομέρεια του Μαυσωλείο με το δέντρο που μεγαλώνει μέσα από την όμορφη διακοσμημένη σκεπή!

Οι τάφοι μόλις αγοραστούν στο Πρώτο Νεκροταφείο, γίνονται προσωπική ιδιοκτησία  των ιδιοκτητών αλλά είναι κρίμα που σε μια πόλη που ο Συγγρός έκανε τόσα πολλά, δεν επεμβαίνει  να  επισκευάσει το μαυσωλείο.

Μέσα στο Μαυσωλείο

Υποσημειώσεις

(1)  Τον  δέκατο όγδωο και δέκατο ένατο  αιώνα, η Κωνσταντινούπολη ήταν το οικονομικό κέντρο της Ανατολής.  Προέκυψαν  πολλοί τραπεζίτες, Εβραίοι, Έλληνες ή και Αρμένιοι  οι οποίοι τροφοδότησαν το χρέος. Μεταξύ 1800 και 1850 το Οθωμανικό χρέος ανήκε σε μερικούς ιδιαίτερα  πλούσιους άντρες. Τα χρόνια μετά το 1850 ήταν τα καλύτερα χρόνια για τους Έλληνες τραπεζίτες όπως τον Συγγρό και το Χριστάκη Ζωγράφο. Μέχρι το 1870, οι Έλληνες είχαν σχεδόν μονοπώλιο δανείζοντας χρήματα στο Σουλτάνο γιατί πολλοί από αυτούς είχαν συνδέσεις με τραπεζικούς οίκους στην Ευρώπη. Αξίζει να δείτε την πηγή μας: Centres and Peripheries in Banking: the Historical development of Financial Markets. (Ashgate Publishing Ltd. 2007).

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΒΕΡΩΦ, Ο ΜΕΓΑΣ ΕΥΕΡΓΕΤΗΣ

1815  - 1889

                                                                 

Ο Γεώργιος Αβέρωφ ήταν μεγιστάνας, φιλάνθρωπος, και από τους κύριους ευεργέτες της Ελλάδας− οι περισσότεροι τον γνωρίζουν για  την χρηματοδότηση αποκατάστασης του αρχαίου σταδίου της Αθήνας και της αναβίωσης των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896. Η ζωή του είναι κατοπτρική εικόνα του Μιχαήλ Τοσίτσα, − απλώς μια γενεά αργότερα. Αν και έζησε και πέθανε στην Αίγυπτο θεωρείται ότι ανήκει στην Αθήνα. Το μνημείο του κατασκευάστηκε αρχές του 1900− δημοσία δαπάνη−  και βρίσκεται στο Πρώτο Νεκροταφείο. Το 1908  έγινε η τελετή της μετακομιδής των λειψάνων στην Αθήνα με την εναπόθεση των οστών στην λάρνακα της κρύπτης του μνημείου αποδίδοντας όλες τις τιμές −  ένας γνήσιος άγιος.

Η ζωή του

Όπως πολλοί ευεργέτες της Ελλάδας, ο Γεώργιος Αβέρωφ ήταν Βλαχικής καταγωγής. Καταγόταν από το Μέτσοβο της Ηπείρου, μια πόλη που είχε ωφεληθεί από τις παραχωρήσεις των Οθωμανών κατά την Οθωμανική κατοχή, και πολλοί κάτοικοι της είχαν θησαυρίσει. Οι γνώσεις και το δίκτυο γνωριμιών εξασφάλιζαν την οικογενειακή ευημερία. Το 1837, στα 22 του, ο Γεώργιος πήγε στην Αίγυπτο κοντά στον αδελφό του που εργαζόταν για τον Νικόλαο Στουρνάρα, τον έμπιστο ανιψιό του  Μιχαήλ Τοσίτσα. (1)

Ο νεαρός Αβέρωφ ήταν ικανός. Άρχισε την καριέρα του δουλεύοντας με τον μεγαλύτερο αδελφό του με υφάσματα  και να  εμπορεύεται το βαμβάκι. Από κει και πέρα έγινε ο μεγαλύτερος και πιο πετυχημένος έμπορος στην Αίγυπτο -   κυρίαρχος στο εγχώριο και διεθνές εμπόριο, στις τραπεζικές εργασίες, στην ακίνητη περιουσία και με ενδιαφέρον στα ποταμόπλοια στο Νείλο – όλα ήταν μέρος του χαρτοφυλακίου του. Ήταν επίσης ο προμηθευτής για τα είδη πολυτελείας για τον Χεδίβη Ισμαήλ,  ο αντιβασιλείας της Αιγύπτου και γιός του πασίγνωστου Ιμπραήμ Πασά του Ναβαρίνου,  που το 1873 είχε καταφέρει  να  φτιάξει μια ανεξάρτητη οντότητα σε μια γωνία της Οθωμανικής περιοχής. (2) Όπως ο Τοσίτσας, έτσι και ο Αβέρωφ, χρησιμοποίησε τα πλούτη του να ενισχύσει τη ζωή των Ελλήνων μέσα και έξω από την Ελλάδα και την Οθωμανική περιοχή. Ποτέ δεν ξαναγύρισε στην Ελλάδα. (3)  Μεταξύ των συνεισφορών του, το πιο αξιοσημείωτο είναι η ίδρυση της Γεωργικής Σχολής της Λάρισας, η κατασκευή της  Σχολής Ευελπίδων στην Αθήνα, η δωρεά για το Ωδείο Αθηνών και η επέκταση  του Εθνικού Μεστοβίου Πολυτεχνείου της Αθήνας. 

Γλύπτης: Γεώργιος Βιτάλης (1901) Ανδριάντας του Γεωργίου Αβέρωφ  στο αίθριο της μεγάλης Τοσιτσαίας Σχολής της Αλεξάνδρειας 

Το 1910 ονόμασαν το θωρηκτό του Ελληνικού Ναυτικού Γεώργιος Αβέρωφ  διότι η κατασκευή του έγινε δυνατή χάρη στην οικονομική γενναιοδωρία του.  

Τώρα επιπλέων μουσείο στο Παλαιό Φάληρο

Ούτε παραμέλησε την Ελληνική κοινότητα στην Αίγυπτο. Μεταξύ  1880 και 1890, όπως ο Μιχαήλ Τοσίτσας πριν από αυτόν, έγινε ο κύριος εκπρόσωπος της μπουρζουαζίας της Αιγύπτου και Πρόεδρος της Ελληνικής κοινότητας  (1885-1899). Ούτε ο Τοσίτσας ούτε ο Αβέρωφ ξέχασαν το Μέτσοβο,  ένα γεγονός που μια επίσκεψη σε αυτό το ορεινό χωριό  αποκτά μεγαλύτερο ενδιαφέρον.  Πιθανόν η πιο γνωστή δωρεά ήταν η αναμόρφωση του Αρχαίου Παναθηναϊκού Σταδίου στην Αθήνα για τους Ολυμπιακούς Αγώνες το 1896.  Όταν ο Βαρόνος Πιέρ ντε Κουμπερτέν επανάφερε τους Ολυμπιακούς Αγώνες ήθελε αρχικά να γίνουν στο Παρίσι. Η Ελληνική κυβέρνηση θεωρούσε πολύ σημαντικό για το κύρος της χώρας να διεξαχθούν στην Ελλάδα αλλά δεν μπορούσε να χρηματοδοτήσει καινούργιο στάδιο.(4) Ο διάδοχος Κωνσταντίνος έστειλε αντιπροσώπους στην Αλεξάνδρεια να ζητήσουν από τον Αβέρωφ βοήθεια και τους είπε να μην γυρίσουν με άδεια χέρια. Ο Αβέρωφ πλήρωσε όλο το ποσό για την αναμόρφωση του σταδίου μαζί με τα μαρμάρινα καθίσματα.

  

 

Επίσης χρηματοδότησε το ποδηλατοδρόμιο, την αποβάθρα στον Πειραιά για την κολύμβηση και τον χώρο για τη σκοποβολή. Χωρίς τον Αβέρωφ οι αγώνες στην Αθήνα δεν θα μπορούσαν να γίνουν. 

Η Ελληνική Πολιτεία, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης για τις πλούσιες προς το έθνος δωρεές και υπηρεσίες, τον ανακήρυξε Μέγα Εθνικό Ευεργέτη και ανήγειρε μαρμάρινο ανδριάντα προ των προπυλαίων του Παναθηναϊκού  Σταδίου.

Η ταφή  στην Αθήνα

Η τελετή της μετακομιδής των λειψάνων από την Αίγυπτο στην Αθήνα ήταν εντυπωσιακή. Το μνημείο φιλοτεχνήθηκε από τον γλύπτη Δ. Φιλιππότη.

Η εκδοχή του γλύπτη Φιλιππότη

φωτογραφία του Γ. Αβέρωφ

Στις 27 Απριλίου 1908 σε ειδική τελετή, που είχε προγραμματιστεί από το Υπουργείο Εσωτερικών. Παρευρέθηκε η Βασιλική οικογένεια- η σωρός ήταν καλυμμένη με τη Ελληνική σημαία του πολεμικού πλοίου Μιαούλης - μεταφέρθηκε  από το λιμάνι του Πειραιά με πομπή όπου ψάλθηκε επιμνημόσυνη δέηση: κανονιοβολισμοί, πένθιμα εμβατήρια και τιμητική φρουρά ολοκλήρωσαν την πομπή.

 Ακόμα και το μνημείο του τόσο επιφανή Γεωργίου Αβέρωφ χρειάζεται ένα καθάρισμα. Δεν ταιριάζουν τα χορτάρια  ως φόντο στην περίτεχνη σαρκοφάγο.

Τι διαβάζουν οι άγγελοι;

Ο Σπ. Μερκούρης (παππούς της Μελίνας) ήταν Δήμαρχος όταν έγινε η τελετή. Εκείνος μαζί με την Εκτελεστική Επιτροπή της διαθήκης επέλεξαν την τοποθεσία του μνημείου στο Νεκροταφείο.

Ο Χάρτης

 

Υποσημειώσεις

(1) Σύμφωνα με τον συγγραφέα «Alexandria: City of Gifts», τον κάλεσε ο Μιχαήλ Τοσίτσας. Βλ. κείμενο στο μπλόγκ του Μιχαήλ Τοσίτσα.

(2) Ο Χεδίβης Ισμαήλ,  ήταν εγγονός του Μεχμέτ Αλή (ο οποίος είχε υπάρξει ιδιαίτερα χρήσιμος για τον Μιχαήλ Τοσίτσα) και γιός του Ιμπραήμ Πασά (ο οποίος ήταν  η μάστιγα της Πελοποννήσου  το 1825).  Δεν ήταν όμως αποτρεπτικός παράγοντας για την Ελληνική εμπορική τάξη της Αιγύπτου. Μάλιστα, θησαύρισαν αρκετοί Φαναριώτες ασκώντας το επάγγελμα του προμηθευτή στους  Μουσουλμάνους ηγέτες. Μολονότι οι περισσότεροι Έλληνες χειροκρότησαν το νέο Ελληνικό κράτος, υπήρχαν πολλοί που ήταν ικανοποιημένοι αν παρέμειναν στην Οθωμανική περιοχή. Κάποιοι πίστευαν ότι η ζωή θα είναι καλύτερη για τους Έλληνες της διασποράς και ότι μπορούσαν  να ζουν ως Οθωμανοί πολίτες κάτω από την αιγίδα του βελτιωμένου και εκσυγχρονισμένου Οθωμανικού κράτους.

(3)  Το Μέτσοβο προσαρτήθηκε στην Ελλάδα το 1913.

(4)  Πίστευαν εκείνη την εποχή ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες θα εδραίωνε και θα ενίσχυε τους δεσμούς της με το παρελθόν της αρχαιότητας. Επίσης θα δημιουργούσε βιτρίνα της χώρας ως ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό έθνος. Αυτή ήταν πάνω κάτω η ίδια λογική το 2004, μόνο που το 2004 πλήρωσαν οι φορολογούμενοι το λογαριασμό.