ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΙΛΙΠΠΟΤΗΣ, Ο ΓΛΥΠΤΗΣ

1834  - 1919

Φιλοτεχνήθηκε από τον Περικλή Λύτρα

Ο Δημήτρης Φιλιππότης ήταν ένας σύγχρονος γλύπτης. Δυναμικός, ακούραστος και ρομαντικός. Πατριώτης και αγωνιστής: ταύτιζε  την ανύψωση της τέχνης   με το καλό του έθνους της Ελλάδας. Από όλους τους τίτλους  προτιμούσε τον τίτλο του Τεχνίτη παρά 'γλύπτης' ή 'καλλιτέχνης'. Εξού και προτιμούσε να  αξιολογούν  οι τεχνίτες τη δουλειά του.

Η ζωή του 

Ο Δημήτρης Φιλιππότης, όπως οι άλλοι γλύπτες της Τήνου,  μεγάλωσε στο εργαστήριο του πατέρα του στην Τήνο όπου έμαθε από μικρή ηλικία τις βασικές τεχνικές της γλυπτικής.  Το 1858 γράφτηκε στη Σχολή των Τεχνών στην Αθήνα. Τότε, ο επικεφαλής του Πολυτεχνείου, καθώς και της Σχολής Τεχνών, εκείνος ο οποίος καθόριζε και εν τέλει τα καλλιτεχνικά πράγματα στην Ελλάδα ήταν ο Λύσανδρος Καυταντζόγλου. Ο Καυταντζόγλου ήταν προσωπική επιλογή του Βασιλιά Όθωνα καθώς και ένας από τους έμπιστους του. Καθηγητής του Φιλιππότη το πρώτο έτος ήταν ο Βαυαρός γλύπτης Christian H. Siegel.

Το  1859 άρχισε το αντιοθωνικό κλίμα στην Ελλάδα. Όσο αυξανόταν η δυσαρέσκεια εναντίον του Όθωνα, τόσο αυξανόταν και η δυσαρέσκεια εναντίον και του Καυταντζόγλου. Μετά την έξωση του Βασιλιά το 1862 σπουδαστές υπέγραψαν διάβημα εναντίον του Καυταντζόγλου  και πρότειναν να πάρει τη θέση του ο γλύπτης Ιωάννης Κόσσος. Και ο Φιλιππότης υπέγραψε το διάβημα. Όλοι  υπέγραψαν  είχαν αποβληθεί από τη Σχολή κατά εντολή του Καυταντζόγλου και ζητούσαν να επιστρέψουν.

Παράλληλα με τις σπουδές του ο Φιλιππότης εργαζόταν στο εργαστήριο του Γιώργου Φυτάλη προκειμένου αφενός να αποκτήσει πρακτική εξάσκηση και αφετέρου ο Γιώργος Φυτάλης ήταν καθηγητής τους στο  Σχολείο των Τεχνών.

Το Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας της Τήνου (1) του χορήγησε υποτροφία το 1864 και γράφτηκε στην Accademia di San Luca της Ρώμης – η Μέκκα για τους γλύπτες τον  19^ο  αιώνα  –  με καθηγητή τον Emil Wolff .

Οι Έλληνες φοιτητές της Ρώμης τότε ίδρυσαν ‘Εταιρία των εν Ρώμη των Ελλήνων Καλλιτεχνών’ που σκοπό είχε την οικονομική υποστήριξη και προώθηση των καλλιτεχνών στην Ρώμη.  Οι περισσότεροι φοιτητές δεν μπορούσαν να αγοράζουν τα αναγκαία υλικά για τα έργα τους.  Έτσι,  σύμφωνα με το καταστατικό η Εταιρία θα βοηθούσε τους φοιτητές που χρειάζονταν χρήματα.

Στον Βασιλιά Γεώργιο Α΄ άρεσε να επισκέπτεται τα εργαστήρια των γλυπτών. Την περίοδο εκείνη οι προτομές ήταν πολύ της μόδας και οι περισσότεροι γλύπτες έφτιαχναν και την προτομή του Βασιλιά. Σε μια επίσκεψη του στο εργαστήριο του Φιλιππότη είδε την προτομή του. Εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ που αποφάσισε να του χορηγήσει υποτροφία για το υπόλοιπο των σπουδών του στη Ρώμη. Ο Φιλιππότης ένιωθε μεγάλη ευγνωμοσύνη. Αργότερα είχε γράψει ότι λόγω της υποτροφίας ‘αισθάνθη την ευθύνη και το καθήκον’ … ‘και εργασθείς επί έτη μετά ζήλου ως υπότροφος του Βασιλέως μου’. (2) Μάλιστα, όταν ο Βασιλιάς αγόρασε το  ‘Μικρό Ψαρά’ του Φιλιππότη  θεωρούσαν ότι είχε εξασφαλίσει τη βασιλική προστασία.

Ο Μικρός Ψαράς

Όταν βρισκόταν στη Ρώμη υπέβαλλε το Μικρό Θεριστή και κέρδισε το πρώτο βραβείο. Μετά βραβεύτηκε για δύο ακόμα γλυπτά ‘Η Αμαζόνα’ και ‘Αφροδίτη’.

Μικρός Θεριστής στο  Ζάππειο (1870) Πρώτο βραβείο στη Ρώμη.

Ο Μικρός Θεριστής

Όταν επέστρεψε από τη Ρώμη εργάστηκε στου Γιαννούλη  Χαλεπά το εργαστήριο που βρισκόταν στην Πλατεία Συντάγματος μέχρι που νοίκιασε ένα πολύ μικρό εργαστήριο επί της οδού Πατησίων (Πατησίων 38). Συχνά οι γείτονες του τον παρακολουθούσαν να λαξεύει το μάρμαρο έξω στο δρόμο όπου υπήρχε φως και χώρος. 

Η τεχνική στην εποχή του Φιλιππότη

Ο Φιλιππότης χρησιμοποιούσε άλλοτε μοντέλα, φωτογραφίες ως και νεκρική μάσκα. Χρησιμοποιούσε επίσης τα κουμπάσα: ένα εργαλείο που θυμίζει  παντογράφο ή το macchinetta di punto.

κουμπάσα

Την μεταφορά του προπλάσματος στο μάρμαρο γινόταν την έκανε ο ίδιος ο Φιλιππότης. Χρησιμοποιούσε για τη μεταφορά του προπλάσματος στο μάρμαρο τα «κουμπάσα» που είναι μεταλλικοί διαβήτες διαφόρων μεγεθών με στρογγυλεμένα άκρα.

Η όλη διαδικασία της  μεταφοράς του προπλάσματος  στο μάρμαρο έγινε ευκολότερη όταν άρχισαν να χρησιμοποιούν το χειροκίνητο παντογράφο.

Τα έργα του στο Πρώτο Νεκροταφείο της Αθήνας  είναι πολλά.

Το μνημείο της Ελένης Καλλιβούρσου, Τμήμα 1/236 (1870). Αυτό το μνημείο φιλοτεχνήθηκε ενώ βρισκόταν ακόμα στο εργαστήριο του Χαλεπά. Το συγκεκριμένο μνημείο δημιούργησε μεγάλη συζήτηση μεταξύ των νεοκλασικιστών και των ρεαλιστών και δεν άρεσε στους νεοκλασικιστές.

Τμήμα  2/28 Ρίτσαρντ Τσώρτς, 1874. (Ο Φιλιππότης δυο φορές απευθύνθηκε στη Δικαιοσύνη. Μια φορά με το μνημείο του Ρίτσαρντ Τσωρτς και την άλλη με το μνημείο του Ζάππα).

Επηρεασμένος από τον Ελβετό γλύπτη Vincenzo Vela,  ο Φιλιππότης έντυσε τα αγάλματά του με σύγχρονα και καθημερινά ρούχα.  Επίσης επηρεάστηκε από την σύγχρονη ματιά του Βέλγου Constantin Emile Meunier.  Σε  σύντομο χρονικό διάστημα έγινε ο ειδικός των προτομών που είχαν γίνει δημοφιλή. Κάθε παραγγελία του έφερε καινούργια παραγγελία. 

Τα έτη 1870 μέχρι το 1904 ήταν τα πιο παραγωγικά του χρόνια. Η θεματική του στα έργα ήταν η ‘εξευγενισμένη πραγματικότητα’ και έτσι έσπασε την παράδοση του νεοκλασικισμού πάνω στους γλύπτες και στους ζωγράφους. Πράγματι κάθε έργο τους, κάθε δημιούργημα τους συγκρινόταν με τα έργα της εποχής του Περικλή!

                    

Οικογενειακός τάφος του Εμμανουήλ Ευστρατίου 1882 Τμήμα 4/465 (2) Ο κύριος Ε. Ευστρατίου είναι τόσο κομψός με τα ρούχα εποχής, τα γάντια του

 η έκφραση στο πρόσωπο. Τέλειο!  

                     

Η Ελένη Ευσραστίου, είναι ακριβώς απέναντι από το μνημείο του συζύγου της Εμμανουήλ,  1883  Τμήμα 4/412. Δεξιά κείτεται η αγαπημένη γκουβερνάντα Ines Masera  Karfreit  και στα αριστερά κείτεται η αγαπημένη Marie Jeannin.

Ευθύμιος Κεχαγιάς  (Τραπεζίτης της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος) έτος 1886  Τμήμα 1/36

Τμήμα 1/115 Μαρία Κασσιμάτη έτος  1890

 

Ξαφνιάστηκαν οι Αθηναίοι όταν έμαθαν ότι η ίδια η Μαρία Κασσιμάτη επέλεξε να ταφεί στο μνημείο του πρώτου συζύγου της.  Άλλο σημείο που δημιούργησε σχόλια ήταν ότι  το μνημείο ανταγωνίζεται κατά τρόπον τινά το μνημείο του συζύγου της. Δεν ήταν τυχαίο διότι ήταν οικονομικά ανεξάρτητη και κύριος του εαυτού της. Επίσης σχολιάστηκε όταν μαθεύτηκε ότι άφησε μεγάλο μέρος της περιουσίας της για υποτροφία κλπ.  

Τμήμα 7/494 Δ. Πηνιατόρος 1892

Τμήμα 5/118, Φωτογραφία του Εμμανουήλ Χαλδουβάκη 1893

Τμήμα 4/ 582, Κούππας 1895. Ο Φιλιππότης φιλοτέχνησε τις Καρυάτιδες. Το υπόλοιπο μαυσωλείο σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα  κ. Μούση.

Τμήμα 8/352 Σωτήρης Σωτηρόπουλος 1901

Τμήμα  1/8 Μνημείο Σπ. Βαλέττα 1901 

Τμήμα  1/70, Το Μαυσωλείο του Γεώργιου Αβέρωφ στην είσοδο
 του Πρώτου Νεκροταφείου, έτος 1904 (3) 

Γεώργιος Αβέρωφ

Ο Giorgio de Chirico, ο οποίος ήταν μαθητής στο Πολυτεχνείο τα έτη 1903-1905, θυμάται το εργαστήριο του Φιλιππότη στην Πατησίων γεμάτο με Πεντελικό μάρμαρο και θυμάται τον ίδιο να φοράει ένα χάρτινο καπέλο. Τον φώναζαν Μαρμαροφάγο!

Οι κοντινοί του φίλοι ήταν ο ζωγράφος Νικηφόρος Λύτρας (4) και ο Κωνσταντίνος Βολανάκης. Οι τρεις τους προτιμούσαν τις υπόγειες ταβέρνες παρά τους κύκλους των διανοούμενων. Οι μαθητές του ήταν ο Γεώργιος Μπονάνος, Λουκάς Δούκας και ο Γιαννούλης Κουλούρης ο οποίος δούλεψε μαζί του μέχρι το τέλος. Εκείνος κληρονόμησε όλα τα εργαλεία του και τα προπλάσματά του.

Προς το τέλος της ζωής του τιμήθηκε δύο φορές: το 1908 με Το Σταυρό του Σωτήρος και το 1915 με το Μεταλλείο Γραμμάτων και Τεχνών.

Ο Οικογενειακός τάφος του Φιλιππότη Τμήμα 5/42.  Αγόρασε τον τάφο το 1880 για 125 δραχμές.

                                                                 
                                     

 

 Υποσημειώσεις

(1) Το 1864 το Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας  έδωσε υποτροφία και στους Ν. Γκύζη και στον Κ. Απέργη.

(2) Ο τραπεζίτης Θεολόγης ζήτησε να φιλοτεχνήσει τον πεθερό του Εμμανουήλ Ευστρατίου. Ήταν τόσο ικανοποιημένος με το αποτέλεσμα που του ζήτησε να φτιάξει άλλα τρία μνημεία: της πεθεράς του, την προτομή του θείου Παντελέοντος Θεολόγης και το άλλο το οποίο έμεινε άγνωστο. Την ημέρα που έγιναν τα αποκαλυπτήρια στην Αθηναϊκή κοινωνία οι Αθηναίοι συμφώνησαν ότι όχι μόνον στόλισε το Νεκροταφείο αλλά όλη την πόλη!

(3) Τα αρχικά σχέδια έγιναν από τον γλύπτη Γ. Βιτάλη ο οποίος πέθανε ξαφνικά και η Εκτελεστική Επιτροπή του Γ. Αβέρωφ απεφάσισε να προχωρήσει με την κατασκευή και επέλεξε το Φιλιππότη να υλοποιήσει το έργο. Κανείς δεν γνωρίζει αν ο Φιλιππότης χρησιμοποίησε τα σχέδια του Βιτάλη ή έκανε δικά του. Επίσης ο Φιλιππότης έφτιαξε την προτομή του Αβέρωφ το οποίο βρίσκεται στο μουσείο του Πύργου στην Τήνο.

 (4) Ένας απλός σταυρός όπως  και του Δ. Φιλιππότη.

Τμήμα 8/185/Νικηφόρος Λύτρας 

Πηγές

1.     “Ο γλύπτης Δημήτριος Φιλιππότης και η εποχή Ευθυμία Μαυρομιχάλη  (http://www.didaktorika.gr/eadd/handle/10442/30368)

2.      Jason Arkles “The Sculptor’s Funeral” podcast (http://www.thesculptorsfuneral.com/)
3.  https://www.youtube.com/watch?v=fVhKhi3eOPM