 |
| Τμήμα 6/157 |
Ο Π. Κανελλόπουλος γεννήθηκε αρχές του εικοστού αιώνα και πέθανε το 1986
διανύοντας ένα βίο γεμάτο από γεγονότα. Αστάθεια, πάθη, ανατροπές και ήττες:
Την Μικρασιατική Καταστροφή, τη δικτατορία του Μεταξά, τον Ιταλικό πόλεμο, την
Γερμανική κατοχή, Μέση Ανατολή. Εμφύλιο και δικτατορία, Πολυτεχνείο, Επιστροφή
του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην Ελλάδα και την μεταπολίτευση ακόμα και την
εκλογή του ΠαΣΟΚ το 1981.
Τα χρόνια και οι συνθήκες άλλαξαν τις πρώτες πολιτικές του θέσεις. Ωστόσο,
χωρίς αμφιβολία, ήταν ένα σημαντικό κεφάλαιο της Ελληνικής πολιτικής σκηνής.
Οι ιστορικοί χαρακτηρίζουν την προσωπικότητά του ως ευγενή, τίμιο, σεμνό,
ρομαντικό έως αιθεροβάμων. Άνθρωπος της σκέψης, πνευματικός άνθρωπος, πάντα ανοικτός
στο διάλογο.
Στόφα ηγέτη; Μάλλον όχι, ίσως ακριβώς λόγω του χαρακτήρα του.
Πολιτικά, ως νεαρός, αποκήρυξε τη βασιλεία ως θεσμό και πήρε αποστάσεις από
το κόμμα του θείου Δημήτρη Γούναρη.
Πρότεινε νέους και σύγχρονους δρόμους σκέψης σε μια εποχή του απόλυτα
άσπρου – μαύρου, δηλαδή την εποχή του εθνικού διχασμού. Πίστευε ότι η διαιώνιση
του διχασμού ήταν καταστροφική για τη χώρα. Εκείνος τοποθέτησε το κέντρο βάρος
στην κοινωνία, και όχι στο λαό δηλαδή
αναγνώριζε κοινωνικές διαφοροποιήσεις, ομάδες και ξεχωριστούς στόχους.
Ο Π. Κανελλόπουλος στην αγκαλιά του θείου του Δημήτρη Γούναρη
Η ζωή του
Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος γεννήθηκε το 1902 στην Πάτρα και γονείς του ήταν
ο φαρμακοποιός Κανέλλος Κανελλόπουλος και η Αμαλία Κανελλοπούλου, το γένος
Γούναρη. Βασιλικοί και Αντί-Βενιζελικοί.
Το 1919 γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ολοκλήρωσε
τις σπουδές του στη Χαϊδελβέργη όπου ασχολήθηκε συστηματικά με τη μελέτη και
την έρευνα.
 |
| Ο Κανελλόπουλος σε νεαρή ηλικία |
Βρισκόταν στην Χαϊδελβέργη όταν έμαθε για την εκτέλεση του πολυαγαπημένου
θείου του, του Δημήτρη Γούναρη, ο οποίος με απόφαση του έκτακτου στρατοδικείου
εκτελέστηκε ως προδότης λόγω της Μικρασιατικής Καταστροφής. (Η εκτέλεση των 6
του ΄22). Συγκλονίστηκε.
Επέστρεψε στην Ελλάδα. Το 1926 ανέλαβε καθήκοντα Γενικού Γραμματέως του Υπ. Εθνικής Οικονομίας στην Οικουμενική Κυβέρνηση του Αλεξ. Ζαϊμη.
Το πολιτικό ρήγμα με την οικογένειά του έγινε το 1927, όταν έκανε την πρώτη
πολιτική δήλωσή του: «έχω παύσει να είμαι αντι-βενιζελικός και έχω παύσει να
είμαι βασιλόφρονας.» Έτσι ήρθε πιο κοντά στους τότε δημοκρατικούς ανθρώπους.
Το έτος 1929 διορίστηκε υφηγητής και αργότερα Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο
Αθηνών. Ενώ τις πρώτες εβδομάδες οι φοιτητές
αναφερόταν στον καθηγητή ως ο ανιψιός του
Γούναρη γρήγορα απέκτησε το δικό του
βάρος και έγινε το μάθημα του
Κανελλόπουλου.
Εκείνη τη χρονιά ο ίδιος μαζί με τον Κ. Τσάτσο και τον Ι. Θεοδωρακόπουλο αποφασίζουν να εκδώσουν το Αρχείον Φιλοσοφίας και Θεωρίας των Επιστημών.
Ωστόσο, το 1935 έγινε το στρατιωτικό
κίνημα του Γ. Κονδύλη. Ο Κανελλόπουλος δημοσιεύει άρθρα στην εφημερίδα Ακρόπολη
για την αβασίλευτη δημοκρατία, αρνείται να ορκιστεί πίστη στο Βασιλιά και τον
απομάκρυναν από τη θέση του Καθηγητή και χάνει τη θέση του ως διοικητή στο ΙΚΑ.
Ιδρύει το Εθνικό Ενωτικό Κόμμα παρουσιάζοντας μια καινούργια ατζέντα για τη χώρα. Και πράγματι, τόλμησε ότι κανείς άλλος είχε τολμήσει εκείνη την εποχή - αμφισβήτησε το πλαίσιο του διχασμού. «Δεν θέλω τη γεφύρωση του διχασμού, θέλω την υπέρβασή του - να πάμε σε άλλο επίπεδο οργάνωσης της δημόσιας ζωής.»
Παρά ταύτα, το κόμμα δέχτηκε γροθιά στο στομάχι: 0,7%! Φωνή βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ.
Αξίζει να σημειωθεί πάντως ότι είναι η
πρώτη φορά που ένα αστικό κόμμα του φιλελευθερισμού βγαίνει και καταγγέλλει τον
διχασμό. Στην παρέα του προστίθενται, πέραν από τον Τσάτσο και τον
Θεοδωρακόπουλο, ο Γέρο Παπανδρέου και ο Ζολώτας.
Με την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του Μεταξά το 1936, ο Κανελλόπουλος απηύθυνε υπόμνημα διαμαρτυρίας στον Βασιλιά Γεώργιο Β΄. Εκείνος με τη σειρά του, έστειλε τον Κανελλόπουλο στην εξορία. (Κύθνο, Θάσο και Κάρυστο). Με τον Ιταλικό πόλεμο ο Κανελλόπουλος ζητά να πάρει άδεια και να πάει στα σύνορα και να πολεμήσει εναντίον των Ιταλών.
Το 1941 εκδίδει τον πρώτο τόμο της Ιστορίας του Ευρωπαϊκού Πνεύματος.
Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και ο
Παναγιώτης Κανελλόπουλος
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος τον βρίσκει στο Κάϊρο, στην Μέση Ανατολή, μαζί με την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση η
οποία ήταν Βασιλο - Μεταξική κυβέρνηση. Χρησιμοποιούν λοιπόν τον Κανελλόπουλο
ως άλλοθι - ως πιο φιλελεύθερο – και τον διορίζουν Αντιπρόεδρο κάτω από τον
Εμμανουήλ Τσουδερό.
Το 1942 όταν οι πολιτικοί αρχηγοί δήλωσαν ότι επιθυμούσαν να γίνει
δημοψήφισμα για το πολίτευμα της χώρας (μετά την απελευθέρωση) ο Κανελλόπουλος
τάχθηκε υπέρ του δημοψηφίσματος μεν αλλά δεν τάχθηκε εναντίον του Βασιλιά.
Γιατί άλλαξε θέση απέναντι της μοναρχίας; Η εξήγηση που δίνεται είναι ότι ο Κανελλόπουλος θεώρησε ότι απειλείται το αστικό καθεστώς από μια λαϊκή δημοκρατία μετά το τέλος του πολέμου.
Όπως ήταν η κατάσταση στην Ελλάδα όμοια υπήρχαν διενέξεις μεταξύ αριστερο–βενιζελικών και των βασιλο-μεταξικών και στο Κάϊρο. Ο Κανελλόπουλος, ως υπουργός εθνικής άμυνας, προσπάθησε να εξισορροπήσει τα αντίπαλα μέρη στο στρατό δείχνοντας μεγάλη ανοχή - κάτι που γύρισε μπούμερανγκ στον ίδιο. Ο ιστορικός, Θάνος Βερέμης λέει «τα γεγονότα τον ξεπερνούν, πάλι δυσκολεύεται να καταλάβει τι συμβαίνει. Είναι ένα μόνιμο πρόβλημα του Κανελλόπουλου. Δεν έχει την ευχέρεια που έχουν άλλοι πολιτικοί να καταλαβαίνει πιο είναι το μείζον σε μια συγκεκριμένη στιγμή.» (1)
Η ιστορικός, Κατερίνα Μπότσιου, δίνει άλλη διάσταση: «φαίνεται
ότι ο Κανελλόπουλος ήταν εξιλαστήριο θύμα κι από την πλευρά των
Βρεττανών (μια από τις δυνάμεις της συμμαχίας στο Β΄ΠΠ) για το τι τελικά συνέβη
τελικά στο στράτευμα, διότι ο Κανελλόπουλος διαφωνούσε, όπως διαφωνούσε ένα
μέρος των Βρεττανών ιθυνόντων με την πολιτική που ακολουθούσε κυρίως ως προς τη στήριξη
απέναντι στο ΕΑΜ ΕΛΑΣ: δεν ήταν δηλαδή
ξεκάθαρη οι στόχοι των Βρεττανών στην κατοχική Ελλάδα. (2)
Ενώ αρχικά όλοι είδαν με δυσπιστία τον διορισμό του Γιώργου Παπανδρέου από
τους Βρεττανούς ως Πρωθυπουργό μετά το Συνέδριο του Λιβάνου το 1944, ο
Κανελλόπουλος δέχεται τελικά να συμμετάσχει ως υπουργός στην κυβέρνηση του
Γέρου Παπανδρέου.
Η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας επιστρέφει στην Ελλάδα στις 18/10/1944. Ο
Κανελλόπουλος, ο άνθρωπος του διαλόγου, αμέσως φεύγει για την Πελοπόννησο στην Εαμο-κρατούμενη
περιοχή προκειμένου να συναντηθεί με τον Άρη Βελουχιώτη, ηγέτη του ΕΛΑΣ, και
να μιλήσουν ίσο προς ίσο. Και πέτυχε την συμφιλίωση - μία από τις μεγαλύτερες
πολιτικές επιτυχίες του Κανελλόπουλου. Δυστυχώς ήταν πρόσκαιρη.
Τον Δεκέμβριο οι αριστεροί παραιτούνται από την Κυβέρνηση και ακολουθούν τα
αιματηρά Δεκεμβριανά, και ο εμφύλιος. Εποχή που επηρέασε στα βάθη της ψυχής των
ανθρώπων της χώρας όπως και τα μετέπειτα χρόνια στην πολιτική ζωή του τόπου.
Ο Κανελλόπουλος όχι μόνο αποδέχεται τη μοναρχία αλλά στρέφεται δεξιότερα
και το 1945 ορίζεται Πρωθυπουργός με σκοπό την διεξαγωγή των εθνικών εκλογών
και την οικονομία. Ενώ υπήρχαν σοβαρά
και καλά στελέχη στην κυβέρνησή του, δεν
υπήρχε έλεγχος σε κανένα επίπεδο. Παράλληλα οι Βρεττανοί έβλεπαν με καχυποψία τον
Κανελλόπουλο καθώς και ο Κανελλόπουλος δεν εμπιστευόταν τους Βρεττανούς από την
εποχή της Μέσης Ανατολής. Και η
κυβέρνησή του έπεσε σε 20 ημέρες.
Τελικά, οι εκλογές διεξήχθησαν στις 31Μαρτίου του 1946 με την ιστορική
αποχή του ΚΚΕ. Ο Κανελλόπουλος σχηματίζει με τον Γιώργο Παπανδρέου και τον
Βενιζέλο την Εθνική Ένωση η οποία λαμβάνει 19%.
Αργότερα συμμετείχε σε κυβερνήσεις παίρνοντας τη θέση του Υπουργού Εθνικής
Άμυνας. Γεγονός είναι ότι τα ποσοστά που έπαιρνε με τις εκλογικές αναμετρήσεις
δεν ήταν τέτοια που να δημιουργούν μια δυναμική.
Παρόλα αυτά, ήθελε να παίζει ρόλο στην πολιτική ζωή του τόπου και
συνεργάστηκε με τους Πρωθυπουργούς Δημ. Μάξιμο
και τον Θεμ. Σοφούλη. Αλλά κατόπιν με τον Αλ. Παπάγο σε θέματα εθνικής άμυνας και
γίνεται σημαντικό στέλεχος στο κόμμα του, της δεξιάς δηλαδή – ταυτίζεται πλέον
με τη δεξιά.
Η διαφορά μεταξύ των άλλων στελεχών βέβαια είναι ότι ο Κανελλόπουλος έχει
μια ισχυρή πνευματική καλλιέργεια, είχε διατελέσει ήδη πρωθυπουργός και ήταν
γόνος της οικογένειας Γούναρη. Φυσικό,
λοιπόν, ήταν να διεκδικεί τη θέση του ηγέτη. Ο χαρακτήρας του όμως, η ευγένεια
του, αλλά και η αναποφασιστικότητα του, δεν
τον αφήνει, όταν ο Παπάγος αρρωσταίνει, να συμμετάσχει στις εσωκομματικές διεργασίες προκειμένου να διεκδικήσει την ηγεσία. Και
ο Κωνσταντίνος Καραμανλής παίρνει το δακτυλίδι. Μάλιστα ο Καραμανλής φρόντισε
να παντρευτεί την κόρη του αδελφού του Κανελλόπουλου, την ωραία Αμαλία.
Ο Κανελλόπουλος προσχωρεί στο κόμμα του Καραμανλή, στην ΕΡΕ, 3 χρόνια
αργότερα. Οι μεν οπαδοί του Καραμανλή θεωρούσαν τον Κανελλόπουλο αιθεροβάμων,
οι δε οπαδοί του Κανελλόπουλου θεωρούσαν τον Καραμανλή αυταρχικό…
Όταν ο Καραμανλής παραιτείται λόγω ρήξης με το στέμμα, κατόπιν χάνει της εκλογές και εγκαταλείπει την χώρα ορίζει
διάδοχό του, τον Κανελλόπουλο, ο οποίος δεν μπορεί να ελέγξει τις τάσεις μέσα
στο κόμμα. Ηττήθηκε το 1963 από τον Παπανδρέου.
Η πολιτική της ΕΡΕ γίνεται όλο και πιο συντηρητική και χρησιμοποιούν
αντικομουνιστική προπαγάνδα. Ο Κανελλόπουλος ξεχνάει την προσήλωση του στο
μέτρο, την επιθυμία να κρατάει
αποστάσεις από τους δογματισμούς, την εθνική ενότητα και ομόνοια της χώρας. Και
η ρητορική του Γ. Παπανδρέου ήταν βέβαια ανάλογη. Και η μια κυβέρνηση
διαδέχεται την άλλη χωρίς πυξίδα.
Τελικά αποφασίζουν να ορίσουν τις εκλογές για τις 28 Μάιου του ΄67.
Το στέμμα, ο Κωνσταντίνος Β΄, αυθαίρετα αναθέτει στον Κανελλόπουλο να
σχηματίσει κυβέρνηση πλην όμως δεν λαμβάνει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή και
παραιτείται στις 14 Απριλίου 1967.
Η συνέχεια είναι γνωστή. Στις 21 Απριλίου το 1967 μπαίνουν τα τανκς και
κηρύσσει δικτατορία ο Γ. Παπαδόπουλος.
Είχε ευθύνη ο Κανελλόπουλος; Ο ιστορικός Θάνος Βερέμης συζήτησε με τον Κανελλόπουλο όταν του επετράπει να δέχεται επισκέψεις στα χρόνια της δικτατορίας: «Καλά δεν ξέρατε αυτά τα άτομα - δεν ήταν γνωστά;» «Βεβαίως τους ξέραμε.», απαντάει ο Π. Κανελλόπουλος. «Τους ξέραμε και ονομαστικά... και προσωπικά είχα μιλήσει με τον τάδε τον τάδε και τον τάδε και τους είπα να μην τολμήσετε να ξεσηκωθείτε ή να κουνηθείτε.» (Σημείωση: Ενώ έψαξα να βρω αυτή τη συνέντευξη δεν τη βρήκα για να παραθέσω τον σύνδεσμο).
Καταργήθηκε το Σύνταγμα και ο κοινοβουλευτισμός και ακολούθησαν εξορίες,
φυλακές και βασανιστήρια στους δημοκρατικούς και αριστερούς. 7 χρόνια.
Στα χρόνια της δικτατορίας βρήκε τον παλιό του εαυτό. Έκανε αυτοκριτική και
είναι από τους ελάχιστους πολιτικούς της χώρας που μίλησε για λάθη. Ομολόγησε
δημοσίως, ότι η παράταξή του είχε διαπράξει σφάλματα - ότι εξέθρεψαν στους
κόλπους της μια κατηγορία αξιωματικών που έμελλε να χειραφετηθεί και να στραφεί
εναντίον τους. Φρόντισε άνθρωποι της παράταξης του να μην δημιουργήσουν σχέσεις με τον Παπαδόπουλο και τους
άλλους. Στις 27/09/1967 ήταν ο πρώτος που έκανε επίσημα δηλώσεις εναντίον της
δικτατορίας. Επίσης, παραστάθηκε ως μάρτυρας στις δίκες πολλών αντιστασιακών.
Όταν το νομοσχέδιο του ΠαΣΟΚ, περί Εθνικής Αντίστασης παρουσιάστηκε στη Βουλή τον Αύγουστο του 1982, ο Π. Κανελλόπουλος μίλησε ενώ ο καθορισμένος χώρος της ΝΔ στη Βουλή ήταν παντελώς άδεια από τους βουλευτές του. Ο Κανελλόπουλος είπε μεταξύ άλλων: «Δεν είναι νοητό, να έχουν αναγνωρισθεί οι άλλες οργανώσεις και να μην αναγνωρίζεται το ΕΑΜ, που ήταν η μεγαλύτερη και πιο μαζική, και που σαν πιο μαζική είχε και τα πιο πολλά θύματα, τις πιο πολλές απώλειες». (3) (4)
Όταν κατέρρευσε το καθεστώς Ιωαννίδη και όλοι είχαν εξαφανιστεί, ο Πρόεδρος Φ. Γκιζίκης, μετά από πρόταση Μπονάνου, συγκάλεσε σύσκεψη στις 23 Ιουλίου το 1974 με τους πολιτικούς της προδικτατορικής περιόδου. Στη σύσκεψη συμμετείχαν ο Ευάγγελος Αβέρωφ – Τοσίτσα, ο Γ. Μαύρος, ο Π. Κανελλόπουλος και Σπ. Μαρκεζίνης μεταξύ άλλων στρατιωτικών. Αποφασίστηκε να σχηματιστεί κυβέρνηση με Π. Κανελλόπουλο και Γ. Μαύρο.
Ωστόσο, ο Αβέρωφ
επικοινώνησε με Κ. Καραμανλή στο Παρίσι, ο οποίος ήδη είχε τις βαλίτσες του έτοιμες. Αργότερα ο Κανελλόπουλος δέχτηκε
τηλεφώνημα από τον Γκιζίκη ενημερώνοντας ότι επιστρέφει ο Καραμανλής να
αναλάβει την ηγεσία.
Οπωσδήποτε θα πικράθηκε ο Κανελλόπουλος. Μα ποιος πολιτικός δεν έχει
πικραθεί στις διάφορες φάσεις της πορείας του νιώθοντας τουλάχιστον αδικημένος.
Στα πρώτα δύσκολα χρόνια της μεταπολίτευσης η χώρα χρειαζόταν τον αυστηρό Σερραίο και όχι τον συναινετικό Κανελλόπουλο που επιτέλους, είχε ξαναβρεί τον εαυτό του. Η σχέση μεταξύ των 2 δεν θα ήταν εύκολη μόνο που ο Καραμανλής γνώριζε ότι ο Κανελλόπουλος του ήταν απαραίτητος.
Τον Δεκέμβριο του 1973 ο Καραμανλής του πρότεινε να κατεβεί ως υποψήφιος για τη θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας αλλά ο Κανελλόπουλος αρνήθηκε. Συνυποψήφιος ήταν ο φίλος του, ο Κωνσταντίνος Τσάτσος.
Το συγγραφικό έργο του Π. Κανελλόπουλου είναι τεράστιο.
Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος πέθανε τον Σεπτέμβριο του 1986 και κηδεύτηκε με τιμές εν ενεργεία Πρωθυπουργού. Ο τάφος δεν βρίσκεται στο Τμήμα Πολυτελείας αλλά στο 6 Τμήμα. Όταν είχα γράψει ένα κείμενο Σημειώσεις της Φίλιας ο τάφος του θείου του, Δημήτρη Γούναρη ήταν διαγωνίως απέναντι σε ένα άσχημο σημείο. Υποθέτω ότι η επιλογή του τάφου δεν ήταν τυχαία. Ωστόσο, στην πλάτη του οικογενειακού τάφου, είχε όπως και σήμερα το ονομά του θείου του.
 |
Η προτομή βρίσκεται μεταξύ της Ακαδημίας και του Πανεπιστημίου Αθηνών.
|
Γλύπτρια: Μαρία Οικονόμου. |
Ο ΧΑΡΤΗΣ
Υποσημειώσεις και Πηγές :
(1) (2) «Παναγιώτης Κανελλόπουλος - ΄Ενας Ιδεαλιστής στην Πολιτική» (27/03/2016)https://www.youtube.com/watch?v=-V2F8ixZjV0&t=3021s
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου