ΦΙΛΟΠΟΙΜΗΝ ΦΙΝΟΣ

 

1908 - 1977

Ο Πατριάρχης του Ελληνικού Κινηματογράφου

Τμήμα 14/118A

Απογοητεύτηκα λίγο όταν πρωτοαντίκρισα τον τάφο του Φιλοποιμένα Φίνου.  Είναι τόσο απλός για έναν άνθρωπο ο οποίος είχε την κυρίαρχη θέση στον κινηματογράφο από το 1943 έως το 1977. Θα ήθελα, ας πούμε να έβλεπα το λογότυπό του - ένα σύμβολο που συμβολίζει μια ολόκληρη εποχή- , κάτι τέλος πάντων μεγαλοπρεπές που θα συμβόλιζε το τέλος, όχι μόνο για την προσωπική του ιστορία αλλά για την κινηματογραφική του εποχή.

Ο Φ. Φίνος δημιούργησε την μεγαλύτερη και την πιο γόνιμη παραγωγή ταινιών στην Ελλάδα, αλλά όχι μόνον και σε όλη την νοτιοανατολική Ευρώπη. 186 ταινίες τις οποίες προσωπικά επέβλεπε από την αρχή ως το τέλος. Αλλά δεν είναι μόνο ο αριθμός των ταινιών, είναι η απήχηση που είχαν – και έχουν και σήμερα - στο κοινό.

Ο Φ. Φίνος ήταν οραματιστής και πρωτοπόρος. Παρήγαγε τον πρώτο στερεοφωνικό ήχο καθώς επίσης και την πρώτη έγχρωμη ταινία. Η ζωή του είναι μια καταπληκτική ιστορία από την αρχή ως το τέλος.

Η ζωή του

Ο Φιλοποιμήν γεννήθηκε στην Κάτω Τιθορέα  το 1908 αλλά η οικογένειά του μετακόμισε στην Αθήνα όταν ήταν ακόμα πολύ μικρός. Ο πατέρας του ήταν γιατρός αλλά και επιχειρηματίας και δη σε κινηματογραφικές αίθουσες γιατί αγαπούσε το σινεμά. Δικό του ήταν ο κινηματογράφος Αλκαζάρ – κάστρο στα Αραβικά - κοντά στο Σταθμό Λαρίσης.  Το Αλκαζάρ είχε χαρακτηριστεί ως το σπουδαιότερο θερινό σινεμά της Αθήνας.  Τα πρώτα χρόνια, σε αυτούς τους  χώρους έπαιζαν παραστάσεις και στα διαλείμματα έβαζαν τις μπομπίνες όπως : Επίκαιρα. 

 ΑΛΚΑΖΑΡ

Ως νεαρός, ο Φιλοποιμήν, περνούσε ώρες στο Αλκαζάρ, δίπλα στον τεχνικό του κινηματογράφου στο θάλαμο προβολής.  Η περιέργειά του ωστόσο ήταν διπλή: αφενός η  τέχνη της 7^ης τέχνης, αφετέρου τα μηχανήματα. Είχε την  υπομονή και επιμονή να μάθει πως λειτουργούν. Τόσο που αργότερα τον βάπτισαν - ήδη μεγάλος επιχειρηματίας - Κατσαβιδάκια. (Ένας συνάδελφός του είχε σχολιάσει ότι αν κάποιος ήχος, κάποια κάμερα ή κάποια μηχανή φωτισμού δεν λειτουργούσε το έφτιαχνε ή εφεύρισκε κάτι που έλυνε το πρόβλημα.  

Όπως συχνά συμβαίνει ο πατέρας του Φιλοποιμένα είχε φανταστεί άλλο μέλλον για τον γιο του. Και ο πατέρας του, ως γιατρός,  είχε μεγάλη οικονομική άνεση.  Ξεκίνησε ως εσώκλειστος στην Ιόνιο Σχολή τελείωσε το Αθηναϊκό Λύκειο Μεγαρέως στο Παγκράτι, μπήκε στην Νομική και έκανε μεταπτυχιακό στις Πολιτικές Επιστήμες στην Γερμανία. Μάταια. Οι σπουδές του “δεν στάθηκαν ικανές να του σιγάσουν αυτό το πάθος και τη λαχτάρα του να κατακτήσει και να εξελίξει την εμβρυακή τότε έβδομη τέχνη στην Ελλάδα”.

Το Αλκαζάρ, ήταν το πανεπιστήμιο που αποφοίτησε ο Φίνος και σε εκείνο, δηλαδή στον κινηματογράφο αφοσιώθηκε.  

Η δεκαετία του '30 και η Τζέλλα

Στις αρχές της δεκαετίας του ’30 ο στόχος του Φίνου ήταν να δημιουργήσει και να εγκαταστήσει μηχάνημα ήχου στο Αλκαζάρ και μέχρι το 1935, κατασκεύασε μαζί με τον φίλο του τον Ιωάννη Σαλίβερη, ηχοληπτικό μηχάνημα το οποίο καθιστούσε τη μεταγλώττιση περιττή – δηλαδή έδωσε τη δυνατότητα να δημιουργηθούν πρωτογενώς ομιλούσες ταινίες χωρίς ντουμπλαρισμένο ήχο. Και ήταν μεγάλο βήμα για τον Ελληνικό κινηματογράφο.

Το 1936 γνώρισε κάποιο πρωινό στο Αττίκ την Τζέλλα Βανάκου, η οποία ήταν γνωστή τραγουδίστρια. Το σουξέ της ήταν: Βαγγελίτσα, την  ελίτσα σου.  Ενώ έγιναν ζευγάρι δεν παντρεύτηκαν όπως  η τότε παράδοση απαιτούσε.  Μετά από δύο χρόνια μαζί χώρισαν γιατί ο Φίνος δήλωσε ότι δεν ήταν έτοιμος να αναλάβει την ευθύνη του έγγαμου βίου.  Η μητέρα της μαζί με έναν θείο της Τζέλλας την πάντρεψαν με άλλον άρον άρον. Όμως, η Τζέλλα αγαπούσε τον Φιλοποίμηνα. Έτσι χώρισε και τα ξανάφτιαξε με τον αγαπημένο της, με τον οποίο παντρεύτηκαν αρκετά χρόνια αργότερα,  το 1947.  Το 1939 η Τζέλλα σταμάτησε το τραγούδι και αφιερώθηκε στον Φιλοποιμένα και στο έργο του.

Το 1938 ο Φιλοποίμην και συνάδελφοι του ίδρυσαν τα ΄Ελληνικά Κινηματογραφικά Στούντιο και αμέσως άρχισαν το γύρισμα «Το τραγούδι του Χωρισμού  όπου ο ίδιος ο Φίνος σκηνοθετούσε. Δυστυχώς ήταν αποτυχία. Κι ένας λόγος ήταν ότι οι θεατές  έβλεπαν το έργο κομματιαστά και όχι ολοκληρωμένο χάνοντας το ενδιαφέρον τους. Ο Φίνος στεναχωρήθηκε πολύ και σκέφτηκε να τα παρατήσει αλλά η Τζέλλα επέμενε να δοκιμάσει ξανά όχι σαν σκηνοθέτης αλλά σαν παραγωγός.

 

Η Δεκαετία του ’40: Τα χρόνια του πολέμου και η γέννηση του FF

Ο Φίνος μαζί με παλιούς συνεργάτες παρουσιάζονται στη Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού, προσφέροντας τους εαυτούς τους στην υπηρεσία της πατρίδας, συγκροτώντας συνεργείο λήψεων Επικαίρων στο Αλβανικό Μέτωπο. Οι ταινίες που γυρίζουν για τα «Επίκαιρα», απαθανατίζοντας τα κατορθώματα του στρατού  συναρπάζουν και εμψυχώνουν τον κόσμο. Όμως, στις 6 Απριλίου του 1941, και ενώ οι Ιταλοί έχουν υποστεί τεράστια ταπείνωση και εξευτελισμό, παίρνουν τη σκυτάλη οι Γερμανοί μπαίνοντας στη Μακεδονία.

Πλέον, όλα τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ελέγχονται από τους Γερμανούς και σταμάτησαν τους οπερατέρ που δούλευαν στα Επίκαιρα, επέταξαν τα κινηματογραφικά μηχανήματα, και αφού βρήκαν το στούντιο του Φίνου στο Καλαμάκι, κατέστρεψαν όλα τα αρνητικά. Τα ιστορικά ντοκουμέντα από τον Αλβανικό πόλεμο που βλέπουμε μέχρι και σήμερα είναι αυτά που διασώθηκαν.

Τα πείσμα του Φίνου βγαίνει όταν αποφασίζει να γυρίσει Ελληνική ταινία μεγάλου μήκους κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής. Συμπαραγωγός κατά το 50% ο Γιώργος Καβουκίδης και σκηνογράφος ο Δημήτρης Ιωαννόπουλος.  Οι πρωταγωνιστές της ταινίας ήταν ο Αιμίλιος Βεάκης, ο νεαρός Δημήτρης Χορν, ο Γαλλοέλληνας Λάμπρος Κωνσταντάρας, και η  Σμαρούλα Γιούλη. Ο τίτλος της ταινίας «Η φωνή της καρδιάς». Τα γυρίσματα διήρκησαν περίπου ένα χρόνο. Δεν ήταν καθόλου εύκολη η παραγωγή. Χρειαζόταν μεράκι, επιμονή και θυσίες εκ μέρους όλων. Ο Φίνος ανέλαβε την σίτιση όλων των ανθρώπων που συμμετείχαν στην παραγωγή.

Έκαναν πρεμιέρα στις ήταν 29 Μαρτίου το 1943 και παίχτηκε στο Ρεξ επί της Πανεπιστημίου. Η ταινία είχε τεράστια επιτυχία. Οι ουρές έφταναν μέχρι το Σύνταγμα! Βγαίνοντας οι θεατές από την αίθουσα ήταν τόσο ενθουσιασμένοι  που ήταν επί τέλους είδαν Ελληνική ταινία που έκαναν λαμπαδηδρομία από τον κινηματογράφο μέχρι και τις στήλες του Ολυμπίου Διός.

Η ταινία έκανε εισπρακτικό πάταγο, κόβοντας 102.237 εισιτήρια στις δύο κινηματογραφικές αίθουσες που προβλήθηκε, ενώ οι κριτικές ήταν διθυραμβικές.

Στις αρχές του 1944 η Γκεστάπο συλλαμβάνουν τον  Φίνο και τον πατέρα του με την κατηγορία ότι ο πατέρας τροφοδοτούσε αντιστασιακά τμήματα με σιτάρι και κριθάρι από τα κτήματά του στην Κωπαϊδα, Βοιωτίας και κρατήθηκαν στις διαβόητες φυλακές στην Μέρλιν.  Αργότερα η Τζέλλα θα πει: Ο πεθερός μου ήταν πατριώτης – ποιους θα τάιζε- τους Γερμανούς ή τους Έλληνες; Αν αυτό τον έκανε κομμουνιστή τότε ήταν. Ο πατέρας του Φίνου κατάφερε να πείσει τους Γερμανούς ότι ο γιος του δεν είχε καμία μα καμία ανάμειξη με το θέμα και τον άφησαν ελεύθερο ενώ ο πατέρας του κρεμάστηκε μήνες πριν από την απελευθέρωση.  

Ο Φίνος μπροστά από την Μεγάλη Βρετάνια κινηματογραφούσε τον πανηγυρισμό της 12 Οκτωβρίου την Απελευθέρωση από τους Γερμανούς. Σίγουρα στο μυαλό του ήταν η μοίρα του πατέρα του και η δική του επαφή με του Γερμανούς. 

Τα χρόνια του εμφυλίου έμεινε  μακριά από τη συμπλοκή.

Τελικά το 1947 ο Φίνος και η Τζέλλα παντρεύτηκαν. Ο Αλέκος Σακελλάριος έφερε τον παπά στο στούντιο. Ο ίδιος είπε στον παπά να είναι σύντομος γιατί έχουμε και δουλειές. Πράγματι, ήταν εργασιομανής και δεν συμμετείχε ούτε σε κοσμοπολίτικες εκδηλώσεις. Παρόλο που τον συνέδεε μακρόχρονη φιλία με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή ποτέ δεν ζήτησε χρηματοδότηση.

Τα υπόλοιπα

Το 1953 τα γραφεία του FF ιδρύθηκαν στο νεοκλασικό κτίριο στη Χίου 53 στο Μεταξουργείο. Ήταν το γραφείο και το σπίτι του. Όλα τα στάδια της ταινίας περνούσαν από αυτό το κτίριο.

 

Χίου 53

Το στούντιο μπορούσε να φιλοξενήσει κι άλλων παραγωγών ταινίες. Για παράδειγμα η Ηλέκτρα, του Κακογιάννη, το 1962,  με την Ειρήνη Παπά. Η ταινία κέρδισε πολλά βραβεία ένα βραβείο ήταν για τον Φίνο για τον ήχο.

Ειρήνη Παπά με το ζεύγος ΦΦ

Ο τρόπος με τον οποίο δούλευε ο Φίνος είναι ένας λόγος ο οποίος ποτέ δεν ζήλεψε το Χόλυγουντ. Στο Χόλυγουντ είχε πει δεν θα με άφηναν να σκαλίζω τις κάμερες με το κατσαβίδι μου. Εκεί φτιάχνουν ταινίες με το κεφάλι τους και όχι με την καρδιά τους. Η ζωή του ήταν απλή – η μόνη του αγάπη ήταν τα αυτοκίνητα αλλιώς όλα του τα λεφτά έμπαιναν στην καινούργια ταινία του.  

Ο Φίνος και η Τζέλλα δεν είχαν παιδιά αν και δεν τους έλλειπε η οικογένεια. Με τα χρόνια δούλεψαν πάνω από 12,000 ηθοποιοί, και τεχνικοί και πολλοί δούλευαν ξανά και ξανά μαζί του όπως η Αλίκη Βουγιουκλάκη, Δημήτρης Παπαμιχαήλ, Θανάσης Βέγγος, Νίκος Κούρκουλας, Ρένα Βλαχοπούλου, Κώστας Βουτσάς για να πούμε μερικά ονόματα. Ο Βουτσάς έχει το ρεκόρ – με 30 ταινίες. Πολλοί ηθοποιοί, τεχνικοί, σκηνογράφοι και μουσικοί έγιναν φίλοι ζωής. Κάποια στιγμή ο Φίνος και η Τζέλλα είχαν προτείνει στην Ζωή Λάσκαρη, η οποία ήταν από τις μεγάλες αδυναμίες τους, να την υιοθετήσουν γιατί ήταν ορφανή αλλά εκείνη αρνήθηκε.  Επίσης βάπτισαν τον γιο της Αλίκης και του Δημήτρη Παπαμιχαήλ.

Όπως όλοι,  έκανε και  εκείνος λάθη. Δεν πίστεψε ότι η Μελίνα Μερκούρη είχε μέλλον στο σινεμά λόγω του ότι το στόμα της ήταν πολύ μεγάλο. Έτσι,  δεν ήθελε να συγχρηματοδοτήσει το Ποτέ την Κυριακή.  

Το 1958 υπήρχε ανάγκη για καινούργιο στούντιο και έφτιαξαν τις εγκαταστάσεις  στους Αγίους Αναργύρους. Είχε δύο σκηνές, ξυλουργείο και καμαρίνια. Ήταν η χρυσή εποχή του FF.

Ο Φίνος συνέχιζε να πρωτοπορεί: Η ταινία Κορίτσια για φίλημα ήταν έγχρωμη και είχε στερεοφωνικό ήχο. Το 1970 έφτιαξε μεγαλύτερο στούντιο στα Σπάτα. Ο Φίνος ήθελε να δημιουργήσει ένα Ελληνικό Τσινετσιτά. (Cinecittà Studios‎‎ είναι ένα  κινηματογραφικό στούντιο στη Ρώμη της Ιταλίας. Με έκταση 400 στρέμματα, είναι το μεγαλύτερο στούντιο στην Ευρώπη και θεωρείται το κέντρο του ιταλικού κινηματογράφου.)

Αλλά η τηλεόραση άρχισε να μπαίνει σε όλο και περισσότερα σπίτια και η υγεία του είχε κλονιστεί. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής πρότεινε στον Φίνο χρηματοδότηση αλλά αρνήθηκε. Ο ίδιος είχε πει: Ως παραγωγός έχω πετύχει ως επιχειρηματίας όχι.

Πέθανε χρεωμένος το 1977 και η Τζέλλα σκεφτόταν να μην αποδεχτεί την κληρονομιά και να παραχωρήσει τα δικαιώματα των ταινιών στο κράτος. Χάρη σε παρέμβαση του Δημήτρη Χορν το ζήτημα των χρεών διευθετήθηκε.  (1)

Η Τζέλλα πέθανε το 2010. Μετά τον θάνατο της Τζέλλας η εταιρεία πέρασε στα χέρια των κληρονόμων της και κάποιοι από αυτούς ανάλαβαν να την «τρέξουν». Στο πλαίσιο της αναβίωσης, ψηφιοποίησαν και τις 165 ταινίες της εταιρείας, ταξινόμησαν όλο το αρχείο του Φίνου -αφίσες, σενάρια, φωτογραφίες, επιστολές, συμβόλαια, διαφημίσεις-, με σκοπό να ιδρυθεί κάποια στιγμή στο μέλλον ένα μουσείο ή ένα ίδρυμα Finos Film και κατά κάποιον τρόπο έδωσαν μια νέα πνοή και αίγλη στο θρυλικό brand που έχουν στα χέρια τους. (2)

Ο κινηματογράφος είναι ένα δημοφιλές μέσο για τους ανθρώπους: ένα εισιτήριο, σε προσιτή τιμή  -στο Αλκαζάρ  - μικρά φρούρια  όπου η δύσκολη πραγματικότητα μπορεί να αγνοηθεί για μερικές ώρες ή τουλάχιστον να φιλτραριστεί με ροζ γυαλιά. Οι ταινίες του Φίνου θεωρούνται κλασσικές γιατί είχαν αγγίξει τις καρδιές των Ελλήνων.

Το 2024 στήθηκε προτομή του Φιλοποιμένα Φίνου στο σταθμό Λαρίσης. Το έργο, χρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και φιλοτέχνησε ο γλύπτης Βαγγέλης Ηλίας. Αποκαλυπτήρια της προτομής του πατριάρχη του ελληνικού κινηματογράφου Φιλοποιμένα Φίνου. (3)

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(1) Αργυρόπουλος Μιχάλης, GRACE, “Τζέλλα Φίνου, η αληθινή Βασίλισσα του Φίνος Φίλμ”.

(2) Φαρκώνας Κώστας, Αθηνόραμα, «Φίνος Φίλμ: Από το ασπρόμαυρο στην υπερυψηλή ευκρίνεια».https://www.athinorama.gr/cinema/1001081/finos_film_ap_to_aspromauro_stin_uperupsili_eukrineia_/

(3) Ναυτεμπορική, 25/04/2024

https://www.naftemporiki.gr/culture/cinema/1648094/apokalyptiria-tis-protomis-toy-patriarchi-toy-ellinikoy-kinimatografoy-filopoimena-finoy/

ΠΗΓΕΣ:

https://finosfilm.com/filopoimin-finos/o-finos/

 

 

 

 

 

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΣΟΛΑΚΟΓΛΟΥ

 

1886- 1948

Τμήμα 14/196

Όταν αποφασίστηκε να συμπεριληφθεί ο Γεώργιος Τσολάκογλου στα κείμενά μας,  ένας από τους Πρωθυπουργούς της ναζιστικής κατοχής,  ο οποίος έχει δικαστεί ως προδότης φάνταζε ως πολύ μεγάλο τόλμημα και δημιούργησε ανάμεικτα και στενάχωρα συναισθήματα.

Ισχυρίστηκε ότι συνθηκολόγησε λόγω των στρατιωτών του – ότι η συνέχιση του πολέμου όταν εισέβαλαν οι Γερμανοί θα ήταν αυτοκτονία, ωστόσο δέχτηκε να πεθάνουν, μόνο στην Αθήνα, πάνω από 60,000 ψυχές από το λιμό.

Ισχυρίστηκε ότι συνθηκολόγησε  προκειμένου να αποφευχθεί η μετατροπή της Ελλάδας σε ιταλικό προτεκτοράτο  καθώς  επίσης να αποτραπεί η απόσπαση Ελληνικών εδαφών από τους Βούλγαρους. Εντούτοις, από τους πρώτους μήνες έχασε αυτά τα δύο στοιχήματα.

Ο  Γιώργος Τσολάκογλου ήταν στρατιωτικός καριέρας χωρίς καμία πολιτική εμπειρία - ο οποίος όχι μόνο παρέδωσε τη χώρα στους Γερμανούς το 1941 αλλά την ίδια εποχή προσφέρθηκε να γίνει Πρωθυπουργός της Ελλάδας. Δηλαδή συνεργάτης των γερμανικών Αρχών Κατοχής. Ήταν μια αναπάντεχη εξέλιξη που ξάφνιασε ακόμα και τον Χίτλερ. Κατά τη διάρκεια της 19μηνης θητείας  του οι Γερμανοί και οι Ιταλοί άρχισαν τον συστηματικό βιασμό της χώρας.  Οι Έλληνες έζησαν τον χειρότερο λιμό στην ιστορία  της. Μα σαν να μην έφθανε αυτό,  το 1942 έζησαν τον  πιο σκληρό χειμώνα.

Στο τέλος εκείνης της χρονιάς, οι Γερμανοί, οι οποίοι θεωρούσαν την Ελλάδα κάτι σαν side show στο δρόμο της παγκόσμιας κυριαρχίας απλώς αντικατέστησαν τον Τσολάκογλου με τον Λογοθετόπουλο.

Το πλαίσιο της κατάστασης στην Ευρώπη, Γερμανία και Ιταλία,  στην Ελλάδα και ποιοι ήταν οι γεωπολιτικοί στόχοι των συμμάχων της Ελλάδας

Οι εδαφικές φιλοδοξίες της Γερμανίας, η τεράστια όρεξη του Μουσολινι καθώς και οι γεωπολιτική στόχοι των συμμάχων της Ελλάδας κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου είναι μερικά από τα ζητήματα της εποχής. Επίσης, η διπλή ηγεσία της Ελλάδας: ο ένας εκ των οποίων, ο Βασιλιάς και τέλος η νοοτροπία των στρατιωτικών καριέρας, σαν τον Τσολάκογλου.   

Εκείνο τον Απρίλιο του 1941 ο Βασιλιάς αντιμετώπιζε ένα ανεμοστρόβιλο από γεγονότα.  Ενώ είχε διορίσει στις 29 Ιανουαρίου 1941 τον  τραπεζίτη Αλέξανδρο Κορυζή για πρωθυπουργό (μετά τον θάνατο του Ιωάννη Μεταξά) εκείνος επέλεξε να αυτοκτονήσει στις 18 Απριλίου 1941 παρά να αντιμετωπίσει την Γερμανική κατοχή - 12 ημέρες μετά την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα.  Ο Τσολάκογλου χωρίς άνωθεν εντολή συνθηκολογεί με τους Γερμανούς και στη συνέχεια αυτό-προτείνεται για αρχηγό συνεργασίας με τους Γερμανούς.  (Στα απομνημονεύματά του ο Τσολάκογλου γράφει ότι του το πρότειναν οι Γερμανοί). Θα είχε αξία να γνωρίζαμε ακριβώς πότε.

Η Ζωή του

Ο Γ. Τσολάκογλου γεννήθηκε το 1886 στο χωριό Ρεντίνα κοντά στην Καρδίτσα της Θεσσαλίας. Ο  παππούς του ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας, ο οποίος απαγχονίστηκε στη Λάρισα μετά από διαταγή του Χουρσίτ Πασά το 1822. 

Μόλις το 1881 η  Θεσσαλία προσαρτήθηκε στο ανεξάρτητο Ελληνικό κράτος και ο δρόμος για πολλούς νέους τότε- χωρίς  σχέσεις με την Αθήνα- ήταν ο στρατός. Το 1912 αποφοίτησε από τη Σχολή Υπαξιωματικών ως ανθυπολοχαγός Πεζικού και τοποθετήθηκε στο 4^ο Σύνταγμα Πεζικού Λαρίσης.

Ο Τσολάκογλου συμμετείχε στις κυριότερες μάχες στους Βαλκανικούς Πολέμους και στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.  Συμμετείχε στις εκστρατείες στην Ουκρανία και στην Μικρά Ασία ως διοικητής του 1/39ου Τάγματος Ευζώνων και αργότερα ως επιτελάρχης της IV Μεραρχίας, κατά την επίθεση του Αυγούστου το 1922 όπου έζησε τον πόλεμο και την ταπείνωση του Ελληνικού στρατού.

Η ήττα του 1922 άφησε ανεξίτηλα σημάδια στην ψυχή του Ελληνικού πληθυσμού και ακόμα περισσότερο στο ανθρώπινο δυναμικό του στρατού, ο οποίος πολεμούσε συνεχόμενα από το 1912. Εντούτοις, προδόθηκαν από την ίδια την πολιτική ηγεσία  τους καθώς και από τους συμμάχους: τους Άγγλους, τους Γάλλους και τους Ιταλούς που αποφάσισαν να εγκαταλείψουν την Ελληνική πλευρά και να στηρίξουν τους Τούρκους εθνικιστές. 

(Η Γαλλία, η οποία είχε αρχικά ενθαρρύνει τους Έλληνες να μπουν στην Μικρά Ασία το 1919, έκαναν 180 μοίρες στροφή και συμμάχησαν με την Τουρκία προκειμένου να πετύχουν τους γεωπολιτικούς στόχους στην Μέση Ανατολή. Συμφώνησαν με την απαίτηση της Τουρκικής κυβέρνησης για την άμεση εκκένωση των Ελληνικών δυνάμεων. Επιπλέον, πρόσφεραν στους Τούρκους τα καράβια τους και το οπλοστάσιό τους. Στη συνέχεια η Ιταλία  ακολούθησε και η Αγγλία δήλωσε ουδετερότητα. Αλλά η προδοσία της Γαλλίας πόνεσε πιο πολύ.)

Δεν είναι να απορείς που ο έτερος Θεσσαλός, ο Νικόλαος Πλαστήρας ηγήθηκε το πραξικόπημα ενάντια στους κυβερνώντες για τους οποίους θεωρούσε υπεύθυνους για την πανωλεθρία.

Κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής θητείας του Τσολάκογλου, και συγκεκριμένα, από το 1924 έως το τέλος του 1935 με την επιστροφή του μη δημοφιλούς Βασιλιά, υπήρχαν αρκετά πραξικοπήματα τα οποία δημιούργησαν μια ασταθή κατάσταση στη χώρα.

Σε αυτές τις αναταραχές, ο στρατιωτικός έπρεπε να κρατάει αποστάσεις ή αν ήταν τυχερός να είχε υποστηρίξει τον νικητή προκειμένου να κρατήσει τη θέση του στον στρατό. Μάλλον ο Τσολάκογλου έκανε λίγο από τα δύο. Το 1923 προήχθη σε Αντισυνταγματάρχη  και το 1925 σε Συνταγματάρχη   και ανώτατος πλέον αξιωματικός το 1935, διοίκησε διαδοχικά: Μεραρχία, την Σχολή Ευελπίδων, και το Γ΄ Σώμα Στρατού, του οποίου τη διοίκηση ανέλαβε αφού παρέδωσε τη διοίκηση της Κρήτης που είχε αναλάβει το 1938, όταν ξέσπασε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος.

Με πρόσχημα τον κομμουνιστικό κίνδυνο και με την συγκατάθεση του Βασιλιά Γεωργίου Β’, ο Ιωάννης Μεταξάς επέβαλε δικτατορία στις 4 Αυγούστου 1936 επιβάλλοντας πραξικοπηματικά την κατάργηση του κοινοβουλευτισμού. Ο Μεταξάς, ο οποίος ήταν ακόμα ένας στρατιωτικός καριέρας ο οποίος είχε γίνει πολιτικός, πίστεψε ότι θα μπορούσε να επιλύσει τα προβλήματα της χώρας.

Ο Μεταξάς και ο Γεώργιος Β'
 

Προκειμένου να κρατήσει τον εξαντλημένο και ανήσυχο πληθυσμό υπό τον έλεγχό του δημιούργησε ένα εσωτερικό εχθρό που όφειλε να γιγαντώσει και στη συνέχεια να κατατροπώσει: τους κομμουνιστές. Σε ένα μεγάλο βαθμό το καθεστώς του Μεταξά επικεντρώθηκε στο να  συλλαμβάνει τους αριστερούς και να δημιουργήσει ένα είδος δικού του φασισμού στην Ελλάδα.

Το 1930  η Ελλάδα δεν είχε κάποια ατζέντα επεκτατισμού. Είχε αρκετά εσωτερικά προβλήματα μετά την υπογραφή της Σύμβασης περί ανταλλαγής Ελληνικών και Τούρκικων πληθυσμών που υπογράφηκε στη Λωζάνη της Ελβετίας στις 30 Ιανουαρίου 1923 από τις κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας.  Ενώ το αστέρι του επεκτατισμού  της Ελλάδας είχε σβήσει, το αστέρι  της Ιταλίας ανερχόταν. 

 Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αποκαθίσταται: Τα όνειρα του επεκτατισμού

Μάλλον είναι πιο γνωστή η ιδεολογία των Γερμανών, – η  οποία έφτασε στα άκρα επί Χίτλερ- το λεγόμενο lebensraum,  δηλαδή την επέκταση της εδαφικής περιοχής ή του ζωτικού χώρου  προκειμένου να υπάρχει αρκετό έδαφος  και πόρους για τον λαό του από τις προσπάθειες του Μουσολίνι να κατακτήσει τα Βαλκάνια και την Τουρκία έτσι ώστε να δημιουργήσει μια αυτοκρατορία που η έκτασή της θα επεκτεινόταν από την Αλβανία μέχρι τον Περσικό κόλπο.  

Πράγματι, οι διεκδικήσεις και οι πιέσεις της Ιταλίας στην Ελλάδα έχουν  ιστορία.

Η Ιταλία ήδη είχε τα Δωδεκάνησα (Τα Ιταλικά νησιά του Αιγαίου) από το 1912 και τα είχε επίσημα προσαρτήσει το 1923. Πέραν τούτου, είχαν εισβάλει και κατακτήσει την Αλβανία τον Απρίλιο του 1939. Και τα δύο χρήσιμα εφόδια για την αυτοκρατορία τους. 

Το σχέδιο του Μουσολίνι ήταν να προσαρτήσει τα Ιόνια νησιά με τις Κυκλάδες και τις Σποράδες, και να τα διοικούν. Η νομική αξίωση του στηριζόταν στο ότι κάποτε ήταν Ενετικά. Η  Ήπειρος και η Ακαρνανία θα  χωριζόταν από την Ελλάδα και θα το ονόμαζαν Βασίλειο της Αλβανίας, η οποία θα έπαιρνε την βόρειο δυτική γραμμή: Φλώρινα, Πίνδος ‘Αρτα και Πρέβεζα. Το υπόλοιπο μαζί με άλλες περιοχές των Βαλκανίων θα ήταν περιοχές επιρροής της Ιταλικής αυτοκρατορίας.   

Όταν η Γερμανία προχώρησε ανατολικά τον Σεπτέμβριο του 1940, ο Μουσολίνι αποφάσισε ότι έπρεπε να δείξει στον Χίτλερ ότι μπορούσε εξίσου να κάνει έφοδο. Πίστευε ότι η Ελλάδα θα ήταν ένα εύκολο πέρασμα μερικών ημερών. Μεγάλο λάθος.

Όταν η Ιταλία παρέδωσε το τελεσίγραφο στον Μεταξά στις 28 Οκτωβρίου το 1940 απαιτώντας να εισβάλει στην Ελλάδα προκειμένου να παραδώσει αμαχητί και χωρίς διαπραγματεύσεις πάτρια εδάφη ο Μεταξάς αρνήθηκε - το μεγάλο ΟΧΙ- και όλη η χώρα σύσσωμη σηκώθηκε να υπερασπιστεί την πατρίδα. Οι αρχηγοί της αριστεράς μέσα από τις φυλακές ή από την εξορία έβγαλαν ανακοινώσεις να ενωθούν στον αγώνα: Η Ανακοίνωση του Ζαχαριάδη.

«Προς το λαό της Ελλάδας...Ο κάθε βράχος, η κάθε ρεματιά, το κάθε χωριό...να γίνει φρούριο του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα...Στον πόλεμο αυτό που διευθύνει η κυβέρνηση Μεταξά, όλοι μας πρέπει να δώσουμε όλες μας τις δυνάμεις, δίχως επιφύλαξη»

Ο Μεταξάς ακολούθησε την στρατηγική του Ελ. Βενιζέλου και φρόντισε – γιατί το πίστευε- να διατηρήσει την Ελλάδα συνδεδεμένοι με τις δυτικές δυνάμεις παρότι ήταν γερμανόφιλος. Το  1936 μιλώντας στη Βουλή ο πρωθυπουργός Μεταξάς θα τονίσει «την πατροπαράδοτον πίστιν του λαού προς την ελληνοβρετανικήν φιλίαν» ενώ το 1934 στο Μυστικό Συμβούλιο Αρχηγών δήλωσε: «Η Ελλάς δύναται να θέσει ως δόγμα πολιτικόν ότι εν  ουδεμιά περιπτώσει δύναται να ευρεθή εις στρατόπεδον αντίθετον εκείνου εις το οποίον θα ευρίσκετο η Αγγλία. Δυνάμεθα τούτο να το θεωρήσωμεν ως δόγμα. Εγώ τουλάχιστον το ασπάζομαι».  (1)

Είναι βέβαιο ότι ο Βασιλιάς Γεώργιος ο Β’ δεν είχε καμία ιδιαίτερη αγάπη για τους Έλληνες.  Είχε εξοριστεί δύο φορές στο παρελθόν και σε μια επιστολή του είχε γράψει ότι οι Έλληνες είναι ανατολίτες και απείθαρχοι.  Ωστόσο, ο Βασιλιάς ήταν αγγλόφιλος και οι Άγγλοι τον έβλεπαν σαν φίλο που θα προωθούσε τις εμπορικές σχέσεις που είχαν πληγεί από την διείσδυση των Γερμανικών εμπορικών σχέσεων. Πράγματι, οι έμποροι, βιομήχανοι, εφοπλιστές, εργολάβοι, πολιτικοί μηχανικοί και άλλοι συνεργαζόταν προπολεμικά και συνεργάστηκαν στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια της κατοχής,  με τους Γερμανούς. (2)

Το  1940, ο Τσολάκογλου είχε  φθάσει στον βαθμό του αντιστράτηγου και ήταν διοικητής του Γ΄ Σώματος Στρατού στη Δυτική Μακεδονία. Ο Τσολάκογλου κατάφερε να διώξει τους Ιταλούς πίσω στην Αλβανία.

Όπως έγραψε σε έρευνα της η ιστορικός  Μαρίνας Πετράκη : «Μια μικρή χώρα στο μέσον μιας ανίσχυρης κατακτημένης Ευρώπης έστελνε μηνύματα θάρρους, αποφασιστικότητας και αντίστασης εναντίον των δυνάμεων του ολοκληρωτισμού και προδιέγραφε το μέλλον της με το μέρος των νικητών.»

Εν τω μεταξύ

Ο Μεταξάς πεθαίνει τέλη Γενάρη το 1941 και αντικαθίσταται στις 29 Ιανουαρίου από τον  τραπεζίτη Αλέξανδρο Κορυζή.

Οι Άγγλοι παρατηρώντας τον επεκτατισμό της Ιταλίας και υπολογίζοντας την αντίδραση της Γερμανίας έστειλαν  στις 7 Μαρτίου το 1941,  58,000 στρατιώτες από την Αγγλία, Νέα Ζηλανδία και Αυστραλία και από τη Βόρεια Αφρική προκειμένου να οχυρώσουν τη γραμμή Όλυμπος- Βέρμιο στην Ελλάδα. Αλλά είχαν αργήσει.

Προκειμένου να σώσει τον Μουσολίνι από την ταπεινωτική ήττα και ανησυχώντας μήπως καταστεί η Ελλάδα βρετανικό προγεφύρωμα στα Βαλκάνια ο  Χίτλερ αποφασίζει να εισβάλλει στην Ελλάδα στις 6 Απριλίου 1941 από τα βόρεια σύνορα της χώρας. Βοήθησε ότι είχαν το πράσινο φως από την Βουλγαρία που μόλις 31 ημέρες νωρίτερα είχαν ενωθεί με τον Άξονα με την ελπίδα ότι θα αποκτούσαν έδαφος από την Ελλάδα.  Η Γερμανία πήρε την Θεσσαλονίκη την 3η ημέρα.  

Στις 18 Απριλίου (Μεγάλη Παρασκευή), συγκροτείται στο Τατόι, στα ανάκτορα, σύσκεψη. Έλαβαν μέρος ο Γεώργιος ο Β’, ο Πρωθυπουργός Αλέξανδρος Κορυζής, ο Άγγλος πρεσβευτής, ο στρατηγός Ουίλσων, ο αρχιστράτηγος Παπάγος, ο στρατηγός της αεροπορίας Ντ’ Αλμπιάκ, ο ναύαρχος Τερλ. Ενώ η κατάσταση στο μέτωπο ήταν πιεστική, η ανώτατη ηγεσία του στρατού και η κυβέρνηση επέμεναν στην άποψή τους για συνέχιση του πολέμου. Ωστόσο, όλα τα μηνύματα από εκεί απάνω έπειθαν πως αυτό είναι αδύνατο».

(Οι Άγγλοι συμβούλεψαν τον Βασιλιά να καθυστερήσει την συνθηκολόγηση προκειμένου να έχουν αρκετό χρόνο να εκκενώσουν τα στρατεύματά τους πριν οι Γερμανοί προχωρήσουν προς τον Νότο.)

Στη σύσκεψη αυτή ο Αλέξανδρος Κορυζής ζητά να παραιτηθεί αλλά ο Βασιλιάς αρνήθηκε να δεχτεί την παραίτησή του και ακολούθησε μια έντονη συζήτηση και στη συνέχεια  ο Αλ. Κορυζής αποχώρησε από τη σύσκεψη και πήγε σπίτι του όπου κλείστηκε στο γραφείο του και αυτοκτόνησε με δύο σφαίρες στην καρδιά.

Χωρίς άνωθεν εντολή ο αντιστράτηγος Τσολάκογλου, στις 21 Απριλίου υπέγραψε στη Λάρισα τη συνθηκολόγηση του ελληνικού στρατού κάτι που επαναλήφθηκε δύο ημέρες μετά στην Θεσσαλονίκη με την παρουσία Ιταλών αξιωματούχων.

Στις 22 Απριλίου  η ελληνική κυβέρνηση και ο βασιλιάς αναχώρησαν από την Αθήνα με προορισμό την Κρήτη για να αποφύγουν την αιχμαλωσία.

Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι και ο Βασιλιάς  Leopold III του Βελγίου,  η Βασίλισσα της Wilhelmina της Ολλανδίας, ο Βασιλιάς Haakon VII της Νορβηγίας, η Μεγάλη Δούκισσα Charlotte του Λουξεμβούργου και ο Βασιλιάς Πέτρος ΙΙ της Γιουγκοσλαβίας εγκατέλειψαν τη χώρα τους όταν ξέσπασε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος καθώς και οι κυβερνήσεις τους εγκαταστάθηκαν στο Λονδίνο.  Ενώ, η Βασιλική οικογένεια της Μεγάλης Βρετανίας έμεινε ως σημείο αναφοράς για το έθνος τους.

Ο ιστορικός Μαρκ Μαζάουερ στο βιβλίο του «Στην Ελλάδα του Χίτλερ - Η εμπειρία της κατοχής»: «Η χώρα έμεινε χωρίς ηγεσία, ενώ Βασιλιάς, πολιτικοί και στρατηγοί λογομαχούσαν για το ποιος θα  διαδεχόταν τον Αλ. Κορυζή,  οι εύπορες οικογένειες με ισχυρές διασυνδέσεις ζύγιζαν κατά πόσο έπρεπε να εγκαταλείψουν τη χώρα. Η γερμανική αεροπορία δυναμώνει τις επιθέσεις της σε λιμάνια και πόλεις. Ο κόσμος έφευγε από τις πόλεις και έπιανε τους λόφους.»  

Θα ήταν διαφορετική η εξέλιξη αν υπήρχε πολιτική ηγεσία;

Ο Τσολάκογλου θεώρησε την απόφαση του Βασιλιά  να εγκαταλείψει τη χώρα ως εγκληματική. Ο Τσολάκογλου πίστευε ότι θα αιχμαλωτιστούν τα 14  τάγματα του από τους Ιταλούς. Τους Ιταλούς που ήδη είχε νικήσει. Δεν ένιωθε καμία συμπάθεια για τους Άγγλους που είχαν εγκαταλείψει τους Έλληνες της Σμύρνης το 1922 και που συμβούλεψαν τον βασιλιά να  εγκαταλείψει την Αθήνα.

Φαίνεται ότι ο Τσολάκογλου δεν είχε καταλάβει την αποφασιστικότητα του Churchill – την κατηγορηματική άρνηση του να δεχθεί το ενδεχόμενο της ήττας ή να διαπραγματευτεί με τους Ναζί.

Ο στρατηγός Αλέξανδρος Παπάγος, αρχηγός των δυνάμεων του στρατού ξηράς της χώρας, καταγγέλει την «πρωτοβουλία» του Τσολάκογλου ως αντίθετη προς τα συμφέροντα της πατρίδας με τηλεγράφημά του στον Διοικητή Στρατιάς Ηπείρου: «Πληροφορούμαι ότι αντιστράτηγος Τσολάκογλου ανέλαβε πρωτοβουλίαν συνθηκολογήσεως. Δεν κατανοήθη παρά πάντων ότι ύψιστα συμφέροντα Πατρίδος απαγορεύουσι τούτο. Επικαλούμαι πατριωτισμόν πάντων. Στρατός δέον αγωνισθή μέχρις εσχάτου ορίου δυνατοτήτων του. Αντικαταστήσατε αμέσως Τσολάκογλου»… 

Ποιος ακριβώς να αντικαταστήσει τον Τσολάκογλου;

Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος (αργότερα Πρωθυπουργός) ο άτυπος σύμβουλος του, σοκαρισμένος από την πρωτοβουλία του Τσολάκογλου του είπε:  Παίζεις με την  στρατιωτική τιμή και τη ζωή σου με αυτό που κάνεις. Η απάντηση του Τσολάκογλου ήταν: Και ποιος νοιάζεται; Το έθνος μας είναι σε μεγάλο κίνδυνο. Τέτοιες στιγμές της ζωής μας η τιμή ενός ανθρώπου δεν έχει καμία αξία. 

Στις 26  Απριλίου ο Τσολάκογλου προτείνει στους Γερμανούς να αναλάβει  ο ίδιος τον σχηματισμό μιας κυβέρνησης συνεργασίας και στις 29 Απριλίου ο Τσολάκογλου ορκίστηκε Πρωθυπουργός την Ελλάδας.  

Στο ραδιοφωνικό διάγγελμα έδωσε δύο εξηγήσεις και μια υπόσχεση στο Ελληνικό λαό. {…} η συνέχιση του πολέμου θα ισοδυναμούσε «με σφαγιασμόν και αυτοκτονίαν». Η δεύτερη εξήγηση αφορούσε το ζήτημα του νόμιμου φορέα της εξουσίας επί των Ελλήνων και ότι η δική του «είναι η μόνη νόμιμος Κυβέρνησις εν Ελλάδι». Ότι η κυβέρνηση του ετράπη εις φυγήν απώλεσε τη νομιμοποίησή της διότι εγκατέλειψε τον ελληνικό λαό σε μια τόσο κρίσιμη στιγμή. Αντίθετα, παρουσίασε ως δεδομένη την αυθαίρετη εκτίμηση ότι η δική του κυβέρνηση αντλούσε την εξουσία της από την κυρίαρχη θέληση του ελληνικού λαού. Τέλος, η υπόσχεση του Τσολάκογλου ήταν ότι όλοι θα αισθανόταν την ύπαρξη μιας ελληνικής εξουσίας η οποία θα φρόντιζε τα δικά του συμφέροντα.  

Αξίζει να σημειωθεί στις 8 Μαΐου ότι ο Τσολάκογλου προσκάλεσε σε συνάντηση τους πολιτικούς (εκτός από τους κομμουνιστές και τους σοσιαλιστές) οι οποίοι ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά του και με αυτόν τον τρόπο πρόσφεραν την στήριξή τους. Κατά πολλούς ήταν μεγάλο λάθος. Στην συνάντηση παρευρέθηκαν: ο Θεόδωρος Πάγκαλος, Στυλιανός Γονατάς, Αλέξανδρος Οθωναίος, Δημήτριος Μάξιμος, Κωνσταντίνος Τσαλδάρης, Γεώργιος Παπανδρέου, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Βασίλειος Δεληγιάννης, Γεώργιος Πεσμαζόγλου, Γεώργιος Μερκούρης, και Περικλής Ράλλης.

Οι Γερμανοί βρήκαν ένα πρόσωπο να διαπραγματευτούν όσα ζητήματα προέκυπταν μετά τη στρατιωτική κατοχή της χώρας. Οι Γερμανοί διπλωμάτες θεωρούσαν τον Τσολάκογλου απολίτικο και η απόφασή του να σχηματίσει κυβέρνηση συνεργασίας ερμηνεύτηκε από τους διπλωμάτες ότι ήθελε να αποφευχθεί η μετατροπή της Ελλάδας σε ιταλικό προτεκτοράτο  και να αποτραπεί η απόσπαση εδαφών από τους Βούλγαρους συμμάχους των Γερμανών.

Και η Ελλάδα πέρασε από το στρατόπεδο της αντίστασης κατά των εισβολέων σε αυτό της συνεργασίας.

Τέλη Μαΐου ο Βασιλιάς εγκατέλειψε την Κρήτη - το τελευταίο φρούριο της Ελλάδας - όπως εισέβαλαν το νησί. Ήταν επικεφαλής της κυβέρνησης του Κάιρου στην εξορία την οποία υποστήριζαν οι Άγγλοι. Μαζί με τον Βασιλιά ήταν  οι πολιτικοί της χώρας και 2-3 μέλη από το καθεστώς του Μεταξά. 

Η συνέχεια

Οι στρατιώτες του Τσολάκογλου πράγματι επέστρεψαν στο σπίτι τους αλλά οι Γερμανοί δεν ήταν φίλοι μας όπως ο ίδιος είχε πει στο διάγγελμά του.  Ήταν  αδίστακτοι κατακτητές και μάτωσαν με τον χειρότερο τρόπο την Ελλάδα.

·    Ο Τσολάκογλου ζήτησε να αναπτυχθούν μόνο γερμανικά στρατεύματα κατοχής αλλά ο Χίτλερ ανακοίνωσε την παράδοση της Ελλάδας στην προστασία της Ιταλίας.

·    Στις 10 Μαΐου το 1941 οι Γερμανοί παραχώρησαν στους Βούλγαρους συμμάχους τους την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη (εκτός από τη ζώνη των συνόρων στον 'Εβρο).

Όποιες ελπίδες αν είχε ο Τσολάκογλου να βοηθήσει εξαφανίστηκαν.  Η κυβέρνηση του ήταν ανίκανη και ακόμα χειρότερα δεν μπορούσε να επηρεάσει τους κατακτητές.  Ο Ελληνικός στρατός βρισκόταν σε αποσύνθεση.  

Δεν μπόρεσε να αποτρέψει τον λιμό του 1942. Τα κρατικά συσσίτια δεν λειτούργησαν σωστά. Όταν ήρθε στην Ελλάδα ο Πώλ Μον, ο Πρόεδρος της Επιτροπής Διαχειρίσεως Βοηθημάτων του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, έγραψε ότι «δεν μπορούσε να απομείνει αμφιβολία ότι ολόκληρο το σύστημα των λαϊκών συσσιτίων αποτελούσε ένα τεράστιο σκάνδαλο, με κύριους συντελεστές του τη διαφθορά και τη σπατάλη.»

Ο Πώλ Μον περιγράφει την Αθήνα όπως την είδε: «Η πόλη παρουσίαζε θέαμα απελπιστικό. Άντρες πεινασμένοι, με τα μάγουλα ρουφηγμένα, σέρνονταν στους δρόμους. Παιδιά, με όψη σταχτιά και γάμπες λιγνές σαν πόδια αράχνης, μάχονται με τα σκυλιά γύρω στους σωρούς των σκουπιδιών. Όταν το φθινόπωρο του 1941 άρχισε το κρύο, οι άνθρωποι έπεφταν στους δρόμους από εξάντληση. Τους μήνες εκείνου του χειμώνα σκόνταφτε κανείς κάθε πρωί πάνω σε πτώματα. Σε διάφορες συνοικίες της Αθήνας οργανώθηκαν νεκροφυλάκεια. Τα καμιόνια της δημαρχίας έκαναν κάθε μέρα τον γύρο τους, για να μαζεύουν τους πεθαμένους. Στα νεκροταφεία τους σώριαζαν τον έναν πάνω στον άλλο. Ο σεβασμός για τους νεκρούς, τόσο βαθιά ριζωμένος στους Έλληνες, είχε στομωθεί.»

Μόνο για όλες τις υπηρεσίες της Χωροφυλακής αποφάσισε ο Τσολάκογλου τη χορήγηση τροφίμων «χάρη στην ευγενή χειρονομία των Ιταλικών αρχών». Έτσι θα μπορούσαν  να «αφοσιωθούν στο έργο της διεξαγωγής του αγώνος κατά του εσωτερικού εχθρού  της Πατρίδος»- που δεν ήταν άλλο από το αντιστασιακό κίνημα. Περίεργο που ο Τσολάκογλου δεν έδειξε καμία συγκίνηση για τους 250.000 νεκρούς από την πείνα. (3)

Πέραν τούτου, η κυβέρνηση του Τσολάκογλου παρέδωσε στους Γερμανούς τους κομμουνιστές και τους αριστερούς οι οποίοι βρισκόταν στις ελληνικές φυλακές υπό του Μεταξά. Πολλοί πέθαναν σε Γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης ή σε ελληνικές φυλακές.

Τον Δεκέμβριο του 1942 διορίστηκε πρωθυπουργός ο Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος.

Μετά την απελευθέρωση, ο Τσολάκογλου συνελήφθη και φυλακίσθηκε στις Φυλακές Αβέρωφ κατηγορούμενος για παράνομη συνθηκολόγηση που είχε προβεί με τον εχθρό, χαρακτηριζόμενη ως «συνθηκολόγησιν εν ανοικτώ πεδίω» και «πριν η υπ' αυτόν στρατιωτική δύναμις εκπληρώση πάν ό,τι το στρατιωτικόν καθήκον επιβάλλει», καθώς και για εθνική αναξιότητα για τη συνεργασία του, στη συνέχεια, με τις κατοχικές Δυνάμεις, αναλαμβάνοντας πρωθυπουργός της χώρας. Η δίκη του ξεκίνησε στις 21 Φεβρουαρίου και έληξε στις 31 Μαΐου του 1945. Η δε απολογία του ήταν ιδιαίτερα λακωνική και περιεκτική.

21/2/1945, στην αίθουσα του Πρωτοδικείου Αθηνών της οδού Σανταρόζα. Δεξιά ο Γ. Τσολάκογλου  και δίπλα του ο Ιωάννης Ράλλης. Από το βιβλίο του Μενέλαου Χαραλαμπίδη, "Οι Δωσίλογοι".  

Το Ειδικό Δικαστήριο τον καταδίκασε σε θάνατο, ενώ ταυτόχρονα το ίδιο δικαστήριο ζήτησε τη μετατροπή της ποινής σε ισόβια δεσμά αναγνωρίζοντας την «λαμπράν πολεμικήν δράσιν του» μέχρι την συνθηκολόγηση με τους Γερμανούς.

Έτσι, το Συμβούλιο Χαρίτων συνήλθε στις 19 Αυγούστου του 1945 και μετέτρεψε την ποινή σε ισόβια κάθειρξη και ακολούθως οδηγήθηκε στις Φυλακές Ζελιώτη της Αθήνας.

Ο Τσολάκογλου πέθανε το 1948 και η κηδεία του έγινε στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών κάτω από τον ίδιο νόμο που οι φυλακισμένοι αντιμετωπίζουν όταν έχουν καταδικαστεί σε θάνατο ή σε ισόβια. Το 1960 με εντολή του Δημάρχου Αθηνών,  η σωρός του μεταφέρθηκε σε άλλον τάφο.

Στα απομνημονεύματά του ο Τσολάκογλου έγραψε ότι το 1941 ήρθε αντιμέτωπος με το δίλημμα- να συνθηκολογήσει ή να συνεχίσουν τον πόλεμο γνωρίζοντας ότι θα σκοτωθούν όλοι οι στρατιώτες του. Έτσι, χωρίς την έγκριση των ανωτέρων του, αποφάσισε να συνθηκολογήσει. Δεν μετάνιωσε και μάλιστα ένιωθε υπερήφανος γι αυτήν την απόφαση.

 

Υποσημειώσεις:

(1) Πετράκη Μαρίνα, Επιλογή στρατοπέδου στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο της Μαρίνας, Καθημερινή. https://www.kathimerini.gr/investigations/816036/epilogi-stratopedoy-ston-v-pagkosmio-polemo/

(2) Χαραλαμπίδης Μενέλαος, Οι Δωσίλογοι, 'Ενοπλη, πολιτική και οικονομική συνεργασία στα χρόνια της Κατοχής.

(3) Χαραλαμπίδης Μενέλαος, Οι Δωσίλογοι, 'Ενοπλη, πολιτική και οικονομική συνεργασία στα χρόνια της Κατοχής.